تهدید آب‌های زیرزمینی، خاک و زمین‌های کشاورزی از جمله مسایل و چالش‌های زیست محیطی و بهداشتی است که کم و بیش به واسطه رعایت نکردن نکات اصولی و ضرورت کشت و زرع اغلب در برخی نقاط مشاهده می‌شود.
اگر چه خراسان رضوی از این نظر، در مقایسه با برخی استان‌ها از وضعیت بهتری برخوردار است، اما همچنان حدود هفت هزار و 500 هکتار از زمین‌های کشاورزی این استان به وسیله فاضلاب و پساب غیراستاندارد آبیاری می‌شود.
فاضلاب خام؛ تهدیدی برای خاک
مدیر آب، خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: هم اکنون هفت هزار و 460 هکتار از اراضی کشاورزی استان به وسیله فاضلاب و پساب غیراستاندارد آبیاری می‌شود.
محمد ابراهیم بهبودی می‌افزاید: آبیاری اراضی کشاورزی با فاضلاب را می‌توان به دو بخش آبیاری با فاضلاب خام و فاضلاب تصفیه شده، به شکل غیراستاندارد تقسیم کرد که بر این اساس پنج هزار و 60 هکتار از مزارع با پساب‌های غیراستاندارد یعنی فاضلاب تصفیه شده، ولی به شیوه ناقص آبیاری می‌شود.
مدیر آب، خاک و امور فنی و مهندسی جهاد کشاورزی خراسان رضوی یادآور می‌شود: بیشترین سطح از این گستره با مساحت چهار هزار و 300 هکتار در مشهد قرار دارد و شهرستان‌های سبزوار، نیشابور و تربت حیدریه به ترتیب رتبه‌های بعدی را در این زمینه دارند.
وی ادامه می‌دهد: سبزوار دارای 530 هکتار، نیشابور 120 هکتار و تربت حیدریه نیز 110 هکتار از این نوع مزارع هستند که با فاضلاب تصفیه شده غیراستاندارد آبیاری می‌شوند.
آبیاری 2400 هکتار کشتزار با فاضلاب
بهبودی می‌گوید: آبیاری غیرمجاز با فاضلاب خام نیز در سطح دو هزار و 400 هکتار از اراضی کشاورزی خراسان رضوی صورت می‌گیرد که این شیوه موجب آلودگی شدید خاک و تهدید آن می‌شود.
وی می‌افزاید: در این بخش نیز مشهد با هزار و 260 هکتار بیشترین سطح زمین زراعی را دارد که شاهد تخلیه فاضلاب در آن هستیم و بشدت در این زمینه نگرانی وجود دارد.
مدیر آب، خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه می‌دهد: نیشابور، سبزوار، کاشمر و تربت حیدریه دیگر شهرستان‌هایی هستند که متأسفانه این شیوه آبیاری در آن‌ها وجود دارد.
وی خاطر نشان می‌کند: 450 هکتار از این شیوه آبیاری در نیشابور است، در هر یک از شهرستان‌های سبزوار و کاشمر 360 هکتار و در شهرستان تربت حیدریه نیز 50 هکتار از کشتزارها محل تخلیه فاضلاب‌های خام است.
بهبودی می‌افزاید: تخلیه فاضلاب خام و یا تصفیه شده غیراستاندارد، افزون بر مخاطراتی که به دلیل تولید محصولات آلوده برای سلامت مردم دارد، بشدت موجب آسیب و تهدید خاک می‌شود.
فاضلاب‌های تصفیه نشده در کشف رود
مدیر آب، خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه تخلیه فاضلاب‌های خام تصفیه نشده و نیمه تصفیه شده در اراضی زراعی محدوده کشف رود، خاک این منطقه را به صورت نگران کننده‌ای تهدید می‌کند، می‌گوید: تهدید خاک اراضی کشاورزی این منطقه از نگرانی‌های مهم دست اندرکاران حوزه کشاورزی است که باید برای آن چاره‌ای اندیشید.
وی اظهار می‌دارد: فاضلاب‌های تصفیه نشده و صنعتی و فاضلاب‌هایی که به صورت غیراستاندارد و ناقص تصفیه شده‌اند، دارای مقادیر زیادی فلزات سنگین و مواد شیمیایی قوی هستند که تخلیه آن در اراضی موجب از بین رفتن خواص طبیعی خاک و در نهایت نابودی آن و عدم امکان کشت و زرع در منطقه می‌شود.
وی بیان می‌کند: این معضل در کارگروه آب استان هم مطرح شده و اگر تصمیم مقتضی برای ایجاد تصفیه خانه متناسب با حجم فاضلاب صورت نگیرد طی دو تا سه سال آینده خاک زراعی در منطقه کشف رود از بین خواهد رفت و با مشکلات جدی و اساسی روبه‌رو خواهیم شد.
بهبودی یادآور می‌شود: به طور کلی چهار هزار و 300 هکتار از اراضی کشاورزی مشهد توسط فاضلاب تصفیه شده غیراستاندارد آبیاری می‌شود و افزون بر آن هزار و 260 هکتار از اراضی زراعی پیرامون «کشف رود» با تخلیه فاضلاب خام و تصفیه نشده روبه‌روست که بشدت جای نگرانی دارد.
مدیر آب، خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار می‌دارد: بیشترین میزان زمین‌های کشاورزی که توسط فاضلاب‌های تصفیه نشده و خام آبیاری می‌شوند در حوزه کشف رود مشهد قرار دارد.
وی می‌افزاید: در حوزه نجات و اصلاح خاک باید با قوت بیشتری اقدام‌های مورد نیاز و لازم شکل گیرد که در این ارتباط کارگروهی با هماهنگی اداره کل منابع طبیعی در استان تشکیل شده است.
ممنوعیت فروش آب از حوزه کشف رود
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز می‌گوید: هرگونه فروش آب از محدوده کشف رود، به دلیل آلودگی بالا، غیرقانونی است.
محمد عرفانی می‌افزاید: حجم بالای تخلیه فاضلاب صنعتی و غیربهداشتی به کشف رود موجب افزایش میزان آلودگی در پساب موجود در این محدوده شده است.
وی اظهار می‌کند: فاضلاب و پساب موجود در کشف رود 100 درصد آلوده و غیراستاندارد است و تحت هیچ شرایطی نباید به مصرف کشاورزی برسد.
وی با بیان اینکه تخلیه فاضلاب صنعتی و بهداشتی به کشف رود این آلودگی را سبب شده، ادامه می‌دهد: فاضلاب‌های صنعتی ناشی از فعالیت شهرک صنعتی چرم شهر و سایر واحدهای غیرمجاز در محدوده کشف رود به دلیل آلودگی به فلز کروم می‌تواند در بروز سرطان در انسان نقش اصلی را ایفا کند.
مهندس عرفانی خاطرنشان می‌کند: محیط زیست به دلیل جایگاه حاکمیتی و نظارتی با هرگونه فروش آب از این محدوده برخورد می‌کند.
وی می‌افزاید: برخی روستاهای نزدیک به محدوده با هدایت پساب کشف رود به مزارع خود اقدام به آبیاری مزارع می‌کنند که باید با این موارد به طور جدی برخورد شود.
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه می‌دهد: ساماندهی مشاغل آلاینده از جمله روده پاک کنی ها، انبار ضایعات، قالیشویی و غیره در محدوده کشف رود و هدایت فاضلاب آن به محل‌های کنترل شده از ضروریاتی است که از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت باید شکل بگیرد.
هشدار جدی برای محصولاتی که با فاضلاب کشف رود آبیاری می‌شود
دبیر کارگروه نجات کشف رود مشهد نیز نسبت به تولید و عرضه محصولاتی که با فاضلاب کشف رود آبیاری می‌شوند، هشدار می‌دهد.
حسین علی میرزایی می‌گوید: هم اکنون برخی افراد به صورت غیرقانونی فاضلاب کشف رود را برای مصارف کشاورزی استفاده می‌کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: قسمتی از این پساب، فاضلاب خاکستری و بخشی نیز ناشی از پساب وارد شده از کارخانجات صنعتی به کشف رود است.
وی تصریح می‌کند: بخشی از مسیر کشف رود شامل 42 کیلومتر، در حاشیه شهر مشهد قرار دارد و کارخانجات و کارگاه‌های متعددی مانند شهرک صنعتی و چرم شهر فاضلاب خود را به صورت غیرمجاز به این قسمت وارد می‌کنند.
به گفته وی، فاضلاب کارخانه ها دارای آلاینده‌های گوناگون مانند کروم و جیوه است که محصولات آبیاری شده از آن برای انسان بشدت مضر است.
وی می‌افزاید: اکنون حدود 80 موتور تلمبه نصب شده در مسیر کشف رود، از فاضلاب جاری در آن استفاده غیرمجاز می‌کنند و قلع و قمع این سامانه‌های مکش فاضلاب تنها با هماهنگی و همکاری تمامی دستگاه‌های مربوط شامل بهداشت، جهاد کشاورزی، محیط زیست، نیروی انتظامی، شهرداری، دادگستری و آب منطقه‌ای میسر است.
مدیر طرح‌های پساب فاضلاب خراسان رضوی با اشاره به حمایت‌های مناسب دادگستری در خصوص برخورد با خاطیان در حوزه کشف رود، می‌گوید: حل معضل کشف رود نیازمند همکاری بیشتر نیروی انتظامی در این خصوص است.
آبیاری مزارع با فاضلاب خام ممنوع
مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز اظهار می‌دارد: با توجه به اینکه 9/99 درصد حجم فاضلاب آب و یک دهم درصد آن مواد زایدی است که می‌تواند مضرات زیست محیطی و نیز خطرات جبران‌ناپذیری برای سلامت مردم داشته باشد، آبیاری محصولات با فاضلاب خلاف قانون است.
علی اصغر حسنی می‌گوید: در این میان برخی کشورها از جمله ایران بر اساس درجه بندی تصفیه، اقدام به استفاده از فاضلاب در زمینه‌های مختلف می‌کنند که این امر علاوه بر کمک به بخش کشاورزی، به رفع کمبود آب نیز کمک شایانی می‌کند.
وی تأکید می‌کند: استفاده از پساب تصفیه شده در موارد مختلف بر اساس دستور و تأیید سازمان محیط زیست و با توجه به استانداردهای حفظ محیط زیست انجام می‌شود.
این مسؤول می‌افزاید: بخش دیگر پساب ها و فاضلاب ها، فاضلاب تصفیه نشده خانگی و صنعتی (حاوی آلودگی‌های شیمیایی، فلزات سنگین و سموم شیمیایی) است که گاه مشاهده می‌شود برخی کشاورزان اقدام به آبیاری مزارع خود با این پساب می‌کنند.
حسنی تصریح می‌کند: نخستین مشکل در استفاده از این فاضلاب به خطر افتادن سلامت افرادی است که با آن سر و کار دارند.
وی می‌افزاید: ابتلا به بیماری‌های پوستی و انگلی در کوتاه‌مدت و بلندمدت، کمترین تهدید برای سلامت این افراد است.
مدیر گروه بهداشت محیط حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهارمی دارد: با توجه به ممنوعیت استفاده از فاضلاب برای آبیاری مزارع، طبق قوانین محیط زیستی، آموزش به کشاورزان و نیز برخورد با متخلفان دو اقدام مهم در این زمینه است.
وی با بیان اینکه از ابتدای امسال حدود 200 نفر از کشاورزان حوزه کشف رود آموزش‌های لازم را در این خصوص فراگرفته‌اند، می‌افزاید: امسال همچنین هزار و 731 مورد اخطاریه برای استفاده‌کنندگان از فاضلاب در مشهد صادر شده است.
مهندس حسنی یادآور می‌شود: از این شمار هزار و 570 مورد به علت بی توجهی به تذکرات قانونی، برای برخورد به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه استفاده از فاضلاب خام در تولید محصولات کشاورزی موجب انتقال باقی مانده این فاضلاب می‌شود، اظهار می‌دارد: این شیوه آبیاری در موارد مشابه در برخی شهرهای کشور به بیماری وبا منجر شده است.
کدگذاری محصولات کشاورزی سالم
این مسؤول در حوزه بهداشت و درمان با اشاره به اینکه مدیریت این وضعیت نیازمند مشارکت جمعی است، می‌گوید: در خوشبینانه‌ترین حالت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حداکثر 25 درصد در تأمین سلامت مردم نقش دارد و بقیه به سایر نهادها و خود مردم بستگی دارد.
وی با بیان اینکه جهاد کشاورزی در نوع و سلامت تغذیه مردم نقش مستقیم و وظیفه قوی نظارتی دارد، اظهار می‌دارد: مطلوب خواهد بود اگر محصولات کشاورزی بسته به فاضلابی که با آن آبیاری می‌شوند، کدگذاری شده و به بازار عرضه شوند.
مهندس حسنی می‌گوید: در این روش افزون بر اینکه جلو توزیع محصولات بی هویت و دارای مشکلات بهداشتی گرفته می‌شود، مردم نیز خواهند دانست از چه محصولی استفاده می‌کنند و بتدریج استفاده از محصولات شناخته شده و تحت نظارت در جامعه به فرهنگ تبدیل می‌شود.
وی تأکید می‌کند: اجرای سامانه دفع فاضلاب در مناطق مختلف، مدیریت پساب‌های رها شده در مناطقی از جمله کشف رود و تقویت نظارت از جمله مواردی است که باید مورد توجه متولیان امر قرار گیرد.
منبع: ایرنا
نظر شما