تولید و پخش مستمر برنامه‌های مذهبی در تمام ایام سال از رویکردهای رسانه ملی به شمار می‌رود، اما پخش اینگونه آثار در مناسبت‌های مذهبی طبیعتاً سهم بیشتری از برنامه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. ماه رمضان را می‌توان یکی از این بازه‌های زمانی دانست که بیشترین حجم برنامه‌های مذهبی را پوشش می‌دهد.
این نوع آثار در ماه مبارک رمضان حتی تأثیر زیادی بر دیگر برنامه‌های صدا و سیما دارد و مضامین و مفاهیم سایر قالب‌های برنامه‌سازی از جمله سریال‌ها، فیلم‌های تلویزیونی و برنامه‌های ترکیبی را هم تحتتأثیر قرار می‌دهد.
چه کنیم تا اینگونه برنامه، فارغ از پیام‌رسانی، از ساختار یکنواختی که اکثراً به آن دچار هستند، خارج شوند؟ این بحثی است که در گفتوگو با کورش انصاری، تهیه‌کننده «جویبار»، برنامه‌ای با موضوع قرآن و شعر فارسی که این شب‌ها از شبکه چهار سیما در حال پخش است، مطرح کرده‌ایم که حاصل آن را می‌خوانید:
«جویبار» یک برنامه دینی و آیینی است که به نظرم خیلی کلّی به این قضیه می‌پردازد. نمی‌شد به شکل ویژهتر به این قضیه پرداخت؟
- خیر. من با این نظر موافق نیستم چون معتقدم این برنامه تا حدودی به جزئیات هم پرداخته است به دلیل اینکه ما از ابتدای برنامه به مجموعهای از اصطلاحات قرآنی- ادبی پرداخته‌ایم و در برنامه‌های بعدی، به تاریخچه ورود قرآن در شعر و ادبیات و تجلی این کتاب آسمانی بر آن حوزه اشاره کردیم. سپس، به نخستین جرقه‌های قرآنی در شعر فارسی و.. پرداختیم و در همین رابطه برنامه‌های رودکی با قرآن، عطار با قرآن ، مولانا با قرآن و حتی شاعران معاصر و کلّی برنامه دیگر را تهیه و تدارک دیده‌ایم. می‌بینید که ما داریم در طی این سی روز به تمام این جزئیات می‌پردازیم.
برنامه شما در زمره برنامه‌های دینی- آیینی قرار دارد؛ تولیداتی که در سالهای گذشته ساختار و چیدمان ثابتی پیدا کرده‌اند و ریتم کندی دارند. شما در این برنامه چه کردید که به ورطه تکرار و یکنواختی نیفتید؟
- شاید بتوان ادعا کرد که تا به امروز، جویبار جزو معدود برنامه‌هایی است که به این صورت و با این رویکرد درباره مبحث شعر و تأثیرپذیری آن از قرآن در تلویزیون ساخته شده است. خودتان هم می‌دانید که شعر برای مخاطب ما جذایتهایی دارد و همچنین، تأثیرپذیری آن از قرآن کریم که برای همه ما مقدس و ارزشمند است. در واقع، ما در این برنامه سعی کرده‌ایم تا ترکیب شعر و قرآن را نشان بدهیم. بحث برنامه ما بحث محتوایی است و داشتن ریتم کند برای چنین برنامه‌هایی تقریباً طبیعی است چون به معنا، به جز تصویر، توجه دارد. البته سعی کرده‌ایم در کنار اینها از پرداختن به تصویر هم غافل نشویم.
در تولید چنین برنامه‌هایی تهیه‌کننده و مجری باید به چه مؤلفههایی توجه کنند تا برنامه ریتم یکنواختی نداشته باشد؟
- اولین موضوعی که در این برنامه‌ها باید لحاظ شود، وجود یک مشاور قوی است که ما سعی کردیم از حضور دکتر محمدرضا موحدی استفاده کنیم؛ کسی که هم به قرآن آشنایی دارد و هم به ادبیات. دیگر اینکه در این برنامه‌ها باید مسیر حرکت مشخص شود؛ اینکه از کدام نقطه می‌خواهیم حرکت کنیم و به کجا برسیم و در این میان چیزی را از دست ندهیم، باید مشخص باشد.
مقوله‌ای که در این دست برنامه‌ها وجود دارد، فقدان ساختاری جذاب و سرگرم‌کننده است. چه کنیم که یک برنامه دینی و سرگرم‌کننده داشته باشیم؟
- قرآن کریم منبع لایتناهی از درسهای انسان‌ساز و جامعه‌ساز است و دریایی است بیکران برای سعادتمندی. چیزی که ما همیشه برای برنامه‌سازی در این خصوص کم داشته‌ایم، نیازسنجی مخاطب بوده که مورد توجه و نیاز مخاطب عام است.به نظر من، برای ساخت یک برنامه تأثیرگذار باید سعی کنیم تا تمام آنچه را که در اهداف ساخت برنامه به عنوان خط و مشی تعریف شده را به شکلی جذاب در لایه‌های آن قرار بدهیم؛ یا به لحاظ بصری باید از مجموعهای از جذابیتهای تصویری و توصیفی استفاده کنیم که در جذابیت و مقبولیت این برنامه‌ها بی‌تأثیر نخاوهد بود. در این برنامه‌ها، باید به زبان ساده با مخاطب صحبت کرد.
مورد دیگری که در این برنامه‌ها فراموش شده است، وجود برند است. آثار دیگر مثل برنامه‌های ورزشی یا حتی سریال‌ها برند دارند ولی برنامه‌های دینی- آیینی ما از این مهم به دور ماندهاند. چرا؟
- شاید بخشی از کار به قصور و کم‌کاری ما تهیه‌کنندگان یا حتی برنامه‌ریزان برمی‌گردد. اما به هر حال، مثلاً یک برنامه ورزشی خیلی جوان‌گرایانه، پر از شور و نشاط و به خلق و خوی جوانان نزدیک است. حلقه مفقوده تولیدات دینی- آیین برنامه‌ها همین است که کمتر به این مقوله توجه می‌شود. اگر این مسأله را مورد عنایت قرار دهیم، بی‌شک می‌توانیم در تولید این برنامه‌ها هم برند داشته باشیم. حقیقت آن است که ما در تولید این برنامه‌ها توجه جدی به جوانها و نیاز آنها نکرده‌ایم.
این محدودیتها از کجا ناشی می‌شود؟
- قطعاً اولین چیزی که در این بحث مطرح می‌شود، برنامه‌ریزی نادرست است. برنامه‌ریزی صحیح، استفاده از کارشناسان و متخصصین این حوزه و نیز هدفمندی برنامه بهصورت جامع و علمی از جمله مواردی است که در برنامه‌سازی باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم ارتباط لازم با جوانها و سایر مخاطبین هدف را برقرارکنیم.ما باید از کارشناسانی استفاده کنیم که هم با ذایقه و نیازهای فکری و روحی جوانها آشنا باشند و هم به نسبت به مسایل دینی و مذهبی اشراف داشته باشند. چه اشکالی دارد در این برنامه‌ها از خود جوانان نیازسنجی و استفاده شود؟ اگر بتوانیم این دو را با هم تلفیق کنیم، حتماً جواب خواهد داد.
چه کمبودها و آفتهایی در رسانه و تولید اینگونه برنامه‌ها داریم که به آن نپرداختهایم یا به اصطلاح، آسیبشناسی نکرده ایم؟
- مشکلی که الان به نظر من وجود دارد، حضور شبکه‌های مجازی است. این شبکه‌ها بهخودیخود چیز بدی نیستند. اما مشکل آنجاست که این شبکه‌ها دکانی شدهاند که همه چیزی در آنها پیدا می‌شود و تفکیکی در آنها وجود ندارد.شبکه‌های مجازی برای اغلب مردم بخصوص جوانها خیلی جذابیت دارد و ما در این قضیه قصور کرده‌ایم و مسیر درست را به مخاطب جوانمان نشان نداده‌ایم و از این فرصت که امکان عرضهشدن و دیدهشدن را دارد، بیبرنامه در حال عبوریم. قبول کنیم که در این زمینه کم و نادرست عمل کردیم و از این قابلیت بهره لازم را نبرده‌ایم.
نظر شما