تاریخچه شکل گیری
اواخر سال 1376 پس از ایجاد اداره اسناد در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، با الگوبرداری از سازمان ها و مراکز مشابه، آرشیو تاریخ شفاهی با مساعدت معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی به عنوان واحدی مجزا شروع به کار کرد. در سال 1379، این آرشیو از حالت مستقل در آمد و زیر مجموعه بخش نمایه سازی اسناد قرار گرفت که این وضعیت تا سال 1382 ادامه پیدا کرد. اما با اصلاح چارت کتابخانه و تبدیل اداره اسناد به «مدیریت امور اسناد و مطبوعات» این آرشیو از ابتدای سال 1383 با عنوان یک بخش مستقل به فعالیت خود ادامه داد.
در حال حاضر، تاریخ شفاهی یکی از بخشهای مهم مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که از بدو تأسیس با انجام مصاحبه، کسب اطلاعات تاریخی و ارایه به محققان و پژوهشگران در چارچوب اولویتهای راهبردی، پیگیرانه مشغول فعالیت است. این بخش توانسته است به عنوان یکی از مراکز مهم تاریخ شفاهی در کشور
مطرح شود.
چگونگی انجام مصاحبه
به طور معمول شیوه انجام مصاحبه‌‌های تاریخ شفاهی در تشکیلات حقوقی و اداری به این شکل است که ابتدا متناسب با نیازها و اولویتهای مورد نظر نهادها و سازمان ها، پروژه یا موضوعی تعریف میشود، سپس مجری یا مصاحبه کننده طرح با توجه به اینکه باید اشراف زیادی بر جنبه‌های مختلف طرح داشته باشد با انجام مطالعه و تحقیق درباره موضوع مصاحبه دستنامه‌ای تهیه می‌کند. در تهیه دستنامه اهداف طرح، مطالب برجسته مرتبط با موضوع، شرایط انتخاب مصاحبه شوندگان، سؤالات عمومی و تخصصی و اسامی مصاحبه شوندگان و به طور کلی چارچوب طرح مشخص میشود. مجریان پروژه متناسب با موضوع طرح، مصاحبه شوندگان را از طریق ارتباط با کانون‌‌های بازنشستگی، نشریات محلی یا با واسطه معرفی دیگران برمی‌گزینند.
پس از شناسایی افراد و جلب نظر آن ها برای گفت و گو، پیش مصاحبه ای با این افراد انجام میشود. اگر اطلاعات مصاحبه شونده متناسب با نیاز طرح باشد، جلسه اول مصاحبه به صورت تصویری و دیگر جلسات به صورت صوتی برگزار میشود.
شایان ذکر است که مصاحبه کننده در این قسمت، گذشته از دریافت اطلاعات مصاحبه شونده در خصوص پروژه، اطلاعات دیگر مصاحبه شونده را نیز در موضوعات مختلف کسب می‌کند.
استفاده از مشاوران مجرب و مطلع می‌تواند در کسب اطلاعات صحیح به مصاحبه کننده کمک کند؛ همچنین به خاطر خوف از درگذشت سالخوردگان و از بین رفتن اطلاعات ارزشمند آن ها، مرحله انجام مصاحبه از اهمیت و اولویت خاصی در بین آرشیوهای تاریخ شفاهی برخوردار است.
مراحل آماده سازی مصاحبه
از امور مهم تاریخ شفاهی که وقت گیر است، نیاز به نیروی انسانی زیاد دارد و در عین حال برای بیشتر مراکز آکادمیک و اسنادی هزینه بر است، آماده سازی مصاحبه هاست.
پس از انجام مصاحبه نوارها و فایل‌‌های صوتی و تصویری با ارایه شماره اموالی در دفتر ثبت یادداشت میشوند. برای هر مصاحبه شونده یک پرونده تشکیل می‌گردد که در آن فرم‌‌های زندگینامه مصاحبه شونده، فرم اجازه استفاده از مصاحبه، فرم نمایه سازی، تصاویر اسناد و عکس‌های مصاحبه شونده و بعدها متن تایپ شده مصاحبه قرار می‌گیرد. این روند با پیاده سازی نوارهای مصاحبه، بازشنوایی و تایپ آن ها ادامه می‌یابد. مصاحبه‌‌های تایپ شده نمایه سازی میشوند. آخرین مرحله ورود اطلاعات مصاحبه و نمایه آن ها در نرم افزار رایانه ای خاص است. در این مرحله محققان و پژوهشگران برای رفع نیاز پژوهشی خود از مصاحبهها در کنار دیگر اسناد و پژوهش ها استفاده می‌کنند.
تا زمانی که مصاحبهها در آرشیو نگهداری میشوند، هیچ گونه دخل و تصرف و ویراستاری روی آن‌ها انجام نمی شود و تنها در زمان تدوین و انتشار است که با کمترین دخل و تصرف و با حفظ خصلت گفتاری، تغییرات اندکی برای روان خوانی و نزدیکی آن ها به زبان معیار بر رویشان انجام میشود.
پروژه هایی متنوع
محمد نظرزاده؛ کارشناس مسؤول بخش تاریخ شفاهی مدیریت امور اسناد آستان قدس رضوی است. او درباره ساختار موضوعی و اولویتهای آرشیو این بخش می‌گوید: «این آرشیو متناسب با نیازهای سازمانی و حیطه جغرافیایی به ترتیب با اولویت قرار دادن موضوعات تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی، شهر مشهد و استان خراسان رضوی فعالیت می‌کند. به طور نمونه در محور تاریخ آستان قدس رضوی به تاریخ سیاسی، ابنیه، اداری و فرهنگی آستان قدس رضوی پرداخته شده و در محور تاریخ مشهد، موضوعات تاریخ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اداری این شهر مقدس را شامل میشود.»
نظرزاده افزود: «در حال حاضر افزون بر 15 هزار ساعت مصاحبه در بخش تاریخ شفاهی ضبط شده است. به طور نمونه در سال 1394، در مجموع 2 هزار و 784 ساعت مصاحبه در این بخش انجام شد که 2 هزار و 132 ساعت آن به صورت صوتی و 652 ساعت آن تصویری ضبط شده است. در واقع در طول این سال، یک هزار و 803 جلسه مصاحبه با 785 نفر صورت گرفته است.»پروژه‌های خاندان‌های قدیمی مشهد، روستاها و شهرک‌های اقماری مشهد، تئاتر و سینما در مشهد، لشکر خراسان، مشاغل قدیمی، پیشکسوتان نقاشی مشهد، ورزش‌های پهلوانی و زورخانه ای، حسینیه ها و تکایای مشهد، وقایع حج 1394 و تاریخ شفاهی شهرستان‌های قوچان، نیشابور، تربت حیدریه، کاشمر، بردسکن، فردوس،کوهسرخ و فریمان طرح هایی است که در حال انجام می‌‌باشند.
گفتنی است؛ این آرشیو آماده مصاحبه با سالخوردگان و مطلعان است که در موضوعات مختلف تاریخ معاصر مشهد و محلات قدیمی آن اطلاعات با ارزشی دارند.
نظر شما