در همه کشورها،چه کشورهای پیشرفته چه در حال توسعه و کمتر توسعه یافته، نهادهای حاکمیتی وظایف متعددی را بر دوش می کشند ولی براساس نظامات اقتصادی که وجود دارد میزان ورود و مداخله‌ی آنها در اقتصاد متفاوت است.بعضی از دولت‌ها در اصطلاح اقتصادی «شب گرد» نامیده می شوند یعنی در طول روز و در کسب و کار مردم دخالت نمی‌کنند و فقط شب برای انجام وظایف حاکمیتی و برقراری نظم و امنیت و ساری و جاری کردن قوانین حضور دارند و اصلا وارد چارچوب داد و ستدی مردم به معنای عام نمی شوند.

برخی از دولت ها نیز در نقطه‌ مقابل بوده و «روزگرد» نامیده می شوند، یعنی هر اتفاقی در ساختار اقتصادی کشور بیقتد وارد میدان شده و اعمال نفوذ و سیاستگذاری می کنند. عمده این اتفاقات در اقتصادهای دولتی مثل کشورما رخ می دهد که دولت حضور پررنگ در تمام ارکان زندگی و معیشتی مردم دارد. با این مقدمه می خواهم به موضوع پرداخت یارانه و کالابرگ در کشورمان بپردازم و اینکه چرا این طرح با موفقیت اجرایی نشد.

وقتی فشارهای معیشتی بر مردم زیاد شود و اقشار مختلف از جمله دهک های کم برخودار دیگر نتوانند از پس آن بربیایند، طبیعی است که دولت‌ها چه شب گرد چه روز گرد باید جلو آمده و مشکل را حل کنند. ولی تفاوت عملکرد این دو در این است که دولت شب گرد وقتی وارد می شود که بحران اتفاق افتاده باشد و در حالت عمومی اصلا ورود نمی کند. اما در کشوری مثل ایران که بالغ بر 70 درصد اقتصاد دولتی است مردم توقع دارند سیستم مشکلاتشان را حل کند چرا که دارایی ‌های زیرزمینی و روزمینی آنها در اختیار دولت است و اقتصاد از تورم، بیکاری، تحریم و بسیاری مشکلات رنج می‌برد. مشکلاتی که شاید انتخاب مردم هم نبوده است.

ما الان در شرایطی هستیم که تحریم ها در اوج است، تورم بیداد می کند، بیکاری هر روز بیشتر از دیروز است و در یکی دوسال گذشته عدم کارآیی مدیران وقت هم مزید بر علت شده است. این چهار اتفاق که مورد اخیر آن، آخرین هدیه‌ی وضع موجود است، معیشت مردم را به شدت تحت فشار قرار داده است. حالا دولت با سکانداری وزارت رفاه اقدام به اجرای طرح کالابرگ الکترونیک کرده است. سپس برای ترغیب مردم به استفاده از این کالابرگ که نوعی کوپن محسوب می شود امتیاز 20 درصد خرید بیشتر را به مردم پیشکش کرده و اعلام می کند که تورم اقلام اساسی را هم دولت به عهده می گیرد.

یکی از دلایل تورم در اقتصاد کشورها افزایش میزان نقدینگی است و دولت قصد دارد که با این کار تورم را کنترل کند. اما باید گفت که اجرای این طرح میزان گردش مالی که ایجاد می کند به هیچ عنوان اهداف کلان اقتصادی را متاثر نخواهد کرد،برای کنترل تورم باید به جای اینکه نقدینگی را رها کنیم باید به ان مسیر و چارچوب بدهیم و برای ان مسیر ایجاد تقاضا تعریف کنیم، چرا که نقدینگی که ما به ازای ان تقاضایی وجود نداشته باشد به تورم ختم می شود. یکی از راهکارها این است که به جای پولی که به عنوان یارانه نقدی به مردم می دهیم به انها کالا بدهیم به این صورت این پول عملا وارد چرخش نقدینگی کشور نمی شود و خودش اثرات تورمی خودش را از بین می برد. به نظر می رسد که فکر خوبی است.همه جای دنیا هم این کار را انجام می دهند. اما نحوه‌ی اجرای آن خیلی مهم است.

به نظر من نکته‌ی اول و اساسی که الان وجود دارد این است که ساز و کار طراحی این اتفاق در گام اول، مطالعات اولیه ندارد. هیچ آمار منسجمی درمورد جامعه‌ی هدفی که می خواهیم به آنها ارزاق و یارانه بدهیم نداریم و قابل احصاء نیز نیست. همتی هم در این باره نبوده است که وزارت رفاه بخواهد یک نظمی به این مساله بدهد. بدین ترتیب نحوه‌ شناسایی اقشاری که باید تحت حمایت قرار بگیرند، با توجه به نبود اطلاعات آماری کاملا تحت تاثیر قرار گرفته است.  

نکته دوم این است که درباره این تصمیم که به جای یارانه نقدی به مردم کالابرگ بدهیم هیچ نظرسنجی صورت نگرفته است و اینکه با این یارانه اولویت مردم برای تهیه کالاهای اساسی متوجه چه اقلامی است. اولویت مردم برای گرفتن کالا می توانست با یک سامانه به اطلاع متولیان برسد. خیلی دور از ذهن نیست که شاید اولویت مردم با اولویت سیستم فرق کند. پس می توان گفت انطباق درخواستی با اولویت‌های سیستم هم وجود ندارد.

نکته سوم در اینکه مردم از این طرح استقبال نمی کنند دردناک است، و آن این است که مردم الان حوائج و اولویت‌های بالاتری از ارزاق عمومی  دارند که قرار است ارزان تر به دست انها برسد. یعنی سرپرست خانوار وقتی یارانه خود را می گیرد ترجیح می دهد با ان اجاره خانه را بدهد تا اینکه اقلام غذایی خانوارش را تامین کند. ارزاق گام دوم او محسوب می شود. اینها نمونه ای از همان فقدان اطلاعاتی است که نسبت به جامعه اماری داریم و به همین دلیل می بینیم که از کالابرگ استقبال نمی شود.

اینجا یا اطلاع رسانی دقیق نیست، یا سیستم به شما اعتماد ندارد یا اولویت مردم ان چیزی که شما در سبد خانوار می گذارید نیست. دنبال اولویت هایی بگردید که مدنظر مردم باشد. این همه سامانه دارید چرا از مردم نمی پرسید که اگر بخواهند یارانه خود را خرج کنند ان را صرف چه کاری می کنند؟

اینها همه نکاتی است که در این طرح به ان توجه نشده و بعد برای اینکه نگرش مردم به این طرح عوض شود به انها امتیاز می دهیم. چرا از سمت عرضه بازی را دچار مشکل می کنید؟ می خواهید عرضه را مطلوب تر کنید که تقاضا تحریک شود ولی این اتفاق نمی افتد. چون کار مطالعاتی نکردید و اولویت مردم را نمی شناسید.

به نظر می رسد اول از همه و همزمان با اجرای این طرح دولت باید نظرسنجی در مورد نیازهای مردم و نحوه تامین ارزاق عمومی انجام دهد. بدین شکل یک جامعه‌ی آماری منسجم به سئوالات پاسخ می دهند و چشم انداز روشنی پیش متولیان این طرح ایجاد خواهند کرد. دوم اینکه بایستی مطالعه جدی در مورد نقاط قوت و ضعف این طرح انجام بشود تا مشخص شود که چرا مردم از این طرح استقبال نکردند و اینکه درک کنیم که چرا در این همه مدت ما می خواهیم یک مسیر را برای تامین امنیت غذایی طی کنیم و مردم مسیر دیگری را بر می گزینند.

به نظر می رسد غیر از امنیت غذایی اولویت دیگری برای مردم وجود دارد که باید به ان بپردازیم. پس همسو نبودن اولویت‌های سیستم با اولویت‌های مردم نکته جدی است که باید بررسی شود. نکته سوم این است که بدانیم این طرح علی رغم سرو صدای زیادش تاثیر چندانی در بدنه سیاست گذاری های معیشتی مردم نداشته است و ندارد. چون حجم ورودی که که صرف این طرح می شود باعث تغییر ساختار تورمی کشور نمی شود. بدانیم که اگر یکی از اهدافمان این است که کنترل تورم انجام بدهیم، این کار با یک عدد ناچیز ماهیانه که پرداخت می شود و موفقیت آمیز هم نبوده به سرانجام نخواهد نرسید. ما مشکلات ساختاری جدی تر در ساختار اقتصادی کشور داریم که آنها منجر به تورم‌های بالا و کسری بودجه دولت می شوند که مهم ترینش خلق پول هایی است که توسط بانک ها اتفاق می افتد که باید بحال آنها فکری کرد