حالا هر شهروندی بخواهد در شرایط بحرانی کشور خطا یا جرمی انجام دهد، حتی اگر آن خطا در شرایط عادی جرم نباشد، مجازات می‌شود. البته این سختگیری‌ها در خط مقدم جبهه برای رزمندگان سنگین‌تر بود.

آبان ماه 1359 یعنی دو ماه پس از آغاز جنگ تحمیلی، شورای عالی قضایی دستورالعمل اجرایی مجازاتها را در شرایط جنگی تصویب و ابلاغ کرد. این قوانین هم برای مردم عادی لازم الاجرا بود و هم برای رزمندگان، پاسداران، ارتشی‌ها، کارمندان و... . به عنوان مثال اگر در زمان وضعیت قرمز و حمله هوایی چراغ خانه را عمداً روشن می‌کردید یا نوری مانند چراغ قوه در دست داشتید، یکسال حبس و قطع برق خانه، مجازات شما بود! در دوران جنگ خرید و فروش کوپن سوخت هم جرم بود. گران فروشی، شایعه پراکنی، تضعیف روحیه مردم و حتی حراجی کالا در شب هم جرم محسوب می‌شد و خاطیان مجازات می‌شدند.

فرار از جبهه، توهین به مافوق، اجرا نکردن دستورهای  نظامی، سرقت یا دست درازی به اموال بیت المال، ورود غیرقانونی به مناطق عملیاتی، حیف و میل اموال یا مهمات، به خطر‌انداختن جان رزمندگان و... تنها بخشی از تخلفات نظامیان در دوران جنگ را تشکیل می‌دهد که تنها شاید قضات جنگ بتوانند بهترین روایتگر روزهای سخت پیشگیری از جرم در دوران جنگ تحمیلی باشند.

حجت ‌الاسلام محمدجعفر منتظری که امروز به عنوان رئیس دیوان عدالت اداری خدمت می‌کند، از قضات و رؤسای دادگاه‌ها در مناطق جنگی دوران دفاع مقدس است. وی می‌گوید: در دهه 60 به عنوان حاکم شرع دادگاه انقلاب سپاه پاسداران منصوب شدم و وظیفه من رسیدگی به تمامی پرونده‌های مرتبط با پاسداران، بسیج و کمیته انقلاب بود. پس از مدتی دادسرای انقلاب ارتش با سپاه ادغام و به سازمان قضایی نیروهای مسلح تبدیل شد که همچنان این سازمان در حال فعالیت است.

رئیس دیوان عدالت اداری در پاسخ به اینکه در آن دوران به چه تخلفاتی در نیروهای مسلح رسیدگی می‌کردید، گفت: پرونده‌های سپاه از جمله جرایم عمومی و نظامی را با اجازه امام بررسی و حکم صادر می‌کردیم.

وی در پاسخ به اینکه آیا ایران هم مانند سایر کشورها در زمان جنگ، دادگاهی به نام دادگاه صحرایی داشته است، گفت: نه، چنین دادگاهی نداشتیم. البته در مراکز استانهای جنگی دادگاه‌های قضایی ویژه نیروهای مسلح فعال بود. اما گاهی از اوقات اقتضا می‌کرد، این دادگاه‌ها در خود جبهه تشکیل می‌شد. این حوادث یا تخلفات به دلیل خطای یک نظامی بود.

 برخی از موارد قضایی را از امام(ره) استفتا می‌کردیم

از قاضی دوران جنگ پرسیدیم که در آن دوران برخی قوانین امروزی در خصوص قضاوت هنوز تدوین نشده بود،  شما چگونه حکم صادر می‌کردید که پاسخ داد: ما اختیاراتی داشتیم. البته برخی قوانین جزایی (قصاص، دیات، دیون و...) هم جدید شده بود. اما اگر مواردی پیش می‌آمد، از امام(ره) استفتا می‌کردیم.

 در دوران جنگ حکم اعدام هم داشتیم

مسؤول رسیدگی به تخلفات نیروهای نظامی در دوران دفاع مقدس می‌گوید: در دوران جنگ در میان جرایم و مجازاتها، اجرای حکم اعدام هم داشتیم. البته مراحل قانونی باید سپری می‌شد و دیوان‌عالی باید حکم نهایی را صادر می‌کرد، اما بسیار محدود بود.  به عنوان مثال ما موردی داشتیم که دو برادر از خانواده‌ای محترم بودند که یکی از برادر‌ها به دلیل یک شوخی، برادر دیگر را کشته بود و ما باید رسیدگی می‌کردیم. حتی پرونده‌هایی داشتیم که به دلیل قتل یک رزمنده به دلیل بی‌توجهی، فرد ضارب اقدام به خودکشی می‌کرد. البته ناگفته نماند، بیشتر این اتفاقات به دلیل همان بی‌اطلاعی از چگونگی استفاده درست از اسلحه و مهمات بود.

 شدید‌ترین مجازات برای جاسوسان جنگ

منتظری در مورد شناسایی و دستگیری و محاکمه افراد نفوذی یا خاین در جبهه‌ها هم گفت: چنین پرونده‌هایی هم داشتیم. گاهی پیش می‌آمد که جاسوسان در دل رزمنده‌ها نفوذ می‌کردند و ما شدیدترین مجازات را برای آنها در نظر می‌گرفتیم.

  فعالیت هیأت ویژه رسیدگی به اختلافات سپاه و ارتش

قاضی دوران جنگ در ادامه ناگفته‌هایش از هشت سال دفاع مقدس به مسؤولیتی اشاره می‌کند که شاید کمتر به آن پرداخته شده است. او می‌گوید: من عضو هیأتی بودم که از سوی شورای عالی دفاع تشکیل شده بود. این هیأت را نمایندگانی از سپاه، ارتش، ستاد کل و مقام قضایی تشکیل می‌دادند. وظیفه این هیأت این بود که اختلافات میان سپاه و ارتش را در دوران جنگ بررسی و حل کند. گاهی دیده می‌شد، نیازهای سپاه را ارتش تأمین نمی‌کرد و این هیأت وارد می‌شد. خدا رحمت کند مرحوم نظران را، زیرا پای ثابت این هیأت بود و آن زمان رئیس دفتر آیت‌ا... خامنه‌ای در شورای عالی دفاع بودند. گاهی دیده می‌شد که نیروهای سپاه نیاز به استقرار در پادگان داشتند، اما ارتش می‌گفت که مجوز ندارم و ما مشکلات این چنینی را برطرف می‌کردیم. کار ما هم ساکن در یک‌جا نبود و باید با بالگرد از خرمشهر تا کردستان در حال پرواز یا سوار بر خودرو می‌بودیم و هرجا می‌رفتیم، مشکلات را برطرف می‌کردیم و موفق هم بودیم.

اما گفته‌های حجت الاسلام علی رازینی، رئیس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح در دوران دفاع مقدس قابل تأمل است. چهره قضایی که در طول جنگ مسؤول بررسی و نظارت تمام پرونده‌های تخلفات نیروهای مسلح بود.

 برخی فرماندهان فرار می‌کردند

رازینی در ماه‌هایی که در جبهه حضور داشت، به دلیل شغل حساسش مجبور بود بیشتر در مناطق جنگی و اهواز مستقر باشد، اما به قول خودش هیچ‌گاه عمامه را از سر برنداشت. بی‌تعارف در مورد خیانت برخی فرماندهان در دوران جنگ از وی پرسیدیم که پاسخ داد: فرماندهان اصلی تخلفی نداشتند، اما برخی فرماندهان جزء داشتیم که فرار می‌کردند و یا در جایی ترک مسؤولیت کرده بودند.

 متن نامه امام خمینی(ره) به علی رازینی

درباره نامه امام برای تشکیل دادگاه ویژه رسیدگی به تخلفات جنگی پرسیدیم که در پاسخ گفت: متن نامه امام بدین شرح بود: جناب حجت الاسلام آقای علی رازینی، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، جنابعالی موظف می‏باشید یک: دادگاه ویژۀ تخلفات جنگ را در تمامی مناطق جنگی تشکیل [دهید] و طبق موازین شرع بدون رعایت هیچ یک از مقررات دست و پاگیر به جرایم متخلفان رسیدگی نمایید. دوم، هر عملی که به تشخیص دادگاه موجب شکست جبهۀ اسلام و یا موجب خسارت جانی بوده و یا هست، مجازات آن اعدام است. والسلام. دوم مردادماه 1367 روح‌ا...‏ الموسوی الخمینی

 خوش رکاب حقیقت داشت

پرسیدیم آیا این تخلفات بیشتر در ارتش بود یا سپاه؟ که رازینی در پاسخ گفت: این یک نگاه نقطه‌ای است. در زمان جنگ، فردی پس از سالها اتوبوس خریده و داوطلبانه به جنگ آمده بود، آن زمان مرسوم بود که نیروهای داوطلب پس از سه ماه آموزش در یک عملیات شرکت می‌کردند و سپس برای استراحت باز می‌گشتند. در یکی از عملیاتها به دلایل امنیتی طرح فریب ایجاد شد و تا لحظه آخر گروهی که راننده اتوبوس جزو آنها بود، بدون اینکه بدانند در حال آماده شدن برای نبرد در منطقه جنوب هستند، آماده شدند. این فرد پس از طرح فریب، واکنش منفی نشان داد و شروع کرد به بد و بیراه گفتن و این نگاه، نگاه نقطه است؛ یعنی چیزی شبیه به فیلم خوش رکاب!

 اخراجی‌ها هم در جنگ بودند

در ادامه پرسیدیم: شما که در زمان جنگ به نوعی قاضی همه جبهه‌ها بودید، آِیا حضور افرادی مانند اخراجی‌ها در فیلم آقای ده‌نمکی را تأیید می‌کنید؟ رازینی گفت: در فیلمسازی مثل سایر هنرها یک سری واقعیات را به صورت برجسته‌تر نمایش می‌دهند.  به صورت طبیعی اخراجی‌ها در جنگ بوده‌اند؛ چون جنگ همه گیر شده بود و از هر قشری به جبهه می‌آمدند، اما نه با این شدت. عده‌ای بودند که مذهبی مقید نبودند، اما غیرت دینی داشتند و برای دفاع از کشور به جبهه آمده بودند، اما جبهه تاثیر خود را گذاشت و این جنگ منشأ اصلاح بسیاری از افراد شد. ترسیم جنگ پس از 30 سال برای مخاطب نسبت به پنج سال پس از جنگ بسیار دشوار‌تر است و فیلمساز مجبور است از سوژه‌های جدید و جذاب استفاده کند که روی جوانانی که جنگ را ندیده‌اند، تأثیر بگذارد.

وی در پاسخ به اینکه آیا رسیدگی به تخلفهای فرماندهان عراقی نیز در صلاحیت شما بود؟ گفت: فرماندهان و اسیران عراقی، مهمان ما بودند و آنها را تنبیه یا محاکمه نکردیم، اما آن دسته از تخلفاتی که در زمان اسارت در اردوگاه‌ها انجام می‌دادند، مطابق قانون به آن تخلف رسیدگی شد؛ مثلا دزدی یک اسیر عراقی از یک اسیر دیگر یا موارد این‌چنینی.

 آزادگان دفاع مقدس تخلفی مانند جاسوسی نداشتند

رئیس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح در دوران دفاع مقدس در پاسخ به اینکه اگر گزارشی از تخلف یا جاسوسی فردی در زمان اسارت به شما می‌رسید، چگونه به این موارد رسیدگی می‌کردید، گفت: اگر مطلع می‌شدیم رسیدگی می‌کردیم، اما به خواست خدا با فعالیتهای انجام شده توسط روحانیونی که به اسارت گرفته شده بودند، از جمله آقای ابوترابی، رزمندگان ما در دوران اسارت تخلفی نداشته‌اند و دلیل این هم شبکه داخلی بین اسیران بود که خودشان علیه صدام فعالیت می‌کردند و روحیه انقلابی خود را حفظ می‌کردند.

وی  درباره اینکه در سازمان قضایی بیشتر پرونده‌های دوران دفاع مقدس مربوط به جبهه بود یا کشور؟ گفت: بیشتر پرونده‌ها مربوط به جبهه بود، اما پرونده‌های تخلف کوچکی هم داشتیم مثل تخلف در هنگام خرید کردن که رسیدگی می‌کردیم.

رازینی درباره شیوه مجازات متخلفان در زمان جنگ گفت: قوانین متعددی وجود داشت مثلاً قانونی داشتیم که اگر کسی به یکسال حبس محکوم شود، از جبهه اخراج و یا اگر کسی دو فشنگ به خانه ببرد، به یکسال حبس محکوم می‌شود و گاهی افرادی قصد سوء‌استفاده از این قانون را داشتند که در آن شرایط بررسی می‌کردیم و تصمیم می‌گرفتیم که شدیدترین مجازات را اعمال کنیم یا تخفیف قایل شویم.

 رزمندگان حق بردن غنایم را نداشتند

وی در پاسخ به اینکه آِیا رزمندگان می‌توانستند غنایم را به خانه ببرند، گفت: نه، غنایمی که می‌گرفتند، برای ارتش و سپاه بود، نه متعلق به خود آنها که بتوانند به خانه ببرند. غنیمت وقتی جزو اموال ارتش و سپاه می‌شد، در محل کار از آن استفاده می‌کردند، حتی ممکن بود با خودروهای غنیمت گرفته شده در بین شهرها تردد کنند.

 احتمال دزدی و سرقت در دوران جنگ و درون جبهه‌ها پرسش دیگر ما بود که رازینی در پاسخ گفت: فضای جنگ، نیروهای عادی را هم متأثر کرده بود، اما در معدود مواردی این اقدامها انجام می‌شد، برای مثال در خرمشهر زمانی که این شهر در هنگامه تصرف بود و یا پس از بمبارانهای شیمیایی، مثل بمباران حلبچه افراد معدودی به این‌گونه اقدامها دست می‌زدند، اما از سویی تعداد آنها کم بود، از سوی دیگر نیروهای رزمنده به سرعت در مناطق مستقر می‌شدند و این سبب بازدارندگی از تخلف بود. در این گفت‌وگو برخی موارد به دلیل محرمانه بودن منتشر نشد، اما قضات جنگ همچنان ناگفته‌هایی دارند که شاید در مجالی دیگر بتوان از آن سخن
 گفت.