به عبارت بهتر، برای دستیابی به هدف یاد شده موانع بزرگی از لحاظ فنی و بازرگانی سد راه وزارت نفت و دستگاه دیپلماسی دولت تدبیر امید است، موانعی که بخشی از آن‌ها جنبه داخلی و بخشی هم جنبه بیرونی دارند.

  تغییر فرایند برای استفاده از نفت ایران
عضو هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران در این باره به قدس می‌گوید: صادرات نفت روی یک بستری فراهم می‌شود که دو مولفه اساسی دارد. مؤلفه نخست که جنبه نرم افزاری دارد سیاسی است. اینکه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور‌ها با یکدیگر چگونه و دارای چه پروتکل‌هایی باشد. مؤلفه دوم که جنبه سخت افزاری دارد، مسایل فنی نفت را در بر می‌گیرد. بدان معنا که هر پالایشگاهی برای پالایش یک نفت با ویژگی‌های خاص ساخته می‌شود. به عنوان مثال پالایشگاهی در هندوستان یا ژاپن برای پالایش نفت کشور ما ساخته شده است، حالا در یک مقطع زمانی به علت اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، مدیرانش نمی‌توانستند نفت ما را خریداری کنند، بنابراین آن‌ها برای تامین نیاز خود سیستم پالایشگاه را که با ویژگی‌های نفت ایران احداث شده بود تغییر دادند و با نفت کشورهای همسایه که شباهت بیشتری با نفت ما دارد تطبیق دادند و از آن‌ها نفت خریداری می‌کنند. حالا با اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های نفتی ایران، اگر مدیران این پالایشگاه بخواهند از ما نفت خریداری کنند، باید ابتدا سیستم پالایشگاه خود را بار دیگر با ویژگی‌های نفت ایران تطبیق بدهند که این امر هم به زمان نیاز دارد و هم صرف هزینه زیاد. از این‌رو می‌توان گفت اکنون برای صادرات نفت هم مشکل سیاسی داریم و هم مشکل فنی که البته مشکل فنی بیشتر است.
سیروس تالاری در پاسخ به این پرسش که برای تغییر یک پالایشگاه جهت استفاده مجدد از نفت ایران به چه مدت زمان نیاز است؟ می‌گوید: زمان زیادی نمی‌خواهد. کشور‌ها معمولا دارای دانش فنی و فناوری هستند، بنابراین فرایند تغییر سیستم پالایشگاه را می‌توان ظرف سه ماه انجام داد، کاری که خیلی از پالایشگاه‌ها پس از تحریم نفت ایران انجام دادند.
وی با اشاره به اینکه تغییر فرایند برخی پالایشگاه‌ها در دنیا برای استفاده از نفت ایران درحال انجام است، تصریح می‌کند: وقتی حجم صادرات نفت ایران روند افزایشی در پیش گرفته معنایش این است که در هر دو مؤلفه یاد شده اتفاقات خوبی در حال وقوع است.
وی همچنین به مشکلات صادرات نفت از بعد بازرگانی اشاره می‌کند و می‌گوید: خوشبختانه طبق گزارشی که بتازگی وزیر نفت به معاون اول رئیس جمهور ارایه کرده می‌توان گفت صادرات نفت متمرکز شده است. یعنی صادرات نفت که تا چندی پیش توسط برخی شرکت‌ها انجام می‌شد دیگر انجام نمی‌شود و اکنون تنها متولی صادرات نفت وزارت نفت است.
وی در همین زمینه می‌افزاید: اما در بحث تبادلات مالی در بخش نفت مشکل همچنان وجود دارد، چون آمریکا نمی‌گذارد تبادلات مالی ایران در بخش بازرگانی نفت براحتی انجام شود. یعنی مشکل تبادلات مالی هنوز به صورت کامل رفع نشده است، به گونه‌ای که رئیس کل بانک مرکزی چند روز پیش در همایشی در آمریکا اعتراض ایران را در این باره مطرح کرده است. البته این کشور در ‌‌نهایت مجبور به تسلیم می‌شود، زیرا راهی جز این ندارد.

  مهم‌ترین مانع افزایش صادرات ایران
آرش نجفی، نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم علاوه بر عادت تجاری مشتریان، از مقاومت کشورهایی که بازار نفت ایران را به دست گرفته‌اند به عنوان مهم‌ترین موانع صادرات نفت در دوره پسا برجام یاد می‌کند و می‌گوید: جدا از اینکه تغییر سیستم پالایشگاه‌ها و شرکت‌های فرآوری نفتی برای مدیران آن‌ها زمانبر و هزینه بر است، بحث عادت‌های تجاری هم مطرح می‌شود. در واقع مشکل دوم ایران این است که خریدار نفت به صادر کننده جدید عادت کرده است و براحتی‌‌ رهایش نمی‌کند و ما را دوباره جای او قرار نمی‌دهد.
این کار‌شناس حوزه انرژی در همین زمینه می‌افزاید: مشکل مهم‌تر اینکه که ما به علت تحریم‌های بین‌المللی 10 سال بازارهای نفتی خود را از دست دادیم. یعنی دیگر کشورهای نفتی بازارهای ما را قبضه کرده‌اند. قطعا حالا این کشور‌ها در برابر باز پس‌گیری این بازار از سوی ایران مقاومت می‌کنند. یعنی با ارایه تسهیلات، امکانات و حتی پرداخت رشوه تلاش می‌کنند بازار نفتشان را حفظ کنند، بنابراین با توجه به اوضاع و احوال مدیریت کشور که همه با نگرانی و دو دلی مدیریت می‌کنند، دستیابی بازارهای از دست رفته نفتی به سختی ممکن است.
وی با اشاره به اینکه هرچه دیپلماسی مذاکره و حضور آقای زنگنه و بازاریاب‌های بخش نفت ما در دنیا پررنگ باشد، سهم بیشتری از بازارهای جهانی به دست می‌آوریم، می‌افزاید: باید مدل‌های غیرمتعارف فروش نفت را شناسایی و عملیاتی بکنیم. این مدل تجاری که برویم دم مغازه نفت بدهیم و پول بگیریم را باید کم کم از ذهن خودمان خارج کنیم. ما نیازمند اجرای مدل‌های مالی جدید در حوزه نفت هستیم که خوشبختانه دولت این موضوع را در دستور کار دارد.
وی در همین زمینه می‌افزاید: بخش خصوصی آمادگی دارد کالاهای مورد نیاز ایران را تامین کند و در ازای آن نفت خام، گاز و فرآورده‌های نفتی و برق دریافت و صادر کند. با این روش، تازه هم خارج از سهمیه اوپک نفت فروختیم و هم نیازهای استراتژیک کشور را تأمین کرده‌ایم. البته این اتفاق نیازمند تعامل دولت با بخش خصوصی است، اگر این گونه شود ظرف دو سال می‌توانیم بازار از دست رفته خود را بار دیگر به دست آوریم.

  توان بازگرداندن بازارهای از دست رفته
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نیز در این باره می‌گوید: مهم‌ترین مانع پس از اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های نفتی برای صادرات نفت این است که مشتریان سابق ما که در دوران تحریم مجبور شدند مشخصات پالایشگاه خود را عوض بکنند تا بتوانند از نفت‌های مشابه ایران استفاده کنند بار دیگر بخواهند سیستم پالایشگاه خود را برای انطباق با نفت ایران تغییر بدهند.
رکن الدین جوادی در همین زمینه می‌افزاید: البته موانع دیگر هم مطرح است که به باور درونی ما و همین‌طور باور دنیای بیرون بر می‌گردد بدان معنا که آیا ایران می‌تواند بار دیگر بازارهای نفتی از دست داده خود را پس بگیرد که خوشبختانه با برنامه ریزی خوب وزارت نفت و به طریق اولی شرکت ملی نفت در دوره تحریم و عملیاتی کردن آن‌ها توانستیم باور یاد شده را در همه ایجاد کنیم، به گونه‌ای که امروز شاهد هستیم تولید و صادرات نفت در حال حاضر نسبت به دوره تحریم افزایش ۹۰ درصدی دارد.

  مشکل تعاملات مالی
معاون هماهنگی و نظارت معاون اول رئیس جمهور نیز چنین نگاهی دارد و می‌گوید: از لحاظ فنی اکنون هیچ مشکل خاصی برای افزایش صادرات نفت ایران وجود ندارد، اما از لحاظ بازرگانی مشکلاتی وجود دارد.
دکتر رضا ویسی با اشاره به اینکه بازارهای جهانی از نفت اشباع شده و به همین دلیل قیمت نفت کاهش پیدا کرده است، می‌گوید: خوشبختانه صنعت نفت در سال‌های گذشته شرایط لازم را فراهم کرد تا بتواند در صورت توافق در بحث هسته‌ای، ظرفیت تولید و صادرات نفت را تا جایی که بازار کشش دارد افزایش بدهد که همین اتفاق هم افتاد و اکنون که چند ماه بیشتر از اجرای برجام نمی‌گذرد صادرات نفت به ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است و با توجه به وضعیت بازار نفت به طور قطع این مقدار در ماه‌های آینده افزایش پیدا می‌کند تا حدی که ایران بتواند بتدریج به سهم پیشین خود در اوپک برسد.
خلاصه کلام اینکه افزایش صادرات نفت و رسیدن به سهم قبلی در اوپک کار آسانی برای وزارت نفت نخواهد بود و تحقق این هدف برای کشور ما که این سال‌ها بیش از هر زمانی به فروش نفت نیاز دارد نیازمند دیپلماسی قوی، برنامه ریزی و مدیریت صحیح است.