از این رو، درروزهایی که به میلاد حضرت ختمی مرتبت(ص) منتهی می شود، در گفت و گویی با آیت ا... کورانی درباره تحول بنیادینی که آموزه‌های نبی در احیای جایگاه زنان در جامعه داشت، به بحث و بررسی پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد.
*در سیره نبوی و آموزه‌های سنت، برای زن چه نقش و جایگاهی در نظر گرفته شده و این نگاه چه تفاوتی با دیگر نظرات نسبت به زن، مقام و حقوق او دارد؟
هنگام ظهور اسلام، در دنیا روش زندگی به شیوه قبیله‌ای و دولتهای قبایلی و عشایری حاکم بود و موقعیت زنان به بد‌ترین شکل ممکن بود، به گونه‌ای که زنان را به استضعاف می‌کشاند و این بین همه اقوام رایج بود و نزد عرب بیشتر، تا جایی حتی زنان خرید و فروش می‌شدند و یا در اروپا زن با ازدواج هویت و نام خانوادگی‌اش را از دست می‌داد، اما با ظهور اسلام و رسالت پیامبر (ص)، جایگاه زن تغییر یافت و مسأله تساوی حقوق بین زن و مرد مطرح و رعایت شد.
این مسأله نیز تصریح شد که اگر قرآن می‌فرماید، مردان بر زنان برترند به مسأله مدیریت خانواده باز می‌گردد و این مقوله جدای از فضیلت و شانیت انسانی زن است.
از این روست که وقتی از امام ششم (ع) می‌پرسند: آیا زن می‌تواند نایب حج باشد؟ حضرت (ع) می‌فرمایند: «بله، شاید زن فقیه‌تر از مرد باشد.»
بنابراین می‌توان گفت، سنت پیامبر (ص) به تأسی از قرآن و آموزه‌های اسلام، مسأله مساوات مرد و زن را مطرح کرد، این در حالی بود که در جاهلیت، زن ملکیت داشت و حتی در جاهلیت امروز غرب، به زن نگاهی تجاری و جنسی می‌شود، نه انسانی؛ در حالی که اسلام و پیامبر (ص) گفتند: زن گل است و جایگاه دارد.
بنابراین، نظر اسلام مخالف با نظر غرب و جاهلیت است که زن را انسان ندانسته و به دیده متاعی برای دنیا و ابزاری جنسی به آن می‌نگرد. از این رو، قرآن و حدیث پیامبر (ص) زن را انسان می‌داند و دارای حقوق مشترک با مردان.
*در سبک زندگی رسول اکرم (ص) این نوع نگاه و در نظر گرفتنشان و حقوق برای زنان چطور پیاده شده و تجلی دارد؟
زندگی پیامبر اکرم (ص) با حضرت خدیجه (س) و رفتار با آن حضرت (س) و نیز حضرت صدیقه (س)، حضرت فاطمه بنت اسد (س) و دیگران بهترین شاهد و گواه بر نوع رفتار ایشان با زنان است که در عالیترین نوع خود است. به عنوان مثال، اگرچه آن حضرت (ص) با اموال حضرت خدیجه (س) تجارت می‌کردند، اما رعایت امانت را داشتند و حتی زید بن حارثه را برای ایشان خریداری کردند تا در امور آن حضرت (س) را یاری کند. یا در ارتباط با حضرت صدیقه (س)، ایشان را مادرم بعد از مادرم می‌خواندند.
از این رو، احترام زن نزد پیامبر اکرم(ص) احترامی شدید و قوی است، به گونه‌ای که زن را محترم شمرده و دارای انسانی حقوق می‌دانستند.
*در ارتباط به حضرت صدیقه(س)، این احترام و عطوفت چطور تجلی داشت، با توجه به اینکه عرب جاهلی فرزند دختر را برای خود ننگ می‌دانست و حتی اقدام به زنده به گور کردن نوزدان دختر خود می‌کرد؟
وقتی حضرت صدیقه(س) بر ایشان وارد می‌شدند، پیامبر اکرم (ص) ایستاده و دست دختر خود را می‌بوسیدند که این معنایی بسیار داشت و شیعه و سنی این موضوع را نقل کرده‌اند که پیامبر(ص) مقابل دخترشان می‌ایستادند و این نشانه احترامی فوق العاده است یا وقتی از سفر باز می‌گشتند، ابتدا به دخترشان سر می‌زنند.
اصلاً خداوند برای احترام به زن ذریه پیامبر خاتم(ص) را به دختر ایشان، یعنی حضرت صدیقه(س) و فرزندانشان منحصر کرد. علاوه بر این، پیامبر(ص) تولیت تمامی موقوفات خود را به حضرت صدیقه(س) سپرده بودند.
ایشان فرمودند: «مرد بر زن فضیلتی ندارد و افضل‌تر نیست.»
علی رغم چنین نگاهی به زن در اسلام و سیره نبوی، موج قبیله‌ای غلبه داشت، به عنوان مثال اگرچه در فقه اهل بیت (ع) ولیِ زن، پدر و جد پدری اوست و خانواده و قبیله و عشیره بر او ولایتی ندارند، اما بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص)، جامعه دوباره به باورهای جاهلی بازگشت. از این روست که اکنون در میان اهل سنت، هر کسی از قبیله می‌تواند ازدواج زن را رد کند یا بپذیرد، این در حالی است که پیامبر اکرم(ص) این مسأله را لغو کردند.
باید توجه داشت که سیاست پیامبر (ص) برای آزادی زن و احقاق حقوق او آنقدر جزیی بود که بعد از رحلت ایشان برای لگدمال کردن شخصیت و احترام و حقوق زن، به حضرت صدیقه (س) حمله کردند تا مقام زن و مقام کسی را که پیامبر(ص) برای او احترامی فوق العاده قایل بود، لگدمال کنند.
*درباره حقوق زنان حضرت رسول(ص) چه اقدامهایی انجام دادند و کدام حقوق را احیا کردند؟
ارث زنان در فقه پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) ارتقایی خاص یافت، به عنوان مثال اگر تنها فرزند فرد یک دختر باشد، تمام ارث به او می‌رسد، این در حالی است که اعراب می‌گفتند، در چنین حالتی عشیره هم ارث می‌برد، اما پیامبر (ص) این چنین حقوق وراثتی اما از دست رفته زنان را احیا کردند.
*پیامبر(ص) درباره احترام به مادر و تعمیق جایگاه خاص او در باورهای جامعه، سنت نبوی چه راهبردهایی را ارایه کرده است؟
تأکیدات بسیار در این باره دارند و سفارش می‌کنند به جایگاه مادر و اینکه بهشت زیر پای مادران است و معروف است از زیان ایشان مقام بلند مادر، اگرچه قبل از آن مورد بی‌حرمتی قرار می‌گرفت و اگر پسر ناراحت می‌شد، مادر را طرد می‌کرد و او باید به عشیره خود باز می‌گشت!
اما آموزه‌های اسلام، موقعیت و مقام ممتاز و منحصر به فرد مادر را احیا کرد، به گونه‌ای که یکی از دوستان ما در دانشگاه لندن می‌گفت، وقتی ما در ایام عید گفتیم که نزد مادر می‌رویم تا دست او را ببوسیم، همکارانم تعجب کردند، از وجود چنین حقوقی برای مادر در دین اسلام و سنت نبوی و رعایت چنین حرمت و احترامی نسبت به مقام شامخ او.
*در ارتباط با حقوق همسران چطور؟ سیره و سبک زندگی نبوی چه نگاهی به وظایف مردان در مقابل همسرانشان دارد؟
ایشان بسیار سفارش می‌کنند بر حقوق زنان مقابل همسران و نیز تحمل زنان در شرایط مختلف و حتی در حجه الوداع سفارشهایی ویژه نسبت به زنان داشته و بر آن تأکید می‌کنند.
علاوه بر این، اسلام حقوقی ویژه را برای زن در نظر می‌گیرد، به عنوان مثال کار منزل اصلاً بر عهده زن نیست یا خدمت به فرزندان و شوهر، او حتی مجبور نیست غذا را تهیه کند و تمام کارهای مادر و زن در منزل، لطف زن است و تفضل او و حق دارد. در مقابل آن حقوق بگیرد و این احترامی که اسلام به زن داده در هیچ منشور حقوقی دیگر تشریح و تبیین نشده است.
به عنوان مثال، امروزه می‌بینیم بانوان هم بیرون منزل زحمت می‌کشند و کار می‌کنند و هم بچه‌ها را بزرگ می‌کنند.
*علی رغم چنین تأکیداتی بر حقوق و شأنیت و مقام خاص زن در اسلام و سیره نبوی، چرا باز هم شاهد بروز رفتارهایی ناشایست علیه زنان و بی‌حرمتی نسبت به آنها هستیم؟
نمونه چنین نقض احکام و آموزه‌های دینی فراوان است، به عنوان مثال اگرچه پیامبر اکرم (ص) تأکید کردند بر رعایت حقوق اهل بیت (ع)، اما امت آنها را به شهادت رسانده و آنها را رها کردند.
باید توجه داشت که انحراف بعد از هر پیامبری امری طبیعی است و قرآن خود بر این مسأله صحه می‌گذارد.
در مسأله حقوق و شأنیت زنان نیز وضع بر همین منوال است و اگر همه قوانین اسلام و آموزه‌های نبوی اجرا می‌شد، دیگر مسلمانان امروز آنقدر ضعیف نبوده و به استضعاف کشیده نمی‌شدند.
امروز هم داعش و گروه‌هایی مثل آن ارث جاهلیت صدر اسلام هستند که با عقاید خشک و تهی خود می‌کوشند، دین را به انحراف بکشانند.
نظر شما