بی‌اثر کردن تحریم‌ها از ابتدای دهه۹۰ به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای خنثی‌سازی تحریم‌ها در اقتصاد ایران مطرح شد. توسعه صنعت پالایشی و پالایشگاهی کشور، ذخیره‌سازی نفت در مخازن در دوران تحریم، عرضه نفت در بورس کالا، اوراق سلف نفتی و... ازجمله راهکارهایی به شمار می‌رود که در این ارتباط مورد توجه قرار گرفته است. تأسیس پالایشگاه‌های فراسرزمینی را نیز می‌توان یکی از بهترین راهکارها برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی دانست.
دولت در راستای تقویت دیپلماسی انرژی، قراردادهای خوبی برای راه‌اندازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی با کشورهای ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوا که حیاط خلوت آمریکا محسوب می‌شوند منعقد کرده و نگاه بعدی متولیان نیز به سمت اروپا و آسیای شرقی است.
ایران با مشارکت برای راه‌اندازی پالایشگاه فراسرزمینی ال‌پالیتو در ونزوئلا و پالایش روزانه ۱۰۰هزار بشکه نفت خام میدان‌های کشور در این پالایشگاه، توانست در نخستین گام این کشور را به بخشی از بازار نفتی خود تبدیل کند.
آن طور که کارشناسان می‌گویند دولت با سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی، افزون بر صادرات تضمینی نفت خام، در خروجی پالایشگاه نیز شریک شده و نفت خام را به بنزین و دیگر فراورده‌ها تبدیل می‌کند.

خنثی‌سازی به جای دور زدن تحریم‌ها
دکتر مهدی نعمتی، کارشناس حوزه انرژی و دکترای قراردادهای نفت و گاز در گفت‌وگو با قدس راه‌اندازی پالایشگاه فراسرزمینی ایران در ونزوئلا را نوعی بازارسازی نفت ایران به جای خرید و فروش صرف می‌داند و می‌گوید: با سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به‌جای دورزدن، به سراغ خنثی‌سازی تحریم‌ها خواهیم رفت تا با ارزآوری که دارد بخشی از منابع لازم برای اداره کشور تأمین شود.

فرصتی برای بازاریابی نفت خام کشور
نعمتی با اشاره به اینکه در این روش نفت به صورت خام فروخته نشده بلکه به فراورده‌های پتروشیمی تبدیل می‌شود، می‌افزاید: با داشتن پیمان‌هایی در این حوزه با کشورهای دوست و سهام‌داری در این پالایشگاه‌ها، می‌توانیم برای نفت خام خودمان بازاریابی داشته باشیم.
به گفته وی، ایران پیش از این هم در پالایشگاه‌های فراسرزمینی تجربه داشته‌ و با سیاست حفظ پایداری در بازارهای صادراتی، سه پالایشگاه در خارج از کشور راه‌اندازی و در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده است. این شیوه‌ای است که برخی شرکت‌های بزرگ نفتی مثل آرامکو نیز انجام می‌دهند و با سهام‌داری در پالایشگاه‌های بزرگ، بازار را برای نفت خام خودشان تنظیم می‌کنند.

پالایشگاه فراسرزمینی یک راهکار موقت
این کارشناس حوزه انرژی در عین حالی که تأکید می‌کند پالایشگاه‌های فراسرزمینی به‌عنوان یک سیاست در خنثی‌سازی تحریم‌ها
در پیش گرفته شده، معتقد است این سیاست باید برای کوتاه‌مدت و موقت به کار گرفته شود، چراکه راهکار خنثی کردن اثر تحریم‌ها در اقتصاد ایران، توسعه صنعت پالایشی و پتروپالایشگاهی است.
وی با با یادآوری اینکه صادرات ۲میلیون بشکه‌ای نفت ایران با تحریم‌ها به‌شدت تقلیل یافت، می‌گوید: کشور هنوز زیرساخت‌های لازم برای تبدیل نفت به مواد پتروشیمی را ندارد، تا زمانی که فازهای پتروشیمی با خوراک نفت خام توسعه پیدا نکنند، ما مجبوریم نفت را مثل ۱۰۰سال گذشته بفروشیم و برای کشور ارزآوری داشته باشیم که این کار برای موقت راهکار بسیار خوب و ارزشمندی است.

تضمینی برای فروش نفت در دوره تشدید تحریم
نعمتی پالایشگاه‌های فراسرزمینی را سوپاپ اطمینان و تضمینی برای فروش نفت در دوران تشدید تحریم‌ها می‌داند و می‌افزاید: باید در حوزه انرژی از چرخه خام‌فروشی و خام‌سوزی فاصله بگیریم و دنبال صادرات فراورده‌های پتروشیمی هم نباشیم، بلکه به صادرات محصولات نهایی از قطعات خودرو گرفته تا پلیمر و قطعات پلاستیکی و الکترونیک بپردازیم، اگر به این سمت برویم رشد خواهیم کرد، این کار فقط برای رفع نیاز تحریم‌هاست و نباید به سیاست بلندمدت کشور تبدیل شود.
وی می‌افزاید: باید در حد مقدار نیاز برای ارزآوری و تأمین نیازهای اساسی به این کار اقدام کنیم و همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند برای نهضت کاهش خام‌فروشی در کشور تلاش کنیم و با توسعه زنجیره پتروپالایشگاه بخش عمده نفت خام را به سمت کالاهای نهایی سوق داده و مسئله اشتغال کشور را حل کنیم.

زیر ساخت‌های ونزوئلا در اختیار ایران
به گفته وی، اگر قبول کنیم اشتغال مهم‌ترین مسئله ماست مهم‌ترین راه حل هم همین استفاده از نفت در زنجیره اشتغال است به شرطی که فراورده‌های پتروشیمی صادر نشوند و به طرف بنگاه‌های تولیدی و صنعتی زیرمجموعه وزارت صمت منتقل شوند.
نعمتی درباره علت انتخاب ونزوئلا برای راه‌اندازی پالایشگاه فراسرزمینی می‌گوید: بسیاری از کشورها نفت ما را می‌خواهند ولی به خاطر تحریم‌ها نمی‌توانند با ما تعامل داشته باشند. نخستین دلیل همکاری این کشور با ما این بود که ونزوئلا از نظر سیاسی با آمریکا زاویه دارد و در این مسیر با ما همقدم شد. علاوه بر این، منافع همسو که به افزایش نقش‌آفرینی ما در بازارهای جهانی انرژی کمک می‌کند. این نکته نیز حائز اهمیت بود که ونزوئلا کشوری است که زیرساخت‌های پالایشگاهی لازم را دارد و درنهایت مسئله فنی و مهندسی بود که از نظر فنی مشخصات نفت خام ایران با پالایشگاه‌های این کشور قابل تطبیق است.

صادرات دانش‌بنیان، سیاست اصلی پالایشگاه‌داری
آن طور که نایب‌رئیس ‌کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی می‌گوید: افزایش صادرات نفت خام و خدمات فنی و مهندسی دانش‌بنیان، دستاورد اصلی سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی است.
محسن زنگنه گفت: متأسفانه بخش عمده‌ای از نفت ما به صورت خام صادر می‌شود و ارزش افزوده‌ای ندارد که این دو راه دارد یا در داخل کشور سرمایه‌گذاری کنیم که به خاطر تحریم‌ها و مسائلی از این قبیل امکان‌پذیر نیست یک راه دیگر هم این است که از ظرفیت صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور استفاده کنیم و با پالایشگاه‌داری فراسرزمینی، نفت خام به فراورده‌های نفتی نظیر بنزین تبدیل شود و در توافقاتی که می‌شود هم منابع لازم برای سرمایه‌گذاری و بازسازی پالایشگاه کشور هدف فراهم است و هم اینکه ارزش افزوده ایجاد می‌کند.
این نماینده مجلس تأکید می‌کند: باید توجه داشت که پالایشگاه با نفت خاصی کار می‌کند و این بسیار مؤثر است. در شرایط عادی به بسیاری از کشورها امکان صادرات نفت نداریم زیرا پالایشگاه‌هایشان با نفت ما مطابقت ندارد و از آن طرف چون ما سال‌ها از بازار نفت دور بودیم کشورهایی که نفت ما را مصرف می‌کردند سیستم‌های مهندسی‌شان را تغییر دادند.
به گفته زنگنه از این نظر سیاست صادرات خدمات فنی و مهندسی حوزه پالایشی در زمینه پالایشگاه‌داری فراسرزمینی موقعیت خوبی است که مهندسانمان با توجه به ویژگی‌های کیفی نفت ما، پالایشگاه‌ها را بازسازی و آماده می‌کنند و نفت خام ایران نیز از این پس به عنوان خوراک این پالایشگاه‌های برون‌مرزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و صادرات نفت خام ایران نیز همزمان افزایش خواهد یافت.

خبرنگار: زهرا طوسی