هر چند در این آیه، استجابت خدا در پی دعای بندگان آمده است، اما چه بسا دعا می‌شود و از اجابت خبری نیست و این به دلایل متعدّدی می‌تواند باشد که در روایت‌ها نیز آمده است، از جمله: جدّی نبودن انسان در دعا؛ فراهم نبودن شرایط کامل برای دعا؛ به مصلحت نبودن استجابت دعا؛ اجابت می‌شود، ولی با تأخیر؛ خدا آن خواسته را نمی‌دهد، ولی به جای آن، خواسته و نعمت بهتری را عطا می‌کند؛ اگر دعا مستجاب نشود، پاداش بهتری در قیامت داده می‌شود؛ خالص نبودن دعا، به عبارت دیگر، دعاخوان، هم از خدا می‌خواهد و هم تکیه‌اش به مردم و علل و اسباب مادّی است؛ برخی از گناهان، مانع استجابت دعا می‌شود ، چنانکه در دعای کمیل است: اللّهُمَّ اغْفِرلِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تَحْبِسُ الدُّعاء.
در این راستا امام صادق (ع) می فرمایند: انَّ اللهَ لا یَسْتَجِیبُ دُعاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ ساهٍ، فَإذا دَعَوْتَ فَاقْبِلْ بِقَلْبِکَ، ثُمَّ اسْتَیْقِنْ بِالإجابَة؛ خداوند، دعایی را که از دلِ غافل و بی‌توجه برآید، مستجاب نمی‌کند. هرگاه دعا کنی، با قلبت رو به خدا آور، آنگاه به اجابت یقین داشته باش.
پس دعا باید از صمیم قلب، با توجه کامل، با شناخت متعالی نسبت به خدا و با برطرف کردن موانع استجابت انجام گیرد، تا خداوند نیز، آن را مستجاب کند.
گروهی از امام صادق (ع) پرسیدند: «چرا دعا می‌کنیم ولی مستجاب نمی‌شود؟» حضرت فرمودند: چون که شما کسی را می‌خوانید که او را نمی‌شناسید.
پس معرفت به خداوند متعال نیز از شرایط اجابت است. براین اساس اگر این شرایط فراهم باشد، وعده خدا در اجابت دعای بندگان، حتمی است.

منابع:

۱-سوره غافر: آیه ۶۰.

۲-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۹۰: ۳۶۸.

۱-کلینی، کافی، ج ۲: ۴۷۳.

*جواد محدثی، دعاهای قرآنی: ۱۷-۱۶.