به گزارش خبرنگار قدس آنلاین از سبزوار در دوره های اسلامی، ولایت بیهق دارای دو شهر سبزوار و خسروگرد بود. شهر سبزوار در حمله مغول به كلی ویران شد؛ لیكن به تدریج دوباره آباد گردید. حوادث تاریخی بی شماری در این شهر اتفاق افتاده است؛ از جمله در سال 737 ه. ق. این شهر پناهگاه و پایتخت سلسله سربداران شد. شهر سبزوار به "دارالمؤمنین" نیز معروف بوده است. هنوز زخم ناشی از حمله مغولان به مردم این شهر التیام نیافته بود كه در زمان شاه عباس، بار دیگر، سبزوار زیر سم ستوران ازبک ها ویران گشت و مردم آن قتل عام شدند. پس از این واقعه؛ این شهر كم كم رو به آبادانی گذاشت. دوره صفویان برای این شهر، شروع مرمت و بازسازی تاریخ گذشته بود. این شهر طی دهه های اخیر رونقی دوباره یافته و همچنان در حال توسعه و نوسازی است.
مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده است. همینطور معتقدند قبر سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته است. کلاه خود و زرهی به تازگی در این شهر کشف شده که به موزه آستان قدس رضوی تحویل گردیده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یاد بودی بر آن نهاده است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می دانند. در تاریخ مسعودی مطالبی در این خصوص آمده و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گزارش از شهر سبزوار؛ از آشنایی مردم آن دیار با شاهنامه سخن گفته شده است.
آثار دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که از مهم ترین آنها می توان به مصلی تاریخی ، تپه دامغانی ها، کاروانسرای فرامرزخان، موزه مردم شناسی ، امام زاده یحییواقع در خیابان اسرار و بیهق ، امامزاده شعیب بن موسی ابن جعفردر خیابان طبرسی ، مسجد جامع ، مسجد پامنار ، آتشکده آذربرزین مهردر ( 40 کیلومتری شمال غرب سبزوار )، مناره خسروگرد در (10 كیلومتری غرب سبزوار)، قبر اسطوره ای سهراب ( داخل محوطه شهرداری )، آرامگاه شاه طهماسب یا گنبد سبز ، آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری ،آرامگاه ابورفاعه از یاران پیغمبر ، آرامگاه پیر استیردر (12 كیلومتری سبزوار)، آرامگاه پیرمراد معروف به پیرحاجات ، آرامگاه مولانا حسین كاشفی ، مدرسه علمیه فصیحیه ، مدرسه علمیه فخریه ، مدرسه علمیه شریعتمدار، امام زاده هفت معصوم ، مقبره ابن ابی طیب ، بقعه بیلدار باشی در روستای فسنفر سبزوار، آرامگاه بقراط ، حمام قیصریه ، حوض هشت پایه ، ، بازارچه سرپوش ،خانه عظیمیان متعلق به دوره تیموری، خانه اسکویی ها در سه کیلو متر غرب سبزوار، حسینیه قنادها ، حسینیه بزازها ، سرای معمارزاده ، سرای حاج زمان ، و ... اشاره کرد .
یکی از آثار تاریخی و فاخر شهرستان سبزوار مسجد جامع این شهرستان میباشدکه با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوانهای قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در حاشیهٔ جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است.
بنا بر شواهد معماری بخشهایی از این بنا در طول زمان مرمت و بازسازی شدهاست. در ضلع جنوبی ایوان قبله محراب قرار دارد بر بالای آن کتیبهای به تاریخ ۱۲۹۲ ه. ق و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده میشود. در طرفین این قسمت شبستانهای با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شدهاست. در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبههایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخهای ۹۷۹ و ۱۱۳۶ ه. ق درباره مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی ثبت میباشد. از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشیکاری خشتی است. این بنا ویژگیهای معماری سده هشتم هجری را نشان میدهد.
در باره مسجد پامنار هم باید گفت که این بنای مذهبی کهنترین مسجد شهر سبزوار است که در ضلع جنوبی خیابان بیهق این شهر قرار دارد.
بنای امروزی مسجد با وسعت تقریبی ۳۵۰ متر مربع مشتمل بر شبستان ستوندار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب میگردد. شهرت این بنا به پامنار سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از ۲۰ متر است. ساقه این مناره آراسته به تزیینات و کتیبهای معقلی است که در بخش پایین آن به صورت برجسته دیده میشود. بنا به نوشته متون این مسجد در سال ۳۱۷ ه. ق به همت امیر ابوالفضل زیاری تجدید بنا گردید و در سال ۴۲۰ ه. ق نیز توسط خواجه امیرک دبیر برای آن مناره ای ساخته شد. براساس مرمتها و بازسازیها در قرون مختلف قدمت این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه و معاصر تخمین زده میشود.
مصلی این شهر نیز که با بنای آجری واقع در حاشیه جنوبی خیابان مصلی سبزوار واقع شدهاست و مصلی شهر در قرون گذشته بودهاست، جهت برگزاری نمازهای جمعه و اعیاد مورد استفاده قرار میگرفته و مشتمل بر چهار طاقی اصلی (فضای مرکزی)، با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ است.
عناصر معماری طرفین ایوان بصورت برجهای نیم استوانهای نقش پشتیبان پایههای طرفین ایوان و جلوگیری از رانش دیوارهای این قسمت را داشتهاند فضای معماری چهار طاقی انتهای ایوان دارای گنبدی بلند است که به وسیلهٔ آجرهای خفته- راسته پوشش یافتهاست. اگر چه برخی از صاحب نظران بنای مصلی را به دوره سربداریه نسبت میدهند اما شیوه ساختمانی آن قابل مقایسه با معماری دوره صفویه است.
کاروانسرای فرامرزخان )رباط کانون(نیز بنایی است که در جبهه غربی میدان کارگر شهر سبزوار قرار دارد.
رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقف نامه موجود در سال ۱۲۹۱ ه. ق توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار رضا در کنار شاهراه خراسان ساخته شدهاست. ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی میگردد. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفههایی نیز مشرف بر صحن ساخته شدهاست. در انتهای غرفهها حجرههایی تعبیه شده که در پشت اتاقهای شمالی، شرقی و غربی سالنهایی طویل جهت بارانداز، مال بند یا اصطبل در نظر گرفته شدهاست و هم اکنون قسمتی از این مکان به عنوان موزه مردمشناسی تغییر کاربری یافتهاست.
و اما خانه باغ اسکویی باغ و عمارت موسوم به اسکویی در فاصله ۴ کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای ابارش واقع است.
مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شدهاست. عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده و مشتمل بر طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوض خانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و … میباشد.
طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجرههای نشیمن و … تشکیل شدهاست. از جمله عناصر تزیینی این بنا میتوان به آجرکاریهای نمای بنا، گچبری قسمتهای سر ستونها، حوض خانه و نقاشی بر روی گچبریهای حوض خانه اشاره نمود. قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است.
میل خسروگرد از دیگر آثار باستانی است که از نوع میل راهیابی است که بر سر راه خراسان بزرگ احداث شدهاست.
مناره خسروگرد براساس کتیبهٔ آن در سال ۵۰۵ ه. ق بنیان شده و به عنوان نمادی از معماری آن عصر قابل تامل است. تزیینات این بنای تاریخی شامل آجرنمای تراش و قالب زده در اشکال و فرمهای متعدد و متنوع است.
بقعه امامزاده یحیی بن موسی ابن جعفر (ع) هم در تقاطع خیابان اسرار و بیهق شهر سبزوار قرار دارد و مشتمل بر فضای داخلی گنبد دار، ایوان و منارهها و دو فضای ارتباطی است.
گنبد بقعه با کاشیهای زیبای فیروزهای رنگ پوشیده شده و نمای بنا از خیابان بیهق نیز با کاشیهای بسیار نفیس آراسته شدهاست. گویا کهنترین بخش بنا گنبد خانه آن است که با پلان مربع و به صورت چهار ایوانی به سبک ویژه معماری سده هشتم و هفتم ساخته شدهاست.
تزیینات نمای بقعه در سال ۱۳۸۰ ه. ق نصب شده و فضای داخلی آن مزین به کاشی، گچ، سنگ و آینه کاری است. این مکان در حال حاضر بعنوان یک زیارتگاه مورد احترام و توجه بوده و مکان تاریخی گردشگری نیز به شمار میآید.
آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری)اسرار( که شهره خاص و عام است در سال ۱۲۱۲ ه. ق در سبزوار پای به عرصه حیات نهاده و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخته است . پس از عزیمت به شهرهای مشهد و اصفهان به مشهد بازگشت و به تدریس حکمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در کرمان متوطن گردید و سپس به زادگاه خود بازگشت و در مدرسه فصیحیه تدریس آغاز نمود. حاج ملا هادی سبزواری متخلص به اسرار در سال ۱۲۸۹ ه. ق در سن ۷۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. از وی آثار ارزشمندی نظیر منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و … بر جای ماندهاست. بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در ضلع جنوبی میدان کارگر شهر سبزوار واقع است. فضای داخلی آرامگاه شامل طرحی چلیپایی شکل بوده که در آن حجرهها و اتاقهایی تعبیه گردیدهاست. تزیینات، ترمیم و استحکام بخشی آرامگاه در اوایل سال ۱۳۴۰ ه. ش توسط انجمن آثار ملی انجام شدهاست. کاشی کاریهای رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزهای رنگ به بنا جلوه و شکوه خاصی بخشیدهاست. بنای اولیه آرامگاه کمی پس از وفات حاج ملا هادی سبزواری توسط میرزا یوسف مستوفی المالک ساخته شد.
مقبره خانوادگی و آرامگاه میرزا امین التجار مشهدی هم نیز از بناهایی است که در دوره قاجار احداث گردید که از نظر معماری با طرح و نقشهای مستطیل شکل مشتمل بر صحن کوچک و دو گنبد با تزئینات رسمی بندی و دو اتاق است این ارامگاه مدفن امین التجار مشهدی از بزرگترین بازرگانان سبزوار در دوره قاجاریه میباشد.
این بنا در سال ۱۳۷۲ با شماره ثبت ۱۲۳۹۷ به جمع آثار باستانی سبزوار پیوست و افرادی همچون میرزا محمد صادق امین التجار مشهدی ، میرزا محمد امینی فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ، حاجیه خانم صغری امینی/علوی/ فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ، سلطان آغا امینی /صبوری/فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ، بیگم آغا علوی /امامی/فرزند میرزا محمد امینی، قوام علوی فرزند میرزا محمد امینی ، بانو حشمت علوی فرزند قوام، بی بی طوبی امینی فرزند معاون تولیه ، بانو عذرا کلانتر /علوی/ فرزند نظر علی مدفون در این آرامگاه هستند.
آتشکده آذربرزین مهر و یا چهارطاقی دیو هم بدون تردید یکی از بزرگترین آثار فرهنگی ، تاریخی و باستانی است که در میان ارتفاعات شمالی روستای ریوند و در نزدیکی روستای فشتنق واقع در ۳۰ کیلومتری شمال سبزوار بنای بر جای مانده از یک مجموعه معماری متعلق به دوره ساسانی قرار دارد. براساس شواهد معماری و کاوشهای باستانشناسی این بنا آتشکدهای از دوره ساسانیان است و به آذربرزین مهر مشهور میباشد. این پدیده معماری مشتمل بر یک چهارطاقی بوده که ورودی آن از جبهه شرقی ایجاد شده و از آن طریق با تالار پیرامون چهارطاقی مرتبط میشود. در چهار کنج بنا چهار گوشواره جهت استقرار گنبدی بر روی قاعده مربع ساخته شدهاست. این گوشوارهها با کاخ سروستان و قصر شیرین قابل مقایسه میباشند.
از محلات قدیمی سبزوار می توان به محله های کلاه فرنگی -پامنار -سبریز -دروازه عراق -حمام حکیم ، پیرنیا ،گود انبار ، قنبرسیاه، افتخار ، نه بام ، پادگان عرب ها، جعفر آباد ، سروستان ، هفت پیچ (قربانیها)، سرده ، ارگ ، نواش، کوشک ، باغ رضوان، عطاملک ، کوی گلستان ، آب قصبه و باغ متولی اشاره کرد .
در شهرستان سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج کامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه میشدهاست.
اما امروزه از آن خلاقیتها و ابداعات و ابتکارات چندان خبری نیست و در معدود کارگاهها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونهای محدود رواج دارد صرفاٌ برای تامین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان میباشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی شهرستان تناسب ندارد. در این شهرستان ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.
در این میان نیز از پناهگاه حیات وحش شیر احمد نمی توان گذشت. این منطقه با مساحت تقریبی ۲۲۶۲۹ هکتار در ۵ کیلومتری جنوب سبزوار قرار دارد و بیش از این به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردیده بود که در تاریخ 21/3/81 به پناهگاهی برای حیات وحش رسمیت یافت. از نظر سیمای طبیعی این پناهگاه دشتی- کویر و تپه ماهوری است و از جمله پوشش گیاهی آن تاخ، گز، درمنه، اسپند، خارشتر، اتریپلکس، اسکنبیل و حیات وحش شاخص آن آهو میباشد. این منطقه اخیراٌ به تفرج گاهی جهت بازدید عموم تبدیل شدهاست.
منطقه شکار ممنوع پروندهم از موادی است که نظر هر گردشگر را بخود جلب می نماید .
این محدوده با وسعت ۱۶۹۰۰ هکتار در جنب غربی روستای پروند شهرستان سبزوار واقع است. چهره طبیعی این منطقه بصورت کوهستانی، تپه ماهوری و دارای آب و هوای خشک میباشد. گونههای گیاهی منطقه شامل تاخ، بنه، گون، گز، بادام کوهی، اسکنبیل، اتریپلکس، قیچ و … و حیات وحش آن شامل قوچ، میش، کل، بز، آهو و انواع پرندگان است.
فلکه نجارآباد از میادین قدیمی و به نام درشمال شهر سبزوار است که بعنوان نمادی از توسعه وابادانی این شهر به شمار میرود و امروزه به میدان صاحب الزمان تغییر نام داده است.
پارک جنگلی شمال شهر (شهدای گمنام) با وسعت ۷۰ هکتار،پارک ارم به وسعت ۷ هکتار،پارک سلامت در حاشیه بلوار توحید شهر به وسعت 4 هکتار، پارک بهمن در کمربندی جنوب شهر به وسعت 5 هکتار، باغ ملی به وسعت 1/5 هکتار، پارک امام رضا به وسعت ۶/۵ هکتار،پارک لاله (معروف به شهربازی) ، رودخانه بکر ششتمد واقع در شهرستان ششتمد، رودخانه ریونددر ۳۵ کیلومتری سبزوار،رودخانه دلبردر ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار، مناظر طبیعی روستای طبس، طبیعت روستای بلاش آباد، طبیعت روستای استاجواقع در بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار و ... از نقاط دیدنی و جاذبه گردشگری سبزوار بزرگ است .
رایجترین و پر رونقترین هنر سنتی این شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است.
در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرحهای مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده میکنند که تعداد آن ۲۲ طرح است.
طرحها و نقشههای قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر میتوان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.
هنوز در گوشه و کنار سبزوار میتوان مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند.
از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار میتوان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد.
حاج ملا هادی سبزواری حکیم و فیلسوف عارف قرن ۱۳ صاحب اسرار، حسین بن علی بیهقی مشهور به ملا حسین واعظ کاشفی ادیب و عالم قرن ۱۰،سید عبدالاعلی موسوی سبزواری: فقیه و مفسر و قرآنپژوه بزرگ جهان تشیع و از مفاخر علمی و برجسته اسلام در دوره معاصر ،امیر شاهی سبزواری شاعرپر آوازه - وفات ۸۵۷ هـ. / ۱۴۵۲ م، دکترعلی شریعتی نویسنده و جامعه شناس بزرگ ایران و از مفاخر علمی و برجسته در دوره معاصر، محمود دولت آبادی نویسندهٔ رمان کلیدر، دکتر قاسم غنی وزیر، پزشک و ادیبی که تصحیح دیوان حافظ و رباعیات خیام از آثار اوست، ابوالفضل بیهقی تاریخ نگار و نویسندهٔ دربار غزنوی(نویسنده تاریخ بیهقیوتاریخ مسعودی، (سید احمد سیادتی بنیان گذار طب کودکان در ایران، از شاگردان دکتر محمد قریب ، ابن یمین فریومدی شاعر قرن هشتم هجری، خواجه نظامالملک طوسی از دهقان زادگان بیهق سبزوارو وزیر دورهٔ سلجوقیان ، ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فندق و فرید خراسان حکیم و ادیب مشهور ایران و از ریاضی دانان قرن ششم هجری ، محمود عنبرانی شاعر، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی ، عبدالرزاق بغایری استاد ریاضی و مهندسی در دارالفنون و از پیشگامان علم نقشه برداری و جغرافیا در ایران تهیه کننده تعیین خطوط مرزی و نقشه برداری از مرزهای ایران برای اولین بار، تهیه کنندهٔ اولین نقشهٔ تهران و ابداع قطب نمای قبله نما ، سعید سلطانپورکارگردان، نمایش نامه نویس و شاعر قبل از انقلاب ، استاد محمدتقی شریعتی پدر دکتر علی شریعتی پایه گذار کانون نشر حقایق اسلام و مفسر قرآن ، شیخالرئیس افسر نوادهٔ فتحعلی شاه قاجار، نمایندهٔ مجلس و شاعر، سید حسن امین استاد بازنشسته دانشگاه گلاسگو اسکاتلند در رشته حقوق بینالملل و مدیرمسئول ماهنامه حافظ ، عبدالحسین وهابزاده دانش آموخته رشته بوم شناسی در دانشگاه آیووا آمریکا و مترجم آثار حوزه محیط زیست ، حسین ممتحنی متخلص به حمید سبزواری شاعر معروف انقلاب ، امینالشریعه سبزواری از مشاهیر، علما و فضلا و ادبای شیعی در اواخر قاجار، دکترغلامعلی بسکی حامی بزرگ محیط زیست ایران ، محمدباقر سبزواری معروف به «محقق سبزواری»، از علماء و فقهای شیعه در قرن یازدهم هجری ، تقی مجمع الصنایع شاعر معاصر سبزواری که اشعار زیبایی به زبان محلی سبزوار سروده است، استاد مرحوم محمود بیهقی نویسنده و پیشکسوت فرهنگی که کتب زیادی من جمله سبزوار شهردانشوران بیدار را ، محمدعلی جباری ثانی نویسنده و پژوهشگر- نویسنده کتاب مدیریت دانش در مدیریت بحران و کتاب سازمانهای بین المللی امدادی ، استاد کاظم کرامت نویسنده ،پژوهشگر متون وکتب ادبی و دینی ، شاعر اشهار حماسی ،مذهبی ،دینی ، فرهنگی و اجتماعی ، نویسنده شاهنامه فردوسی به زبان و اشعار سبزواری ، مداح و ذاکر برجسته کشور و... از جمله نوادر و شخصیتهای علمی ، تاریخی ، مذهبی ، اسلامی ، فرهنگی ، سیاسی و .. دیار سربداران محسوب می گردند . همچنین مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتادهاست. همین طور معتقدند گور سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشتهاست و کلاه خود و زره مکشوفه در سالهای گذشته به موزه آستان قدس رضوی تحویل شده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یادبودی بر آن نهادهاست. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری میدانند. در تاریخ بیهقی و تاریخ مسعودی) مطالبی در این خصوص آمدهاست و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذرش از شهر سبزوار به هنگام اجرای نمایش رستم و سهراب توسط کسانی که برای خیر مقدم به پیشواز شاه آمدهاند از اینکه مردم سبزوار این گونه با شاهنامه و مضامین آن آشنایند متعجب میشود.
این شهرستان تاریخی با قدمت 9000 ساله دروازه استان خراسان رضوی و یکی از کلیدورهای بین المللی کشور محسوب می شود و همه ساله میزبان و پذیرای میلیونها زائر و مسافران آستان مقدس رضوی و مشتاقان مجاوران حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) می باشد . / انتهای پیام
نظر شما