به دلیل شرایط خاص جامعه در دوران امامت امام سجاد(ع)، روش انتقال معارف آن حضرت با جد بزرگوارش امیرالمؤمنین(ع) متفاوت بود و ایشان از زبان دعا استفاده می‌کرد. به طور نمونه در آن زمان حدیث‌خوانی کاملاً ممنوع بود. ممنوعیت نگارش حدیث پیامبر(ص) که بعد از فوت رسول‌الله(ص) پدید آمد و تا یک قرن بعد ادامه یافت، در زمان امام سجاد(ع) شدیدتر شد. خلأ حاصل از نگارش حدیث و نشر آن، زمینه مناسبی را برای بدعت‌ها به‌ویژه از سوی یهود و نصارا پدید آورد تا اینان احادیث فراوانی را جعل کرده و به پیامبران الهی از جمله پیامبر اسلام(ص) نسبت دهند.

طبق آن چه در تاریخ و اسناد موجود است در آن زمان ظاهر اسلام حفظ نمی‎شد و بنی‎امیه در صدد بود با از بین بردن ظواهر اسلام، حرمت مکه و مدینه را از بین ببرد. فشار و تهدید بر بنی‎هاشم بیشتر از گذشته شده بود تا جایی‌که مجبور شدند مکه و مدینه را خالی کنند و اثری از اهل بیت(ع) در آن‌جا باقی نماند. آنها مردم مدینه را به گونه‎ای به فساد کشیدند که فحشا علنی و شراب‎خواری نیز مرسوم شده بود. حکومت بنی‎امیه، قصه‌خوانی را در سطح شهر و مساجد به راه انداخت و بدین ترتیب اسرائیلیات را وارد دین کرد. بدین صورت که حکومت، راویانی را از مسیحیان استخدام می‎کرد تا به بیان اسرائیلیات برای مردم بپردازند و خرافاتی را وارد اعتقادات مردم کنند. دکتر احمد امین در توصیف گوشه‎ای از وضعیت عصر اموی نوشته است که دولت بنی‌امیه فن قصه‌گویی رسمی را رواج می‎داد. دربار خود را به روی شعرا و خطبا باز کرده و قصه‌گویان را در مسجد معین و موظف می‎کرد. منبع اصلی قصه‌خوانان را تورات و نقل‌های شفاهی رایج در میان عالمان یهودی و نصرانی تشکیل می‌داد. قصه‌خوانان معمولاً در هنگام اقامه نماز برای عموم مردم به ایراد سخن و داستان‌سرایی می‌پرداختند.

بنی‌امیه به دنبال کوچک‌ترین بهانه‎ای بود تا حضرت(ع) را به قتل برساند. در نتیجه امام سجاد(ع) زمینه صحبت و خطابه را به هیچ عنوان نداشت و اقبال مردم به دین نیز بسیار پایین بود، لذا مطالب را در راستای دعا مطرح کرد. بدین ترتیب که حضرت شرایط زمانش را با پروردگار در میان گذاشته و نظام اسلامی مطلوب را از پروردگارش تقاضا می‎کرد.

امام سجاد(ع) می‌خواست جامعه‎ای که هیچ‎گونه معارفی به آن نرسیده و مرده را احیا کند. در نتیجه نظام‎های اسلامی را از قبیل نظام خانوادگی، نظام اقتصادی، نظام اجتماعی، نظام سیاسی و... در مناجات‎ها و دعاهای خود مطرح و در قالب دعا از روابط بین آن‌ها نیز ‌گفت‌وگو کرد. این دعاها یعنی این نوع نظام باید در جامعه حاکم باشد نه نظام فعلی. دعاهایی که سبب می‌شد دقت مردم بیشتر شده و بفهمند نظام اسلامی واقعی همین است که امام سجاد(ع) از خدای خود می‎خواهد نه ‌آن‌چه که امروز وجود دارد.

حضرت(ع) تمام دعاها را در ملاء عام انجام می‎داد و حکومت هم نمی‎توانست متعرض ایشان شود زیرا مشغول دعا و مناجات بود. امام سجاد(ع) حتی برای مرزبانان حکومت بنی‌امیه نیز دعا می‌کرد. در واقع آن حضرت از نظام دفاعی و مرزبانی اصیل اسلام ‌گفت‌وگو می‎کرد. به این صورت که طرح نظامات اسلامی از مأموریت‎های امام سجاد(ع) و باز کردن و تشریح آن‌ها از ماموریت‎های امام باقر(ع) و نشر آن‌ها از مأموریت‌های امام صادق(ع) است.

بر محققین لازم است که با این دید، به تبیین و تفسیر صحیفه سجادیه بپردازند و این نظامات اسلامی را از صحیفه سجادیه استخراج کنند. به‌عنوان نمونه در دعاهای ماه رمضان، امام سجاد(ع) ارتباط شخص با روزه و پروردگار را مشخص می‎کند و آموزش می‎دهد، زیرا جامعه آن‌ روز این نظامات را نداشته و آن‌ها از دست داده است. باید این موارد را بیرون آورد و تحلیل کرد. امام(ع) احیای این نظامات را از رب خود تقاضا می‎کند و به مسلمین می‎فهماند که اصل ما چه بوده و جامعه به چه روزی افتاده است.

در مرحله بعد این نظامات نیازمند آداب و احکامی است که حضرت(ع) این احکام را در رساله حقوق مطرح کرده و آداب این نظامات را نیز تبیین می‎کند. پس هم نظامات را به ما گفته‎اند و هم آداب و احکام و ارتباطات میان این نظام‎ها را مطرح نموده‎اند. بر فرض اگر نظام خانوادگی ما تنظیم نباشد چه تأثیری در نظام اقتصادی ما خواهد گذاشت؟ اثر آن بر نظام سیاسی و اجتماعی چه خواهد بود؟ اگر امروز جوان ما نماز نخواند و ارتباطش با خداوند متعال قطع باشد چه تأثیری در دیگر نظام‎های زندگی او خواهد گذاشت؟ اگر این روابط برای مردم روشن گردد، بیشتر استقبال خواهند کرد. زیرا می‎فهمند که چه تأثیری در زندگی دنیوی و اخروی آن‌ها خواهد داشت و خسارت از دست دادن این نظام‎ها را درک خواهند کرد. باید فقها علاوه بر بیان حکم مسائل از تأثیر حلال و حرام‎ها نیز در نظام‎های زندگانی مردم ‌گفت‌وگو کنند تا مردم بدانند که چه خسارتی در پس اعمال نادرست وجود دارد و چه لطمه‎هایی بر دیگر نظامات زندگی خواهد زد. دعاهای حضرت سرشار از مفاهیم عقیدتی و توحیدی است. حضرت به وسیله دعا، معارف را انتقال می‎دهد. این جریان و نظام‎سازی در تمامی دعا‎های حضرت مشهود است.