خداوند و پیشوایان معصوم(ع) در آیات و روایات فراوانی سفارش و تشویق به شکرگزاری‏کرده و شاکران را ستوده ‏اند. قرآن کریم می‏فرماید: یَا أَیُّهَاالَّذیِنَ اَمَنُوا کُلُوا مِنْ‏طَیِّبَاتِ مَارَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوالِلَّهِ إِنْ‏کُنْتُمْ إِیَّاهُ‏تَعْبُدُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده ‏اید از آن پاکیزه ‏هایی که روزی شما کرده‏ ایم بخورید و اگر خدا را می‏پرستید سپاسش را بجای آورید (بقره: ۱۷۲)  و نیز می‏فرماید: وَ مَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الْاَخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَ سَنَجْرِی الشَّاکِریِنَ؛ و هر کس خواهان پاداش آن جهان باشد به او می ‏دهیم و شاکران را پاداش خواهیم داد(آل عمران: ۱۴۵) . رسول خدا (ص) در این رابطه می‏فرماید: خورنده ی سپاسگزار پاداش روزه‏ دار خداجو را دارد و اجر تندرست شاکر مانند گرفتار صابر است و بخشنده ی سپاسگزار پاداش محروم قانع را می‏برد. همچنینحضرت  علی (ع) بیان می دارند: کُنْ فِی السَّرَّاءِ عَبْداً شَکُوراً وَ فِی الضَّرَّاءِ عَبْداً صَبُوراً؛ در گشایش و راحتی بنده ی سپاسگزار و در تنگنا و سختی بنده‏ای بردبار باش.

شکر عام

شکر عام تشکری است که نسبت به همه ی نعمت‏ ها انجام می‏گیرد و با همه ی آنها مناسبت ‏دارد. امیر مؤمنان علی (ع) در این باره می‏فرماید: شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ؛ سپاسگزاری هر نعمتی پرهیز از چیزهایی است که خدا حرام کرده است. هشام بن احمر می‏گوید: در بیرون مدینه با حضرت کاظم (ع) سواره می‏رفتیم امام ازمرکبش پایین آمد و سر به خاک نهاد و سجده‏ ای طولانی کرد. پس از آنکه سر از سجده ‏برداشت و سوار مرکب شد، عرض کردم: فدایت شوم! سجده‏ات طولانی شد؟ فرمودند: آری. من هر گاه نعمتی را که خدا ارزانیم داشته بیاد می‏آورم، دوست دارم (اینگونه) شکرش ‏را به جای آورم. همچنین حضرت صادق(ع) می‏فرمایند: هرگاه خداوند نعمتی را ارزانیت کرد، دو رکعت نماز بجای آور و در رکوع و سجود آن بگو:«اَلْحَمدُ لِلَّهِ شُکْراً وَ حَمْداً» و در رکوع و سجده ی رکعت دوّم بگو: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی‏ِِ اِسْتَجَابَ‏دُعَائی‏ِِ وَ أَعْطَانی‏ِِ مَسْئَلَتی‏ِِ» سپاس خدایی را که دعایم را پذیرفت و خواسته‏ ام را عطا فرمود.

شکر خاص

 منظور از شکر خاص سپاسگزاری مخصوص هر نعمت است. نعمت‏پذیر باید موقعیت شناسو نعمت سنج باشد و هر فضل و بخششی را باسپاس مناسبی پاسخ بگوید. مثلاً: شکر نعمت «سلامتی» به جای آوردن عبادت خدا وکمک و رفع نیازمندی بندگان اوست و سپاسگزاری از مال و ثروت، پرداختن خمس و زکات و انفاق و احسان به مستمندان و درماندگان است. امیر مؤمنان علی (ع) در این رابطه می‏فرماید: شُکْرُ الْعَالِمِ عَلَی عِلْمِهِ عَمَلُهُ بِهِ وَ بَذْلُهُ لِمُسْتَحِقِّهِ؛ سپاسگزاری دانشمند بر دانشی که دارد این است که به آن عمل کند و در اختیار نیازمندان نیز قرار دهد و نیز: شُکْرُ إِلهِکَ بِطُولِ الثَّنَاءِ؛ سپاسگزاری مناسب خدا به ثنا گفتن طولانی است.

منابع:

1-آمدی. شرح غررالحکم، ج ۴: ۶۰۲ . ج ۴،  .۱۶۰

2-علامه مجلسی،بحارالانوار، ج ۷۱: ۴۲.

3-فیض. محجة البیضاء، ج ۲: ۶۲.

4-کلینی. اصول کافی، ج ۲:۷۷ .

5-مهدی عزیزان. اصول اخلاق فردی: 97-100.