همجواری خراسان رضوی از شمال وشمال شرق با ترکمنستان و از شرق با افغانستان و همچنین اقلیم خشک و نیمه خشک، استان را با چالش بیابانزایی در کنار معضل بحران آب و خشکسالی‌های پی در پی مواجه کرده است.
بیابانزایی نه تنها در ایران و خراسان رضوی، بلکه در جهان به عنوان سومین چالش جهانی پس از تغییر اقلیم و کمبود منابع آب شیرین قرار دارد و به دلیل اهمیت برخورد با این معضل در تقویم جهانی، روزی به نام «بیابانزدایی» نامگذاری شده است که در ایران 28 خرداد برای این مهم در نظر گرفته شده است.
با توجه به نزدیک شدن به روز جهانی مقابله با بیابان، گفت وگویی با‌‌هادی باقری مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در خصوص وضعیت استان و برنامه‌ها و اقدام‌ها برای مقابله با بیابانزایی در استان انجام شده است که خلاصه آن تقدیم می‌شود
*در ابتدا تحلیلی از وضعیت گسترش بیابان در خراسان رضوی ارایه دهید؟
**خراسان رضوی از قدیم الایام با مسایل بیابانزایی درگیر بوده است. به عبارت دیگراستان از اواخر دهه 40 با این چالش و مشکلات آن از جمله تهدید تأسیسات مانند راه آهن، جاده،اماکن مسکونی،روستا و شهرها درگیر است. لذا با توجه به این حجم و سابقه این چالش در استان، رسانه‌ها باید زودتر از این در این خصوص ورود یابند تا نتیجه بهتری از اقدام‌ها حاصل شود.
*اکنون وضعیت استان در خصوص این چالش چگونه است؟
**خراسان رضوی از استان‌های با اقلیم خشک و نیمه خشک کشور است که همواره با تهدیداتی مانند سیل،آفات، کم آبی و خشکسالی مواجه است. یکی از موضوعات مهم که از دهه‌های گذشته استان را درگیر کرده، بحث بیابان و بیابانزایی بود، به طوری که نیمی از مساحت استان جزو اقلیم خشک و نیمه خشک و بیابانی است. در حال حاضر وسعت بیابان در خراسان رضوی5 میلیون و 500 هزار هکتار است. این وسعت برابر با مساحت 16 شهرستان استان است. همچنین خراسان رضوی را 15 کانون فرسایش بادی با وسعت یک میلیون و 500 هزار هکتار تهدید می‌کند.
* برای مقابله با گسترش این چالش چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟
** اقدام‌های مقابله ای در استان از سال‌های 44 و 45 شروع شده است، به طوری که خراسان رضوی از این حیث جزو اولین استان‌های کشور در بحث مقابله با افزایش و گسترش بیابان است.
اولین اقدام در منطقه ای از سبزوار آغاز و سپس کار درتمام سطح استان تعمیم داده شد و تاکنون 25 درصد جنگل‌های بیابانی در استان ایجاد شده است که در مقایسه با کشور با توجه به اتفاقاتی مانند خشکسالی، کاهش بارندگی و میزان اعتبارات اختصاص داده شده، عملکرد خوبی است.
*چقدر از یک میلیون و 500 هزار هکتار کانون‌های بحرانی بیابانی استان با این اقدام‌ها کاهش یافته است؟
**تقریبا 50 درصد کار انجام شده است و برای مابقی نیاز به پیگیری وتخصیص اعتبارو پای کار بودن همه دستگاه‌های استان نیاز است تا بتوان اقدام‌های بهتری داشت.
کار مهمی که ظرف دو سال گذشته انجام شده است، بحث تهیه سند اجرایی بیابان زدایی و ریزگردهای استان است که به عنوان یک اقدام ویژه در کل کشور انجام شده است. این سند در کارگروه‌های مرتبط در استان مصوب و به سازمان جنگل‌های کشور، محیط زیست و استانداری خراسان رضوی ارایه شده است.
* لطفاً کمی بیشتر در خصوص این سند،اعتبار مورد نیاز و مدت اجرای آن توضیح دهید؟
**با توجه به شرایط خشکسالی استان برای اجرای این سند 11 سال زمان تعریف شده است تا بتوان در کانون‌های بحرانی و مهم استان اقدام‌های بیابانزدایی را از طریق کاشت نهال‌های بومی و جنگل‌های بیابانی انجام داد.
برای اعتبارات نیز زمان بندی پیش بینی شده است، البته در کنار ضرورت افزایش اعتبارات بیابان زدایی، بحث استفاده از مشارکت مردم و نیز ظرفیت‌های بین المللی و ملی در زمینه مهار کانون‌های بحرانی مد نظر است.
در سال 92 پروژه ترسیب کربن بارویکردهای یاد شده در مناطق بیابانی شروع شد. از جمله اینکه با مشارکت مردم این اقدام در بجستان در مساحت 220 هزارهکتار انجام شد و در سال گذشته نیز کار در سبزوار در حد 200 هزار هکتار آغاز و امسال نیز کار در گناباد دربرنامه قرار دارد البته باید اعتبار مورد نیاز تأمین شود.
باید این پروژه در تمام شهرهای استان توسعه یابد و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی نیز از آمادگی لازم برای انجام این مهم در صورت اختصاص اعتبار برخوردار است.
*هم مرزی با کشورهای افغانستان و ترکمنستان که با چالش بیابانزایی مواجه هستند، چه تأثیری بر اقدام‌های بیابان زدایی استان داشته است؟
**وجود کانون‌های بحرانی بیابانزایی و فرسایش بادی در کشورهای افغانستان و ترکمنستان بر مشکلات استان افزوده است، لذا موضوع بیابان زدایی صرفاً مربوط به استان نیست و نیاز به مساعدت ملی و تعریف در پروژه‌های کشوری دارد، بخصوص اینکه اکنون با تدوین سند یاد شده، آمادگی زیربنایی وجود دارد تا بتوان کار را به سرعت در قالب پروژه‌های خاص تعریف و دنبال کرد.
از طرف دیگر اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان جلساتی با نمایندگی وزارت امورخارجه در منطقه شمال و شمال شرق کشور و نیز استانداری با موضوع ضرورت برگزاری جلسه با کشورهای همجوار داشته است. مطالعات مقدمات کار نیز انجام شده است، لذا اگر مساعدت و کمک شود و ارتباط مد نظربا کشورهای یاد شده برقرار شود، می‌توان از ظرفیت آنان برای مقابله با بیابانزایی استفاده کرد.
*روند بیابانزایی در استان افزایشی است یا کاهشی است؟
**روند بیابانزایی در استان، نه با سرعت خیلی بالا و تند، ولی به هر حال در حال افزایش است و دلیل آن نیز مسایلی مانند گرم شدن کره زمین و اثرات آن بر روی مناطق خشک و نیمه خشک، بحران منابع آب و تخریب حاصل از فرسایش خاک است. لذا شرایط به گونه ای است که بیابانزایی در استان رو به افزایش است.
*وضعیت استان در بحث روند بیابانزایی در مقایسه با کشور چگونه است؟
**چندان تفاوتی در این خصوص وجود ندارد، اما خراسان رضوی در بحث سابقه اجرا و اقدام‌های انجام شده در حوزه بیابان زدایی در رتبه بالای کشور قرار دارد. با این همه روند و سرعت بیابانزایی به حدی است که مقابله با آن اقدام‌های ویژه ای را می‌طلبد که اگر کمک مالی شود استان می‌تواند در این خصوص پیشرو باشد.
*چه میزان اعتبار مورد نیاز است؟
**در سند اجرایی بیابان زدایی و ریزگردها مقابله با این چالش در سه فاز اولویت بندی شده است. در فاز اول باید برای شهرستان‌هایی که با مخاطرات بیشتر بیابانزایی مواجهند و شهرهایی که در مسیر عبور زوار به مشهد هستند، کار انجام شود. لذا در فاز اول که قرار است، طی دو سال اقدام بیابان زدایی انجام شود 20 میلیارد تومان مورد نیاز است.
*روند بیابانزایی در استان چگونه و به چه میزان است؟
**این موضوع سالانه قابل اندازه گیری نیست. برابر آخرین تحلیل سه ماهه چهارم سال گذشته که توسط مرکز پایش سازمان جنگل‌های کشور انجام شده است، در آن زمان 188 مورد طوفان و گردو غبار در کشور رخ داده است که از این تعداد هشت درصد در جنوب تربت حیدریه و گناباد و 5/9 درصد در سبزوار و داورزن رخ داده است.
البته شهرهای جنوبی و مرزی استان شرایط بحرانی‌تری دارند مانند سبزوار، بردسکن، بجستان، خواف، گناباد و سرخس که در مجاورت کویر قرار دارند.
*تبعات بیابانزایی چیست؟
**مهم ترین تبعات بیابانزایی فرسایش بادی است که موجب جابه جایی خاک درجه یک و حاصلخیز می‌شود. خاکی که تشکیل هر سانتی متر آن صدها سال زمان می‌برد. تهدید دیگر متوجه عوامل زیستی است، به طوری که افزایش بیابان بر اموری مانند زندگی در روستا، شهرها و تأسیسات راه آهن، جاده، تهدید امنیت غذایی، افزایش مهاجرت از روستا‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی اثر دارد.
مهم ترین چالش استان در بخش مقابله با بیابانزایی چیست؟
**مهم ترین چالش در استان به نوع شرایط اقلیمی برمی گردد. خشکسالی نیز تأثیرگذار بوده و چالش‌های زیادی را به دنبال داشته است. همچنین بحث افت چاه‌ها و پدیده شور شدن آب‌ها نیز وجود دارد. چالش دیگر، موضوع کمبود اعتبارات است که اگر رفع شود، می‌توان اقدام‌های مؤثری در راستای بیابان زدایی انجام داد. البته اکنون با همین روند خشکسالی و کم آبی کارهای خوبی با مدل به کار گرفتن مشارکت مردم در این خصوص انجام شده است.
موضوع مهم تر اینکه منابع طبیعی به عنوان بستر توسعه پایدار مورد نیاز همه دستگاه‌های اجرایی استان است که از آن نیز برای اجرای طرح‌های توسعه ای خود استفاده می‌کنند و در این خصوص اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز برابر قانون همکاری لازم را دارد. با این حال در شرایط حاد مانند کاهش بارندگی- که این مسأله به منابع طبیعی آسیب وارد می‌کند- برای جبران آن این اداره تنهاست و همه، منابع طبیعی را متولی این کار می‌دانند، در حالی که در بهره برداری، همه پای کار هستند. لذا این مهم ترین چالش است. باید مدیران عالی استان به گونه‌ای برنامه ریزی کنند تا دستگاه‌های مختلف در جبران خسارت پای کار باشند. رویکرد سازمان جنگل‌های کشور نیز در طرح جامع مدیریت منابع طبیعی این است که همه دستگاه‌های مختلف در احیای منابع طبیعی ورود یابند.
چالش دیگر متوجه بودجه بیابان زدایی است که با نیاز استان همخوانی ندارد به عنوان مثال در سال جاری برای 5 هزار هکتار کار بیابان زدایی از طریق کشت نهال آمادگی وجود دارد، در حالی که در برنامه 2 هزار و 800 هکتار در نظر گرفته شده است، البته اگر اعتبارلازم که 6 میلیارد تومان برآورد می‌شود، اختصاص یابد.
در استان سالانه نیاز به تولید 2 تا 3 میلیون نهال است ودر حال حاضر خراسان رضوی 700 هزار هکتار جنگل طبیعی دست کاشت ایجاد شده است.
با اعتبارات فعلی نمی توان کار کرد، هر چند در سال گذشته بودجه این اداره در مقایسه با سال قبل آن 60 تا 70 درصد افزایش داشته است.
در سال گذشته 2 هزار و 500 هکتار نهال کاری شد و در سال جاری پیش بینی بر این است که تا دوبرابر این میزان که 2 میلیون اصله نهال است، می‌شود، کار کرد. البته اگر اعتبار لازم تأمین شود.
نظر شما