کارکردهای مهدویت و انتظار در مصون‌سازی نظام خانواده و حفظ و حراست از حریم خانواده را می‌توان در سه گفتار مراقبت و حمایت همسران از همدیگر، مراقبت و حمایت از فرزندان و مراقبت و حمایت از والدین و خویشاوندان مورد بحث و بررسی قرار داد. در این فرصت، مراقبت و حمایت از فرزندان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مراقبت و حمایت از فرزندان را می‌شود در حوزه باورها و ارزش‌ها و همین طور در حوزه رفتارها مورد بررسی قرار داد. جامعه‌پذیری مهدویت در فرزندان یکی از ابعاد نقش مراقبتی و حمایتی والدین در قبال تربیت مهدوی فرزندان به شمار می‌رود.
«جامعه‌پذیری جریان کنش متقابل است که از طریق آن مردم شخصیت خود را بدست می‌آورند و شیوه زندگی جامعه خود را می‌آموزند و فرایندی است که به وسیله آن، فرد راه‌ها، افکار، معتقدات، ارزش‌ها، الگوها و معیارهای فرهنگ خاص جامعه خود را یاد می‌گیرد و آن را جزو شخصیت خویش می‌نماید و بازگوکننده همه تجربه‌هایی است که از طریق آن اعضای جدید و تازه‌وارد جامعه، فرهنگ خویش را می‌آموزند. فرد تازه‌وارد دانش‌ها، اعتقادها، ارزش‌ها، هنجارها و انتظارات جامعه خویش را از این راه کسب می‌نماید».
جامعه‌پذیری دینی یا همان Religious Socilizatin، فرایندی است که افراد یک جامعه به تدریج با باورها، اعمال، وظایف، آیین‌ها، مراسم، مناسک، ارزش‌ها، هنجارها و نمادهای دینی جامعه خود آشنا شده و آن‌ها را فرامی‌گیرند. در این فرایند است که افراد الگوهای رفتار دینی را کسب کرده و به وظایف، حقوق و نقش‌های دینی خود در جامعه آگاه و موجب انتقال فرهنگ دینی از نسلی به نسل دیگر می‌شوند.
جامعه‌پذیری مهدوی در واقع بخشی از فرایند عام جامعه‌پذیری و جامعه‌پذیری دینی است. بنابراین می‌توان گفت جامعه‌پذیری مهدوی فرایندی است که در آن افراد جامعه به تدریج با باورها، اعمال، وظایف، آیین‌ها، مراسم، مناسک، ارزش‌ها، هنجارها و نمادهای اندیشه مهدوی آشنا شده و آن‌ها را فرامی‌گیرند و با درونی کردن آن‌ها به عنوان افراد معتقد به مهدویت ظاهر شده و موجب انتقال آن‌ها از نسلی به نسل دیگر می‌شوند.
به منظور پایدار ماندن اندیشه مهدویت ضروری است هر نسل جدید در آن جامعه ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهای موجود مهدوی را بشناسد و آن‌ها را فرا گیرد و از این جهت این وظیفه و نقش مراقبتی و حمایتی، بر عهده والدین گذاشته شده است. پس با هدف پایدار ماندن و بقای اندیشه مهدویت لازم است در انتقال باورها، ارزش‌ها و رفتارهای مهدوی به فرزندان تلاش شود.
یعنی ضروری است فرد باورها، ارزش‌ها، رفتارها و هنجارهای جامعه را فرا گیرد و سپس آن‌ها را ملکه ذهن خود کرده و درونی کند. علاوه بر آن از طریق جامعه‌پذیری مهدوی به اشخاص هویت جمعی داده می‌شود، روح امید را در افراد زنده می‌کند، به عواطف و احساسات او جهت درست می‌دهد و در مجموع موجب تبلور شخصیت دینی و مهدوی افراد می‌شود. همچنین موجب می‌شود زمینه‌های لازم برای انتقال فرهنگ مهدوی جامعه از نسلی به نسل دیگر فراهم آید و بدین نحو بقا و استمرار جامعه مهدوی را تضمین می‌کند.
خانواده به‌خصوص والدین یکی از عوامل مهم در جامعه‌پذیری مهدوی به شمار می‌رود زیرا نهاد خانواده معمولاً در ایجاد و استقرار گرایش‌ها و تفکرهایی که کودک در مراحل اولیه رشد کسب می‌کند مانند اعتقاد به امور غیرمادی، انجام مراسم و مناسک عبادی و... نقش اساسی دارد. بنابراین انتقال فرهنگ مهدویت به خصوص فلسفه تربیتی انتظار به نسل نو و کسانی که آشنایی کمتری با مهدویت دارند از وظایف مهم نقش مراقبتی و حمایتی خانواده است.
مهم‌ترین اهداف خانواده در ایفای نقش مراقبتی و حمایتی‌اش نسبت به فرزندان از جهت انتقال فرهنگ مهدویت به آنان را می‌توان این طور خلاصه کرد:
تأمین سعادت اخروی
بر اساس آموزه‌های شیعی در هر عصری امامی از طرف خداوند برای مردم تعیین شده است. ایمان افراد به شناخت امام و اقرار و التزام به امامتش وابسته است. پس باید به فرزندان آموخته شود امام مهدی(عج) کیست و چه نقشی در زندگی ما دارد؟ باید آموخته شود او امامی است که خداوند برای بشریت تعیین کرده و سعادت اخروی آن‌ها در گرو اعتقاد و التزام به امامت او است.
آماده‌سازی زمینه‌سازان ظهور
هدف دیگری که خانواده می‌تواند با گسترش فرهنگ مهدویت آن را دنبال کند، تربیت و آماده کردن زمینه‌سازان ظهور است، زیرا ظهور امام عصر(عج) مرهون زمینه‌سازی و آمادگی عمومی مردم برای پذیرش امر ظهور است.
الگوسازی برای فرزندان
هدف دیگری که خانواده می‌تواند در انتقال فرهنگ مهدویت به فرزندان دنبال کند، همسان‌سازی شخصیت آن‌ها با شخصیت‌های ایده‌آل است. فرزندان با شناخت شاخصهای انسان عصر مهدوی تلاش خواهند کرد خود را با این شاخصها هماهنگ کنند و با انسان‌های عصر ظهور همگون شوند و این همان چیزی است که می‌توان از آن به عنوان تربیت مدیر و نیروی انسانی مهدوی یاد کرد زیرا یاران حضرت مهدی(عج) و مدیران حکومت آن حضرت، از میان همین منتظران ظهور خواهند بود بنابراین لازم است فرزندان و نسل نو، هماهنگ با شاخصهای انسان عصر مهدوی تربیت شوند تا بتوانند از زمینه‌سازان ظهور باشند و در صف یاران خاص امام مهدی(عج) قرار بگیرند. بی‌شک انجام این رسالت بدون نقش مراقبتی و حمایتی والدین امکان‌پذیر نخواهد بود.برای ایفای نقش مراقبتی و حمایتی خانواده در قبال فرزندان نسبت به جامعه‌پذیر کردن آنان، عوامل و راهکارهایی لازم است. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در جامعه‌پذیری مهدوی عبارت است از بسترسازی مناسب. بسترسازی یکی از اساسیترین پیش‌نیازهای مراقبت و حمایت والدین در تربیت مهدوی و آشنایی نسل نو با فرهنگ مهدوی است زیرا پرورش نسل نو و تبدیل آن‌ها به نومنتظران ظهور امام مهدی(عج) نیازمند بستر مناسب و فضای سالم است و در این زمینه فضاسازی تربیت مهدوی در منزل بسیار مؤثر است. باید تلاش کرد در منزل فضای تربیت مهدوی حاکم باشد یعنی فرزندان باید پایبندی به ارزش‌های مهدویت و انتظار را در خانه لمس کنند و والدین خویش را نسبت به ارزش‌های مهدوی مسئول و حساس ببینند. در غیر این صورت، ارزش‌های آن به درستی به آن‌ها منتقل نخواهد شد. همان طور که فرهنگ مسواک زدن هنگام خواب بدون پایبندی والدین به این امر، به درستی به فرزند منتقل نمیشود، فرهنگ انتظار نیز در وجود کودک بدون پایبندی والدین به لوازم این فرهنگ، شکوفا نخواهد شد.
مخاطب‌شناسی
دیگر لازمه این کار مخاطب‌شناسی است. مسئله دیگری که در انتقال فرهنگ مهدویت حائز اهمیت است، مسئله توجه به مخاطب است. مخاطبان فرهنگ مهدویت و انتظار به گروه‌های مختلف سنی و علمی تقسیم می‌شوند.
کودکان: انتقال فرهنگ مهدویت و انتظار به کودکان تنها به روش عملی امکان‌پذیر است زیرا نمیتوان برای تفهیم فرهنگ مهدویت به کودک، از استدلال کمک گرفت. بنابراین برای آشنا کردن کودکان با فرهنگ انتظار کافی است فضای منزل به روش عملی به فضای انتظار و ارزش‌های آن تبدیل شود مثلاً کودکان به عیدی گرفتن و قصه علاقه زیادی دارند. در انتقال فرهنگ مهدویت می‌توان از همین علاقه کودک استفاده و این فرهنگ را در قالب قصههای جذاب کودکانه به او منتقل کرد و یا می‌توان به مناسبت‌های مختلفی مثل نیمه شعبان یا روز به امامت رسیدن امام مهدی(عج) به کودکان هدیه داد و باید کاری کرد کودک به انتظار آمدن این روزها لحظه‌شماری کند.
نوجوانان: گروه دوم، گروه نوجوانان هستند که می‌توان با تهیه درس‌نامه‌های مهدویت که متناسب با این سن و سال است و همچنین داستان‌ها و رمان‌های جذاب با اقتباس از فرهنگ مهدویت و فیلم و مانند این امور، آن‌ها را با فرهنگ مهدویت آشنا کرد.
جوانان: گروه سوم جوانان هستند، آشنا کردن آنان با اندیشه مهدویت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لازم است والدین به این امر با حساسیت خاصی برخورد کنند و با تهیه درس‌نامه‌های متناسب با این سن درصدد تحکیم بنیان‌های فکری آنان برآیند و احساسات و عواطف آنان را در راستای درست سوق دهند و از سطحی‌نگری و کم‌عمقی این گروه سنی جلوگیری کنند.
رعایت اصل آسان‌گیری در انتقال ارزش‌های دینی و مهدوی به کودکان
رعایت اصل آسان‌گیری در انتقال آموزه‌های دینی و مهدوی به فرزندان یکی از اصولی است که والدین و سایر اولیای تعلیم و تربیت باید به آن توجه کنند. به این اصل در روایت‌ها نیز اشاره شده است. از رسول خدا(ص) در این زمینه نقل شده که آن حضرت فرمودند: «آموزش دهید و آسان بگیرید و سخت‌گیری نکنید و گشاده‌رویی کنید». پیامبر(ص) آن گاه که معاذ بن جبل را برای تبلیغ دین به یمن فرستاد با یادآوری این نکته به ایشان فرمودند: «ای معاذ آسان بگیر و سخت‌گیری مکن و به مردم بشارت و مژده بده».
رعایت اصل تدریجیت و مراعات توان و استعداد کودک در انتقال ارزش‌های دینی و مهدوی
با توجه به مراحل مختلف سنی و توانایی‌های جسمی، ذهنی و عاطفی لازم است آموزش مفاهیم دینی و مهدوی نیز طبق آن مراحل تنظیم و به تدریج با رعایت توان و استعداد افراد به آنان منتقل شود. رعایت این اصل در جامعه‌پذیری دینی و مهدوی ضروری است. همچنین استمرار و مداومت یکی دیگر از اصولی است که در تعلیم، تربیت و انتقال ارزش‌های والای دینی و مهدوی به منظور جامعه‌پذیری لازم است.
نظر شما