به گزارش قدس آنلاین و به نقل از (ایسنا)، شادی و نشاط در بین ایرانیان قدیم از موهبت‌های خدایی و غم و اندوه و تیره دلی از پدیده‌های اهریمنی محسوب می‌شود. آیین‌های شب یلدا گرچه در گذر ایام دستخوش تغییراتی شده، اما همچنان در سنت‌های مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار دارد.
هرچند که زندگی ماشینی و گرفتاری‌های روزمره، موجب ایجاد فاصله میان مردم ایران با سنت‌ها و آیین‌های گذشته شده است، اما هنوز هم جلوه‌ها و نمادهای از سنت‌های ویژه‌ای از ایران باستان در ایامی مانند شب یلدا و نوروز به چشم می‌خورد.
شب اول زمستان را شب چله یا شب یلدا می‌گویند و مردم از روزگاران قدیم این شب را گرامی داشته و جشن می‌گیرند و اقوام و خویشان دور هم در خانه بزرگتر فامیل جمع شده و به شادی می‌پردازند، بعضی نیز خود را با دایره زدن و خواندن چهار بیتی مشغول می‌کنند و صاحبخانه از آنان با انواع شیرینی و آجیل و میوه به ویژه هندوانه و انار پذیرایی می‌کنند.
یکی از رسم و رسوم قدیم مردم شهرستان فردوس این بود که تقریبا همه خانواده‌ها برای تأمین گوشت خود یک یا چند گوسفند را در منزل پروار می‌کردند تا موقع نیاز گوشت آن را مصرف کنند، اما یکی از این گوسفندهای پرواری مخصوص شب چله بود که پس از ذبح، گوشت آن را ریز ریز و در دیگ ریگی "دیگ چدنی" قورمه می‌کردند.
وقتی نان‌های محلی را با روغن‌های داغ داخل دیگ گوشت چرب می‌کردند واقعا خوردن داشت و گوشت‌های قورمه نیز با همان نان‌های چرب میل می‌شد.
"کف زنی" آئین سنتی شب چله
یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی بویژه شهرستان قاینات برگزاری مراسم "کف زدن" است.
"کف" نوعی شیرینی است که با زدنِ آب "چوبک" و شیرین کردن آن به دست می‌آید. برای تهیه این شیرینی محلی مقداری "چوبک" یا "بیخ" (که ریشه نوعی گیاه صحرایی است) را کوبیده و چند بار در آب میجوشانند و چون این آب تلخ است، آن را عوض می‌کنند و مجدداً میجوشانند. این کار را آنقدر تکرار می‌کنند که تلخی آب گرفته شود و هیچ طعمی نداشته باشد. این آب را میگذارند سرد شود، آنگاه آن را در ظرف بزرگی که بهتر است تغار سفالی باشد، می‌ریزند.
مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام "دسته گز" این مایع را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید، البته این کار باید در محیط سرد صورت گیرد و معمولا هم زدن با آهنگ خاصی ادامه می‌یابد تا "کف" سفت شود.
آنگاه مقداری شیره انگور یا شیره شکر و یا پودر شکر را به تدریج به آن اضافه می‌کنند و زدن کف را ادامه می‌دهند تا خوب مخلوط شود و "کف" شیرین شود. وقتی که "کف" از هر جهت آماده شد آن را در ظرف‌هایی میکشند و روی آن را مغز کوبیده گردو، بادام، پسته و تخم رازیانه (بادیان) میپاشند و با سرانگشت آن را میخورند.
"کفی" که بدین سان به دست می‌آید خوراکیِ شیرین، لذیذ، مطبوع، معطّر و خوشگواری است که مقدار زیادی از آن را میتوان خورد. قبل از آنکه "کف" را شیرین کنند؛ برای شوخی و تفریح گاهی مقداری از آن را به سر و صورت یکدیگر میمالند و چون این کف رنگ و طعم و بویی ندارد، آزاری به کسی نمیرساند. این عمل باعث خنده و موجبی برای تفریح است. گاهی نیز در شب‌های برفی برای شگون مقداری از کف را روی برف‌ها می‌ریزند.
استقبال با عطر سپند
آیین شب یلدا از جمله شب‌های خاطره انگیز در اولین شب از فصل زمستان با برپایی مراسم خاص برگزار می‌شود. از چند روز قبل خانواده‌ها مشغول تدارک آجیل، میوه و شیرینی یا برپایی مهمانی می‌شوند. در این شب کوچک‌تر‌ها برای ادای احترام و عرض ادب به همراه خانواده به دیدار بزرگترها به خصوص خانواده پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌روند و با ورود خانواده‌های کوچک‌تر به منزل بزرگترها، مادربزرگ خانواده با آتش سپند و بوی عطر گل محمدی به استقبال آن‌ها می‌آید و این سپند را برای رفع گرفتاری‌ها و بلا دور سر همه می‌چرخاند و با ذکر صلوات حال و هوای خاصی به آن منزل می‌دهد.
شاهنامه‌خوانی از سنت‌های چله نشینی
یکی دیگر از سنت‌های مردمان خراسان در شب چله، خواندن شاهنامه فردوسی در این شب است که هنوز هم در برخی از خانواده‌های قدیمی رواج دارد.
هدیه عروس در شب یلدا
هدیه و خوراکی بردن به خانه عروس از جمله مراسمی است که مردم خراسان‌جنوبی در شب یلدا انجام می‌دهند. در شب یلدا خانواده داماد برای دخترانی که تازگی نامزد کرده‌اند هدایایی می‌فرستند و به این صورت خانواده عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند و بلند‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند. این هدایا شامل سینی میوه و تنقلات، پارچه و لباس‌های نو است که داماد برای تازه عروس خود می‌برد.
شب زنده داری و بازی در شب یلدا
در شب یلدا خانواده‌ها و بزرگ‌های فامیل دور هم جمع می‌شوند و با خواندن شعر و داستان، شیرینی و آجیل خوردن و بازی کردن بلند‌ترین شب سال را سپری می‌کنند، البته برای این شب آجیل‌های خانگی چون برگه‌های میوه نیز تهیه می‌شود. شب زنده داری و مهمانی گرفتن از سال‌های پیش در استان خراسان جنوبی رسم بوده و هنوز هم این مراسم‌ها در میان مردم وجود دارد.
در شب یلدا بازی‌های دسته جمعی چون گل یا پوچ، طرح معما، چیستان، بازگویی قصه و نقل داستان‌های قدیمی توسط بزرگان فامیل باب است و این بازی‌ها در بیرجند و دیگر شهرستان‌های خراسان جنوبی انجام می‌شود.
تاریخچه شب چله
«علیرضا شناسایی» مسئول ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: شب آغاز فصل زمستان در نزد ایرانیان به شب چله معروف است سبب آنکه چله بزرگ، زمستان از فردای این شب آغاز می‌شود.
وی افزود: چله بزرگ زمستان و آغاز و پایان آن در نظر ایرانیان از گذشته‌های دور ویژگی و اهمیت بسیار داشته است.
این کار‌شناس میراث فرهنگی با بیان اینکه شب اول این چله از جهات مختلف شبی ممتاز بوده و در میان شب‌های سال برجستگی خاص داشته است، اظهار کرد: این شب بلند‌ترین و طولانی‌ترین شب سال است و از فردای آن، روزها بلند‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند.
شناسایی افزود: در گذشته‌های دور که آغاز زمستان را آغاز سال نو به حساب می‌آورده‌اند این شب، شب اول سال نو به حساب می‌آمده است. در خراسان جنوبی این مراسم از گذشته‌ای بسیار دور انجام می‌شود و بسیاری از پیران و کهنسالان خاطرات و مراسم آن شب را هنوز به یاد دارند.
کار‌شناس میراث فرهنگی تصریح کرد: برقراری روابط مستحکم، صمیمت و همبستگی بین خانواده‌ها، عدم فراموشی بزرگان فامیل و ابراز علاقه به آن‌ها، تشویق مردم به خرید هندوانه، رونق بازار خرید آجیل و تنقلات و انواع میوه‌ها، به جا آوردن صله رحم و تهیه لباس گرم و سوخت لازم برای گرم کردن خانه‌ها از جمله اقدامات مردم خراسان جنوبی برای شب یلدا است.
گل یا پوچ، بازی شب چله
محمد حسن قلندری، محقق و نویسنده خراسان جنوبی نیز به خبرنگار ایسنا گفت: شب چلَه در آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی جنبه دیگری نیز دارد که این کار را در اصطلاح «شب چلَگی» می‌گویند. مراسمی که هنوز هم با شور خاصی برگزار می‌شود، این مراسم مخصوص پسرانی است که با دختری نامزد کرده‌اند و دختر هنوز در خانه پدرش است.
وی افزود: خانواده داماد هدایای مرسومی را از جمله کفش و لباس زمستانی، میوه و شیرینی به شکل‌های زیبا بسته‌بندی می‌کنند و به همراه بزرگان فامیل برای عروس می‌برند، به علاوه اینکه هر خانواده به تناسب بضاعتشان ممکن است یک النگو یا انگش‌تر طلا هم برای عروسشان در شب چله ببرند.
این محقق و نویسنده گفت: بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان‌های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی است.
قلندری اظهار کرد: در برخی از مناطق خراسان جنوبی شب یلدا شکوه خاصی داشته و همواره در تمام خانواده‌های مورد احترام بوده است. مردم هنگام برداشت محصولاتی نظیر انار، انگور، خربزه و هندوانه مقداری از این میوه‌ها را برای مصرف در شب یلدا در مکان‌های سرد و در خانه‌های قدیمی و گنبدی نگهداری کرده تا در شب یلدا در کنار خانواده و اقوام از این میوه‌ها تناول کنند.
قلندری خاطرنشان کرد: در پایان شب به رسم دیرینه خانواده‌های ایرانی، میهمانان با آجیل، میوه و شیرینی پذیرایی می‌شوند. در گذشته برای پذیرایی از برگه زردآلو، هلو، چغندر و تخمه خربزه و هندوانه و شاهدانه به جای آجیل، میوه و شیرینی امروز استفاده می‌شد.
چله تابستان و چله زمستان، گاه شماری بومی و قدیمی ایران
سید احمد برآبادی، مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز به خبرنگار ایسنا گفت: براساس‌گاه شماری بومی و قدیمی ایران دو ماه تیر و مرداد در تابستان و دو ماهه دی و بهمن در زمستان چله خوانده می‌شود، اولی را چله تابستان و دومی را چله زمستان می‌نامند. این‌گاه شماری براساس طبیعت و آب و هوای ایران تنظیم شده و مورد توجه کشاورزان و دامداران است.
وی ادامه داد: در گذشته اهالی خراسان جنوبی نیز مانند بقیه مردم به این‌گاه شماری اهمیت فراوانی داده و تابستان و زمستان واقعی را همین دوچله می‌دانستند و ماه اسفند را جزء زمستان به حساب نیاورده و آن را «ماه نوروز» می‌خوانند.
مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ادامه داد: شب چله چون بلند‌ترین و طولانی‌ترین شب سال است از بین شب‌های دیگر سال متمایز و خاص بوده به این علت که از فردای این روز، روزها بلند‌تر شده و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود و همچنین به تدریج تاریکی کاهش و روشنایی و نور افزایش می‌یابد.
برآبادی افزود: از روزگاران بسیار دور مردم خراسان جنوبی همچون سایر هموطنان این شب را گرامی داشته و به جشن و سرور می‌پردازند. فامیل و خویشاوندان در این شب به خانه بزرگترها و بزرگ خاندان رفته و صاحب خانه از آنان با انواع شیرینی، آجیل و میوه پذیرایی می‌کند.
یلدا از باستانی‌ترین جشن‌هایی است که هر ساله در میان مردم سرزمین ایران گرامی داشته شده و برای گذراندن دقیقه‌ای بیشتر دور هم بودن آن را جشن می‌گیرند.
نظر شما