در واقع هدف مهم آمریکا و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس از افزایش و عرضه نفت در بازارهای جهانی طی دو سال اخیر که کاهش شدید بهای این فراورده راهبردی را به دنبال داشته، اعمال فشار اقتصادی و سیاسی به ایران و روسیه بوده است تا این گونه مانع حمایت این کشورها از دولتهای قانونی منطقه مانند عراق، سوریه و... شوند.
از سوی دیگر در برابر سیاست یاد شده، از همان ابتدا روسیه و سپس ایران با برداشته شدن تحریم‌های بین المللی‌اش افزایش تولید نفت را در پیش گرفتند تا با تولید و عرضه بیشتر، کاهش درآمدهای نفتی خود را جبران کنند.
با این همه، پرسش اساسی این است که سیاست افزایش تولید و کاهش قیمت نفت که پیامدهای آن کم و بیش تمام کشورهای تولید و عرضه کننده نفت را در بر گرفته، به گونه‌ای که حتی عربستان و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس برای اولین بار با کسری بودجه سالانه روبه‌رو شده‌اند و آذربایجان نیز مجبور به درخواست وام از بانک جهانی شده یا کشور اکوادور برای مقابله با سقوط بیشتر بهای نفت خواستار برگزاری اجلاس فوق العاده اوپک با دیگر کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت شده است، تا کی ادامه خواهد داشت؟
به عبارت دیگر آیا نفت ارزان، بازاری اشباع شده و کسری بودجه، عربستان و دیگر کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج فارس را به عدول از سیاست «کاهش قیمت نفت» وادار می‌کند یا اینکه برعکس آنقدر با هدف از میدان به در کردن رقیب، عقرب وار آن قدر به خودشان نیش می‌زنند تا در معرکه خود ساخته هلاک شوند؟
ادامه وضعیت موجود ممکن نیست
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش قدس می‌گوید: ادامه سیاست کاهش قیمت نفت ممکن نیست. در واقع هم اکنون قیمت نفت خام به نفع هیچ یک از کشورهای تولید کننده نیست، در نتیجه سیاست کاهش قیمت نفت که با انگیزه‌های سیاسی و با هدف ضربه زدن به ایران و روسیه از سوی آمریکا و عربستان و دیگر کشورهای حامی‌شان در منطقه خاورمیانه اعمال می‌شود، به شکست منجر می‌شود.
سیدهاشم بنی هاشمی با اشاره به اهمیت اصل عرضه و تقاضا در ثبات بازار نفت، می‌افزاید: با عرضه بیش از نیاز نفت در بازارهای جهانی، شرکت‌های نفتی آمریکایی و کشورهای عربی که اقتصادشان بر پایه نفت استوار است، بشدت آسیب دیده‌اند بنابراین وضعیت موجود برای دراز مدت ادامه پیدا نخواهد کرد.
وی سخنان اخیر سهیل بن محمد المزروعی، وزیر انرژی امارات متحده مبنی بر اینکه «بازار نفت بزودی به ثبات می‌رسد یعنی شرایط کنونی بازارهای جهانی نفت خام، تولیدکنندگان این کالای راهبردی را مجبور می‌کند تا در صورتی که تولید خود را کاهش ندهند، سطح تولید کنونی خود را حفظ کنند» را دلیل دیگر تداوم نداشتن سیاست یاد شده می‌داند و می‌گوید: کم کم همه کشورهای حوزه خلیج فارس به این نتیجه می‌رسند که بیش از سقف تعیین شده از سوی اوپک، نفت تولید نکنند.
وی در پایان با تأکید بر اینکه نقض تعهد در تولید برابر سهمیه تعیین شده از سوی اوپک ممکن است برای این سازمان گران تمام شود، می‌افزاید: بر این اساس کشورهای دیگر تولیدکننده راهکارهای مقابله‌ای دیگری پیدا می‌کنند، یعنی به جای اینکه به اوپک پایبند باشند، راهکارهای دیگری را برای فروش نفت جست‌وجو و طی می‌کنند.
ادامه سیاست افزایش تولید خودزنی است
رضا پاکدامن، کارشناس انرژی نیز امیدوارانه به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: نه تنها آمریکا، بلکه عربستان و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس می‌خواستند از افزایش تولید نفت به عنوان یک حربه اقتصادی و سیاسی علیه ایران و روسیه استفاده کنند، اما این سیاست برای کوتاه مدت بوده است.
وی با تأکید بر اینکه کشورهای یاد شده تصور اینکه قیمت‌ها تا این میزان کاهش یابد و چنین پیامدهایی داشته باشد را نمی‌کردند، تصریح می‌کند: در واقع ادامه این سیاست، حکم خودزنی را برای آنها دارد.
وی با اشاره به اینکه ایران کمترین آسیب و کشورهای عربستان و روسیه بیشترین آسیب را از کاهش قیمت نفت دیده‌اند، می‌افزاید: اگرچه اختلاف نظرهای سیاسی کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت موجب شده این کشورها نتوانند در ارتباط با این وضعیت و جلوگیری از کاهش شدید نفت و رساندن آن به جایگاه واقعی‌اش به یک توافق برسند، اما این وضعیت خیلی دوام نخواهد داشت و نشانه‌های این امر را می‌توان در کاهش ۱۱۰ هزار بشکه‌ای نفت تولیدی هفت کشور از ۱۳ کشور عضو سازمان اوپک از جمله قطر و امارات دید، ضمن اینکه مجریان سیاست یاد شده از سوی دیگر اعضای اوپک تحت فشار هستند، بنابراین ادامه این وضعیت از سوی آنها آسان نخواهد بود.
پاکدامن می‌گوید: اگر دیپلماسی کشورهای نفتی از جمله ایران منطقی و فعالانه عمل کند می‌توان به ثبات تولید و افزایش قیمت نفت در آینده نه چندان دور امیدوار بود.
امیدواری به کاهش تولید اوپک
با وجود این برخی تحلیلگران تداوم سیاست افزایش تولید نفت و کاهش قیمت نفت را محتمل‌تر می‌دانند. به باور این افراد، عربستان و دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که به صورت سنتی اتحاد زیادی در عرضه و قیمت نفت دارند همچنان بر سیاست یاد شده تأکید می‌کنند، در نتیجه در چشم‌انداز درازمدت، قیمت نفت همچنان نزولی یا ثابت خواهد بود، مگر اینکه تغییری در تعاملات سیاسی بین آنها و ایران و روسیه در سطح منطقه ایجاد شود. رئیس انجمن بهینه سازی مصرف سوخت و نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران همچنین نگاهی دارد و می‌گوید: هم اکنون عربستان و دیگر کشورهای عربی خلیج فارس به پشتوانه توانایی‌های مالی که دارند با چند هدف مهم از جمله مقابله با تولید نفت و گاز شنی، کاهش توان اقتصادی روسیه، مقابله با توان اقتصادی ایران و سرانجام مقابله با انرژیهای نو، اقدام به تولید و عرضه نفت خارج از سهم تعیین شده در اوپک می‌کنند، از این رو بعید می‌دانم در شرایط کنونی زیر بار کاهش تولید نفت اوپک بروند مگر اینکه با ایران و حتی روسیه بر سر بعضی مسایل سیاسی به توافق برسند.
آرش نجفی با اشاره به اینکه عربستان و کشورهای عربی حامیاش با افزایش تولید و کاهش قیمت نفت قصد آسیب زدن به ایران و روسیه دارند و این دو کشور نیز چاره‌ای جز حفظ سهم خود در بازارهای جهانی و کسب درآمد نفتی ندارند، تصریح می‌کند: نتیجه این دور تسلسل روشن است؛ کاهش قیمت نفت. بنابراین دولت همان گونه که در بحث هسته‌ای بخوبی عمل کرده است، در ارتباط با مسأله کاهش قیمت نفت نیز سیاست تنش زدایی را با قوت دنبال و ضمن حفظ اصول تلاش کند عربستان از رفتار خصمانه علیه ایران دست بردارد، در غیر این صورت به نظر نمی‌رسد ماجرای نفت به سود ما تمام شود.
این کارشناس نفتی با تأکید بر افزایش تولید نفت ایران برای به دست آوردن بازارهای از دست رفته‌اش طی دوران تحریم علیه کشورمان، درباره نتایج احتمالی برگزاری اجلاس فوق‌العاده اوپک و همچنین تأثیر آتش بس احتمالی در سوریه از سوی طرف‌های درگیر بر کاهش تولید نفت و قیمت آن می‌گوید: خیلی به اجلاس فوق العاده اوپک برای کاهش سقف تولید نفت امیدوار نیستم، مگر اینکه ایران و عربستان به یک راه حل دیپلماتیک در مسایل منطقه دست پیدا کنند.
در بحث سوریه هم باید به این نکته توجه داشته باشیم که ذی‌نفعان در این کشور زیاد هستند. یعنی موضوع فقط ایران و عربستان نیست. ترکیه هم دخالت دارد پس آتش بس احتمالی در سوریه موضوعی نیست که اثر خود را در سیاست‌های نفتی فوری نشان بدهد. ما باید به صورت مستقیم با عربستان به تعامل برسیم تا به نتیجه خوبی برسیم.
خلاصه کلام اینکه ماجرای کاهش قیمت نفت مانند پرونده هسته‌ای ایران راه حل دیپلماتیک دارد. باید با حفظ اصول تعامل سازنده با کشورهای تولید کننده نفت منافع ملی خود را تأمین کنیم.
نظر شما