همچنین بر اساس این پیش‌بینی تا سال 2050 بیش از 5/4 میلیارد نفر از مردم جهان در معرض صدمات و زیانهای ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند گرفت و طبیعی است در این شرایط رقابت در زمینه منابع آب جهانی افزایش یافته و بهره‌برداری از این منابع به چالشی اساسی بدل شود و برنامه‌ریزی منابع آب جایگاه واقعی و بسیار حساسی در روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملتها و دولتها پیدا کند. مسلماً  در این شرایط جدید منابع و مصارف آب، شیوه‌های نو در برنامه‌ریزی را طلب می‌کند. در این راستا مفاهیم و شاخصهای جدیدی مطرح می شود که از آن جمله مفهوم آب‌ مجازی به عنوان یکی از مفاهیم نو در مدیریت منابع آب از ابتدای قرن 21 (قرن آب) معرفی و در حال توسعه است.

سالانه حجم زیادی آب صرف نوشیدن، پخت و پز، شست و شو و سایر فعالیتهای انسان می‌شود که به عنوان مصارف مستقیم آب می‌توان از آنها یاد کرد، اما حجم بسیار بیشتری از آب، صرف تولید محصولات کشاورزی، صنعتی و ارایه خدمات می‌شود. این مقدار آب به رغم حجم زیاد، معمولاً از سوی هیچ یک از مصرف‌کنندگان به دلیل نامحسوس بودن مد نظر قرار نمی‌گیرد، اما نقش بسزایی در تولید، مصرف و تبیین چشم‌انداز منابع آب در دسترس دارد. در واقع مفهوم آب مجازی نگرشی جدید به مصارف غیر مستقیم و پنهان آب در چرخه تولید و ارایه خدمات به نسل بشر است. این مفهوم نخستین بار در سال 1993 توسط «J.A Allen» مطرح شد.

به بیان ساده آب مجازي، جمع كل آب مورد نياز براي توليد مقدار معيني از محصول، با توجه به شرايط اقليمي، مكاني، زمان و راندمان تولید مي‌باشد.

محتوای آب مجازی برای هر محصول به شرایط محیطی و جوی در محل تولید محصول وابستگی مستقیم دارد. برای مثال برای توليد يک کيلوگرم از غلات به صورت ديم و در شرايط جوی مطلوب، يک تا دو متر مکعب آب نياز است. در سالهاي اخير مطالعاتی در زمينه آب مصرفي براي توليد محصولات صنعتي انجام شده‌است. نتيجه تحقيق ویلیامز و همکارانش (2002) نشان مي‌دهد، براي توليد يک چيپ الکترونيکي 32 مگابايتي به وزن 2 گرم، 32 متر‌مکعب آب معادل 2 کیلوگرم گوشت قرمز یا حدود 15 تا 20 کیلوگرم گندم خواهدبود. افزون بر مسایلي همچون اقليم و فناوری توليد محصولات، رژيم غذايي مردم نيز تأثير زيادي در حجم کل آب مصرفی جمعیت ساکن در یک محدوده جغرافیایی دارد. به عنوان مثال در صورتی که رژیم غذایی کل جمعیت کره زمین به رژیم غذایی کشور آمریکا تغییر یابد، مقدار آب مورد نیاز برای تولید غذای مورد نیاز مردم جهان 75درصد بیش از شرایط موجود خواهد بود.

به هر حال  با بررسی علمی مفهوم آب مجازی و متعاقب آن تجارت آن، می‌توان  مدلهای نوینی از روشهای صرفه‌جویی را در مصرف آب در میان آحاد مردم گسترش داد. امید است تا از این طریق بتوان جلب مشارکت عمومی گسترده‌ای در میان مردم ایران در راستای بهبود مصارف آب کشور ایجاد کرد.

* کارشناس عمران آب دفتر توسعه پایدار دانشگاه صنعتی امیر کبیر