با پیشرفت جوامع انسانی، علاوه بر توسعه و رشد فناوری و صنایع گوناگون، نظام اجتماعی و معیشتی آنان نیز متحول شد و افزایش اوقات فراغت، ضرورت توجه بیشتر و جدی شدن سرگرمی و تفریح را ضروری ساخت.
یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین ژانرهای تلویزیونی که در بیشتر کشورهای دنیا مخاطبان زیادی دارد، مسابقه‌های تلویزیونی است. در کشور ما هم بخصوص در دهه‌های شصت و هفتاد شبکه‌های مختلف تلویزیون در رقابت با یکدیگر تولیدات خوبی در این زمینه داشتند. مسابقات جذابی چون مسابقه هفته، راز سیب، نام‌ها و نشانه‌ها، مسابقه محله و.... ولی در چند سال اخیر عملاً تلویزیون از این گونه تولیدات خالی شده است! مسعود روشن‌پژوه یکی از مجریان و برنامه‌سازانی است که همه او را با مسابقه پرهیجان «مسابقه محله» می‌شناسیم. این مسابقه قدمتی بیست و چند ساله دارد و در طول این سال‌ها همچنان زنده و سر پا و البته پرمخاطب است. با روشن‌پژوه درباره عدم تولید مسابقات تلویزیونی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که می‌خوانید:
مسابقات تلویزیونی عمری به قدمت خود تلویزیون دارند. برنامه‌هایی که بخصوص در دهه شصت جزو لاینفک برنامه‌های سیما بودند، ولی در سال‌های اخیر حضور پایداری در تلویزیون نداشته‌اند. چرا؟
شاید یکی از دلایلش توجه و میل کمتری بوده که در این سال‌ها مدیران تلویزیون برای ساخت این‌گونه برنامه‌سازی‌ها داشته‌اند. شاید فکر می‌کنند زمان ساخت این گونه برنامه‌ها بسر آمده است و ساخت این برنامه‌ها باید به فراخور زمان‌های خاصی انجام شود. ساخت مسابقه تلویزیونی کلی اما و اگر دارد. این‌گونه برنامه‌ها به اسپانسر نیاز دارد و در واقع اگر اسپانسر مالی وجود نداشته باشد، تلویزیون انگیزه‌ای برای ساخت این‌گونه برنامه‌ها پیدا نمی‌کند.
با این حال جای این گونه برنامه‌ها در تلویزیون خالی است.
بله، ولی مخاطبان این گونه برنامه‌ها خیلی کم شده است، تقریباً همان اندک مخاطبی هم وجود دارد مربوط به شهرهای کوچک است. در شهری مانند تهران دیگر کسی میلی به دیدن این‌گونه تولیدات ندارد.
از طرف دیگر تجربه نشان داده که مسابقاتی که صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی و علمی دارند، مخاطبی در بین عامه مردم ندارند. تجربه این سال‌ها نشان‌دهنده این است که تولید مسابقات علمی نتوانسته در بالا بردن سطح اطلاعات عمومی مردم مؤثر باشد.
ولی ما مسابقه‌ای که صرفاً برای سرگرمی تولید شده باشد، هم نداریم.
بله، چون همان‌طور که گفتم مسابقه حامی مالی می‌خواهد و اصلاً این‌گونه برنامه‌ها در تلویزیون از طرف مدیران مورد حمایت قرار نمی‌گیرند. حرف اینجاست که ما در بحث سریال‌سازی هم معاونت داریم و هم حامی مالی، ولی درخصوص مسابقات تلویزیونی به عنوان یکی از برنامه‌های شاخص نگاهی به این شکل وجود ندارد.
متأسفانه در تمام این سال‌ها همیشه به این‌گونه از برنامه‌ها، دم دستی نگاه شده است. ممکن است مسابقه‌ای تولید شود که از یک سریال الف تلویزیون هم بهتر باشد، ولی همیشه به آن نگاه جیم شده است. این قضیه یکی از آن عواملی است که تولیدات این‌گونه برنامه‌ها را با مشکل مواجه کرده است.
گفتید اسپانسر! تا جایی که یادم می‌آید در دهه شصت و هفتاد بهترین مسابقات تلویزیونی در استودیو‌ها و با کمترین امکانات ساخته می‌شدند، ولی پر مخاطب بودند.
اگر ما بخواهیم با نگاه به گذشته مسابقه تولید کنیم باید هزینه زیاد و البته تیم پرقدرت تولید داشته باشیم، ولی متأسفانه مسابقات از اوایل دهه هفتاد نه گروه حرفه‌ای خوبی داشته و نه نوآوری درستی برای ساخت آن بکار گرفته شده است.
ساخت مسابقه که کار هر تهیه‌کننده‌ای نیست، ولی الان این تفکیک وجود ندارد. مسابقات ما دیگر آن ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی را که باید ندارد. نبود خلاقیت و کپی کردن از روی دست هم، باعث صدمه زدن به این گونه تولیدات شده است. همه استودیو‌های ما کوچک شده‌اند و جایی برای کار ندارند، ما در تولید این گونه برنامه‌ها حتی مشکل فضا داریم.
مورد دیگر اینکه یکی از ویژگی‌های مهمی که مخاطب را پای این‌گونه برنامه‌ها می‌نشاند جوایز آن است، ولی الان ما امکان یک چنین کاری را در تلویزیون نداریم. مسابقات، در برآوردها جایی ندارند.
در اواخر دهه هشتاد تلویزیون دست بکار ساخت مسابقاتی شد که از صفر تا صد آنها همه تقلیدی بود. مسابقات تقلیدی که در آن طرف آب پرطرفدار و در این طرف بی‌مخاطب بودند. حتی ایرانیزه کردن آن هم نتوانستند مخاطبی برای این‌گونه برنامه‌ها فراهم کنند. چرا؟
چون کپی‌های ما هم اشکال دارد. مسابقات آن طرفی خیلی هزینه‌بر است و ما توانش را نداریم. ما خودمان خلاقیت داریم و اصلاً لازم نیست که از روی دست مسابقات ماهواره‌ای نگاه کنیم، ولی پولی برای هزینه کردن نداریم. مگر مسابقاتی که در دهه شصت موفق بودند کپی بود؟ نه، ولی الان داستان تغییر کرده است؛ نگاه مدیران ما به مسابقات خیلی جدی نیست.
البته به نظر می‌آید مخاطب هم در این سال‌ها کم کم میلش را به تماشای مسابقات از دست داده است.
بله، دقیقا. مخاطب امروزه ما خیلی بی‌حوصله است. الان مسابقات زیادی با جذابیت‌های فوق‌العاده در فضای مجازی وجود دارد، پول می‌دهد و این می‌شود که مخاطب ما دیگر میلی به تماشای مسابقات تلویزیونی بی‌جایزه پیدا نمی‌کند.
سؤال دقیقاً اینجاست که چه کمبودهایی باعث کم شدن مخاطب این گونه برنامه‌ها شده است؟
مشارکت خود مردم در روال مسابقه. مردم ما این روزها با این جوایزی که ارزشمند نیستند انگیزه‌ای برای حضو ندارند. دیگر مردم برای صد هزار تومان وارد این مسابقات نمی‌شوند. دکور، آیتم‌ها و... می‌تواند از اهرم‌های مهم یک مسابقه باشد، وقتی دکور کوچک می‌شود و آیتم‌ها هیچ‌گونه خلاقیتی ندارد چرا باید مخاطب میلی به دیدن آن داشته باشد؟
اما مسابقات پرمخاطب تلویزیون در سال‌های قبل دکورهای آن‌چنانی نداشتند.
بله، ولی الان دیگر ذائقه مخاطب تغییر کرده است. مردم در مسابقات ماهواره‌ای دکورهای آن‌چنانی می‌بینند. خب! می‌آیند و مقایسه می‌کنند و شاکی هستند که چرا ما مسابقاتی می‌سازیم که حتی نشانی از جذابیت‌های آنها را هم ندارد. حالا که مثل سی سال پیش نیست، مخاطب دیگر توان انتخاب دارد.
همین الان مسابقه‌ای در تلویزیون در شبکه نسیم پخش می‌شود که به قول شما شکوه مسابقات ماهواره‌ای را دارد ولی مخاطب ندارد.
ذائقه مردم خاص شده است. نگاه مردم به رسانه به برنامه‌ها فرق کرده است، مردم ما قبلاً نمی‌دانستند ماهواره چیست و فضای مجازی کدام است، ولی الان همه این‌ها را در کنار هم دارند. ذائقه مخاطب به این‌گونه برنامه‌ها تغییر کرده است، اما متأسفانه به فراخور تغییر نگاه مخاطب نگاه مدیران و برنامه‌سازان کوچکترین تغییری نکرده است و هنوز نگاهشان مربوط به دهه شصت است.
ببینید من الان بیست و چند سال است که مسابقه محله را دارم و شما هم می‌دانید که تنها وسیله‌ای هم که این برنامه دارد یک میکروفن و یک توپ تخم مرغی است؛ نه آیتم آن‌چنانی، نه دکور باشکوهی و نه... ولی مخاطب دوستش دارد و از آن استقبال می‌کند. من واقعاً نمی‌دانم مشکل کار کجاست!
نظر شما