مهدی طالعی‌نیا ۳۵سال از ۵۰سال زندگی‌اش با هنر نقاشی عجین بوده است. در دانشگاه یزد، هنر خوانده و مدرک درجه دو هنری را از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دریافت کرده و در شرف گرفتن مدرک درجه یک است. از میان همه سبک‌های نقاشی، دوستداران هنر، او را با نقاشی قهوه‌خانه‌ای می‌شناسند؛ هنری که نزدیک به فراموشی بود و کمتر کسی سراغش می‌رفت. طالعی‌نیا از سال۸۰ نقاشی قهوه‌خانه‌ای را به صورت حرفه‌ای آغاز کرده و در این سال‌ها به عنوان مدرس در دانشگاه‌ها و مراکز مختلف، این هنر سنتی را به علاقه‌مندان آموزش داده است. او علاوه بر تدریس و پژوهش، دست به ابداعاتی نیز در این حوزه هنری زده و چندین بار از طرف وزارت ارشاد و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و فرهنگستان‌ها و موزه‌های مختلف قدردانی شده است. همچنین به پاس زحماتش بابت احیای هنر پرده‌کشی به عنوان یکی از ۱۰نخبه برتر تهران‌پژوه نیز انتخاب شده است. آثار او طی هفت سال گذشته بارها در نمایشگاه‌های متعددی در ۵۰موزه، گالری و دانشگاه به نمایش درآمده و برخی از آن‌ها اکنون در موزه‌های دزفول، ارومیه، سعدآباد و کاخ گلستان در معرض نمایش قرار دارند. طالعی‌نیا در میان آثارش پرده‌هایی با محوریت آثار عاشورایی و علوی نیز دارد. نقش‌هایی که برخی از آن‌ها برای نخستین بار به قلم او جان گرفته‌اند. این مجموعه متمایز او در اواخر آذر در نگارخانه موزه رضوی در موزه مرکزی آستان قدس رضوی به نمایش گذاشته شد. مهدی طالعی نیا در حال حاضر مشغول تصویرگری اثر به نام «پرده رضوی» نیز است. برای آشنایی بهتر با این آثار و موضوعات مربوط به نقاشی قهوه‌خانه‌ای با مهدی طالعی‌نیا گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
چه آثاری در این نمایشگاه به نمایش درآمده و درباره چه موضوعاتی هستند؟
در این نمایشگاه مجموعه‌ای از پرده‌های مذهبی شامل نمونه‌های عاشورایی و علوی ازجمله پرده جامع علوی و اولین پرده شاد عاشورایی قرار دارد. ما از عاشورا همیشه قصه‌های تلخ و جان‌گذار را در پرده‌ها دیده‌ایم اما در این پرده، داستان‌های شاد از زندگی حضرت اباعبدالله(ع) از زمان تولد ایشان تا عروسی حضرت قاسم(ع) و جشن تاسوعا به تصویر کشیده شده و داستان‌های صبح تاسوعا و روز کربلا و اسارت اهل بیت در پرده‌های بعدی است.
چه شد که به سراغ پرده علوی رفتید ؟
ما در پژوهشکده هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی با یک خلأ مواجه شدیم؛ اینکه با اینکه در مملکتی زندگی می‌کنیم که پرچمدار شیعه در جهان است، چرا چنین هنری فاقد محتوای علوی است؟ تاکنون تمام پرده‌های مذهبی دارای مضامین عاشورایی بوده‌اند. بنابراین برای نخستین بار نمونه علوی آن را با چند اثر پیاده کردیم که درنهایت منجر به خلق پرده جامع علوی شد. این آثار در این نمایشگاه به نمایش درآمده است.
چه روایت هایی از زندگی ائمه(ع) در این آثار به تصویر کشیده شده‌اند؟
تمام زندگی گهربار ائمه(ع) پر از نقطه عطف است. اما هرکدام از ائمه(ع) نزد عامه مردم با یک شاخصه شناخته می‌شوند. مثلاً مردم به شنیدن نام سیدالشهدا(ع) به یاد واقعه کربلا و شهادتشان می‌افتند. نام حضرت امیرالمؤمنین(ع) همه را به یاد داستان تولد ایشان در خانه کعبه، اعلام ولایت ایشان در غدیر و یا شهادتشان در مسجد کوفه می‌اندازد که در پرده‌های علوی ترسیم شده است.
در این سبک از نقاشی گاه تمثال ائمه تصویر می شود، این شمایل از کجا نشات گرفته اند؟
منشأ این تصاویر، ذهنی است که به آن شمایل یا تمثال می‌گویند. همان‌طور که از این نام پیداست، مثالی از چهره‌های واقعی است تا بیننده را به یاد آن‌ها بیندازد.در طول تاریخ نگارگری معمولاً چهره ائمه(ع) ترسیم می‌شده و مشکل فقهی نداشته است. این کار تنها در دوره‌های خاصی تحریم می‌شود و خوشبختانه الان این تحریم وجود ندارد.
آیا آثار شما فقط موضوعات مذهبی دارد؟
خیر. من علاوه بر موضوعات مذهبی (عاشورایی، علوی) در موضوعات ملی مانند شاهنامه‌ای و موضوعات عرفانی و حتی عاشقانه و هنری هم کار کرده‌ام. سال۹۵ نخستین پرده نقالی شاهنامه‌ای را با شیوه درویشی و دومین پرده را هم با محتوای بخش پهوانی و اساطیری شاهنامه طراحی کردم. مدتی بعد نخستین پرده زنانه را با استفاده از محتوای عاشقانه شاهنامه کار کردم. امسال هم نخستین پرده نقالی کودکانه را به پایان رساندم تا این هنر بتواند وارد مهدهای کودک، مدارس و سایر فضاهای مرتبط با کودکان شود و نسل جدید با آن آشنا شوند.
تفاوت هنر پرده‌کشی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای در چیست؟
نقاشی قهوه‌خانه‌ای تابلوهای کوچکی هستند که کلاف و قاب دارند و برای یک مکان خاص در نظر گرفته می‌شوند، ثابت هستند و حرکت داده نمی‌شوند اما پرده‌های نقالی موسوم به «پرده‌های درویشی» ابعاد بزرگی معمولاً بین ۱.۵در ۳ متر و بیشتر دارند و چون رول می‌شدند و فاقد کلاف بودند، پرده نام گرفتند. در قدیم دراویش، آن‌ها را روی دوش می‌گذاشتند و نقالی می‌کردند. این پرده‌ها معمولاً ۷۲ مجلس و ۳۶۵ قصه دارد.
تمام مکاتب هنر نگارگری ایرانی از ایلخانی، هرات، مغول، تیموری، صفویه، افشار، قاجار پهلوی تا عصر حاضر و حتی نقاشی قهوه‌خانه‌ای همگی سه محتوای رزمی، بزمی و مذهبی داشتند، اما پرده‌کشی تنها نوع نگارگری ایرانی است که تا به حال فقط محتوای مذهبی و عاشورایی داشته است. قصه‌های به تصویر کشیده شده در آن‌ها، حول محور اهل بیت و امام حسین(ع)، قمر منیر بنی‌هاشم(ع)، حضرت علی اکبر(ع) و... بوده است.
لطفاً در مورد پرده‌های درویشی هم توضیحاتی بفرمایید.
پرده‌های درویشی، هنری است که از زمان شاه اسماعیل صفوی آغاز شده است. این شاه صفوی دستور می‌دهد پرده‌ها در اندازه‌های بزرگ‌تر کشیده شود تا در میادین جنگ و جبهه‌ها از آن استفاده شود. با استفاده از آن‌ها برای سربازان نقالی می‌کردند تا برای رفتن به نبرد تحریک و تهییج شوند. این پرده‌ها در زمان پهلوی توسط رضاشاه پاره شدند اما در اواخر دوره پهلوی دوباره مورد توجه قرار گرفته و رشد نسبی پیدا کردند اما متأسفانه در سه چهار دهه گذشته تقریباً منسوخ شده‌اند.
برای احیای این میراث نگارگری ایرانی و انتقال آن به نسل آینده چه تلاشی کردید؟
سال ۹۴ به منظور برگزاری کلاس و راه‌اندازی کرسی نقاشی قهوه‌خانه‌ای، وارد پژوهشکده هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی شدم. هم اکنون نیز علاوه بر فعالیت‌های آموزشی، با هدف ورود این هنر به حوزه مدرنیزم و هنر معاصر و تلفیق آن با هنر مدرن، درصدد راه‌اندازی جنبش نوقهوه‌خانه‌ای هستم.
خانواده یا فرزندانتان این هنر را فرا گرفته‌اند؟ آیا ادامه خواهند داد؟
همسرم نیز دانش‌آموخته هنر و استاد دانشگاه است. او هم مانند من دلباخته این هنر شد و به این رشته گرایش پیدا کرد و حالا به عنوان نخستین بانوی نقاش قهوه‌خانه‌ای در کشور، دارای مدرک و مجوز از وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است.
آیا در فکر خلق اثری درباره زندگی امام رضا(ع) هم هستید؟
بله. بناست برای نخستین بار پرده‌ای با نام «پرده رضوی» داشته باشیم که زندگی گهربار حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) را شامل می‌شود و یکی دو سال آینده به پایان می‌رسد. این پرده که با شیوه درویشی و در ابعاد بسیار بزرگ کشیده می‌شود، تمام قصه‌های زندگی این امام رئوف(ع) را دربردارد. بعضی از این داستان‌ها سندیت دارند و در روایات و احادیث آمده‌اند و بعضی ریشه در داستان‌های عامه و فولکلور دارند. این پروژه با همکاری یک تیم حرفه‌ای در حال انجام است. یک تیم پژوهشی برای تحقیق در زندگی حضرت(ع) و وقایع تاریخی آن و یک تیم تخصصی هنری با حضور اساتیدی چون استاد خلیلی و ابواترابی هم برای کارشناسی متریال و رنگ مورد استفاده تشکیل شده است. ما از نظر همه پژوهشگران، چه از نظر تاریخی و محتوایی و چه هنری و زیبایی‌شناسی بهره خواهیم برد تا بهترین محصول ارائه شود، چراکه این هنر، مردمی است و قرار است برای نسل‌های آینده به جا بماند.
نظر شما