وفات حضرت معصومه در غریبی و در روزگاری که امام و برادرش از او، شهر و خاندانش دور افتاده بود، قصه زندگی دختری را روایت می کند که فارغ از همه بایدهای عرفی فرهنگ روزگار خود، حرکتی را آغاز کرد که باید صورت می گرفت. او این «باید» را نه از نگاه پرسشگر دیگران و نه نبایدهای فرهنگ عمومی، بلکه برخاسته از ایدئولوژی که به آن معتقد بود، پذیرفت. همانگونه که جده اش حضرت زهرا(س) دیوارهای سنگین عرفی جهل آلود را شکست و سخنران فدک و اولین حامی ولایت شد.
بررسی زندگی حضرت معصومه(س)، راز این خط شکنی وشجاعت زینبی را بر ما آشکارتر می سازد؛ فاطمه ثانی خاندان وحی در ده سال نخست زندگی خود همراه با پدر بزرگوارش حضرت موسی بن جعفر(ع) زیست و طبق اسناد تاریخی یکی از مراجع پاسخگویی به سوالات شرعی و اعتقادی شیعیان در دوران حبس و غیبت پدر بود. هجده سال بعدی حیات او با دوره زعامت و امامت امام رضا(ع) همزمان بود.
کریمه اهل بیت(س) که به حُسن رابطه با برادرش و تبعیت تام از ولی عصر خود شناخته می شد، در دوره دوم زندگی اش دوشادوش امام رضا(ع) حرکت کرد و همراه امام خود بود. به واسطه موضع گیری ها و اقدامات به هنگام فاطمه معصومه(س) بیش از سایر دختران حضرت موسی بن جعفر(ع) بین شیعیان شناخته شده بود.
مهمترین رویداد دوران حیات حضرت معصومه(س) به زمانی باز می گردد که بنا به اجبار مامون عباسی، ثامن الائمه(ع) به خراسان هجرت کرد و سند ولایتعهدی خلیفه عباسی را دریافت کرد. حضرت معصومه در این دوران سه(وبنا به روایتی پنج ساله) اقامت امام رضا(ع) در مرو عهده دار هدایت افکار عمومی و کنترل توسعه فعالیت های فکری واقفیه بود. واقفیه فرقه ای انحرافی از دل شیعه بود که تا مرزهای ایران گسترش یافته بود و منکر امامت امام رضا(ع) بود، هجرت حضرت معصومه با دختران علوی و خاندان نبوت به سوی ایران برای جلوگیری از ورود ونفوذ این فرقه به ایران بود. او با هجرت رضاگونه اش به هدف خود دست یافت و واقفیه را در مرز ایران متوقف کرد.
این استراتژی حضرت معصومه باعث شد تا ایران در آن زمان و ادوار بعدی جغرافیای شیعه امامیه را ترسیم کند. نقش حضرت معصومه به عنوان یکی از بانوان خاندان وحی، در تثبیت جایگاه امامت امام هشتم(ع) و ترسیم خط اصلی شیعه امامیه را نمی توان منکر شد. نقشی که مانند حضرت زهرا، حضرت زینب و حضرت سکینه بزرگترین تأثیر را در روند حرکت جریان امامت ایفا کرد، چرا که توقف واقفیه مانع رشد منحرفین اعتقادی در جهان تشیع شد.
اقدام شجاعانه حضرت معصومه در تبعیت از امام خود و هجرت به سرزمین ایران گرچه به ارتحال آن حضرت در جوانی ختم شد اما علاوه براینکه بر همگان روشن ساخت که هجرت امام هشتم و تبع آن هجرت حضرت معصومه به ایران با همه دشواری که می توان برای آن متصور بود حرکتی سیاسی- فرهنگی بود، از اهمیت هویت زن مسلمان و نقشی که در گلوگاه های حساس و مقاطع مهم تاریخی می تواند ایفا کند، پرده برداشت؛ هویتی که در بستر ستیز با عرفی گری جاهلانه و انتخابهای عالمانه شکل گرفته و می گیرد.
