گزارش قدس آنلاین به نقل از پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حضرت آیت الله جوادی آملی در پیام تصویری به مراسم افتتاحیه دومین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی که در مرکز همایش های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به اینکه آنچه که درباره علوم انسانی گفته می شود محور اساسی آنها توحید خدا و تبیین رهاورد انبیاء الهی است، اظهار کرد: راه شناخت علوم انسانی اسلامی، همان راه اصیل است که تمایز علوم به تمایز موضوعات آنهاست.
وی با بیان اینکه علم، یک مجموعه مسائلی است که در آنها درباره سلسله اموری بحث می کنند، گفت: گاهی گفته می شود که تمایز علوم به اغراض و اهداف آن علوم است؛ گاهی گفته می شود به صبغه مسائل آن علوم است و گاهی هم ذکر می شود که تمایز علوم به تمایز موضوعات آنهاست.
معظم له افزود: اصل این بحث در علوم عقلی مثل فلسفه و منطق مطرح است که مرحوم بوعلی در برهان شفا و سایر حکمای الهی در مباحث منطقی خود که عوارض ذاتی موضوع را تبیین می کنند، طرح کرده اند.
این مرجع تقلید با بیان اینکه ممکن است کسی در علوم اعتباری در اصل موضوع داشتن آنها تردید کند، گفت: در علوم اعتباری، سلسله مسائل اعتباری که با هم تناسبی دارند در یک جا گردآوری شده و نظمی ضرورت میان آنها نیست؛ ولی در علوم عقلی مخصوصا در ریاضیات، نظمی دقیق بین مسائل آنها برقرار است.
این مفسر برجسته قرآن کریم تصریح کرد به هرترتیب علوم از یکدیگر تمایزی داشته و نمی شود هر مسئله ای را در هر علمی مطرح کرد.
آیت الله جوادی آملی با بیان اینکه تمایز علوم به اغراض آنها نیست، گفت: اغراض مترتب بر مسائل اند و چیزی که فرع و مترتب است نمی تواند مائز و ممیز باشد.
وی با اشاره به اینکه نمی شود تمایز علوم را به محمولات آنها دانست، گفت: محمول متکی به موضوع است و چیزی که به دیگری تکیه دارد نمی تواند اصلی باشد و بر این اساس تمایز علوم به تمایز مسائل آنها هم نیست زیرا مسئله، خود به دو یا سه عنصر محوری موضوع، محمول و ربط منحل می شود.
معظم له افزود: ربط تابع طرفین و محمول پیرو موضوع است، چون از اعراض و عوارض آن است و تنها تکیه گاه مسایل، موضوعات آنهاست؛ بنابر این اگر ما موضوعات را از هم جدا کردیم مسایل از یکدیگر و اغراض و اهداف هم از یکدیگر جدا می شوند.
این مرجع تقلید با بیان اینکه بهتر است که بگوییم تمایز علوم به تمایز موضوعات آنهاست، گفت: اگر خواستیم ببینیم که علوم انسانی اسلامی چه علمی است باید موضوع آن را بررسی کنیم.
آیت الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه لزوما هر علمی که اسلام تعلیم آن را واجب کرده است، اسلامی نیست، گفت: آن علم، تعلمش اسلامی است نه خود علم؛ خود علم ممکن است اسلامی باشد یا نباشد.
وی با بیان اینکه تاکید اسلام بر یادگیری بعضی از علوم برای بهره برداری از منافع، فوائد و فضایل آن نیست، ابراز کرد: اسلام یادگیری بعضی از علوم را برای رهایی از خطر آن واجب کرده است.
آیت الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه علمی، اسلامی است که موضوع آن اسلامی باشد نه تعلم آن، گفت: تعلم معیار نیست؛ بسیاری از علوم هستند که برای در امان ماندن از خطر آنها اسلام واجب کرده که آنها را یاد بگیرند، اما آن علم اسلامی نیست؛ پس برای اینکه روشن شود که چه علمی، اسلامی است و چه علمی نیست باید موضوع آن بررسی شود.
شاخصه تمایز علم اسلامی و غیراسلامی
این مرجع تقلید در تبیین شاخصه های علم دینی و اسلامی، اظهار کرد: علمی اسلامی است که موضوع آن علم ثبوت خدای سبحان، اسمای الهی، اوصاف خداوند، اقوال خداوند، افعال خداوند، آثار خدا، خدا و مضاهر او، خدا و آیات او، خدا و جلوه های او، خدا و ظهورات او و تجلیات او باشد.
این مفسر برجسته قرآن کریم با اشاره به علومی که موضوع آن فعل انسان است، گفت: این علوم نظیر صنعت، هنر، کشاورزی، دامداری، داروسازی، نظیر رفتار ها و گفتارهایی که انسان از خود نشان می دهد می تواند اسلامی یا غیر اسلامی باشد؛ اگر این علوم مطابق با رهآورد دین باشد، دینی خواهد بود و اگر مطابق دین نباشد، غیر دینی است.
آیت الله جوادی آملی با بیان اینکه بررسی درباره علوم انسانی به دو شکل است، افزود: شکل نخست این است که حقیقت انسان را بشناسیم و اگر خواستیم حقیقت انسان را بشناسیم، این انسان شناسی، یک علمی است که موضوع آن فعل خداست و در این حالت، این علم، دینی است.
وی تصریح کرد: اما علومی که موضوعش فعل خود انسان است و اینکه "چه کارهایی می کند" و "چه کارهایی نمی کند"، می تواند "دینی" یا "غیر دینی" باشد.
معظم له در تبیین دلیل اینکه علمی دینی و اسلامی است که موضوع آن فعل خدا باشد، گفتند: اسلام می گوید غیر از اینکه خدایی هست و جلوه هایی دارد چیز دیگری نیست؛ جهان یک "جهان آفرین"، یک "جهان دان" و یک "جهان آرا" دارد که فقط خداست و لاغیر.
این مرجع تقلید با تاکید مجدد بر اینکه اگر خواستیم علم دینی را از علم غیر دینی تمایز دهیم باید موضوع آن ها را از هم جدا کنیم، ابراز داشت: همه مخلوق خدا هستند و فعل خداست و بحث درباره اینکه "خدا چگونه آفرید" و "برای چه آفرید" علم دینی است.
حضرت آیت الله جوادی آملی افزود: بعد از اثبات اینکه خداوند انسان را آفرید، درباره اینکه انسان چه کاری انجام دهد و چه علمی بیاموزد باید از انسان آفرین سوال کرد.
وی با بیان اینکه انسان برای دریافت پرسش خود از انسان آفرین دو راه "عقل" و "نقل" را دارد، تصریح کرد: البته این راه ها که گفته می شود در حقیقت یکی راه است و دیگری راهنما؛ آنکه راه را تعیین می کند و مهندس راه است، شریعت می باشد که صراط مستقیم است.
معظم له افزودند: براهین عقلی، تجربه های عقلی و حسی سراج و چراغ هستند.
این مرجع تقلید با بیان اینکه کار انسان مهندسی نظام خلقت نیست، گفت: هیچ عقلی توان آن را ندارد که برای انسان صراط مستقیم ترسیم کند زیرا این عقل نه از آغاز خلقت با خبر است و نه از انجام آن و نه از فراز و فرود این راه آگاه است.
حضرت آیت الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه عقل راه شناس است نه راه ساز، ابراز داشت: عقل هیچ حکیمی، فقیهی، اصولی و مانند آن، این قدرت را ندارد که از گذشته و آینده خبر بدهد.
وی افزود: ساختار سه گانه جهان آفرینی، جهان دانی و جهان آرایی قبل از عقل حکیم بود، بعد از مرگ حکیم و زوال عقل او هم هست.
معظم له تصریح کرد: بنابراین ما یک صراط داریم که انسان راهی آن است و علوم انسانی اسلامی بر بستر همین صراط و راه شناسی است و یک سراج داریم که این راه را نشان می دهد.
این مرجع تقلید با بیان اینکه فهم خدا و چگونگی خلقت را از راه عقل و نقل متوجه می شویم، ابراز داشت: گاهی با آیات و روایات و گاهی با عقل، کار خدا را متوجه می شویم.
وی با بیان اینکه البته فهمیدن فعل و قول خدا در درجه اول، مستقیما از راه وحی است، گفت: وحی انبیاء چون شهودی است و نه حصولی، چون حقیقت است و نه مفهوم و چون "معصوم" مصون از سهو، خطا، نسیان و خطیئه است، هیچ مقابل ندارد.
حضرت آیت الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه عقل در مقابل وحی نیست، اظهار داشت: علم عقل، حصولی است و نه حضوری؛ خطاپذیر است نه معصوم؛ با مفهوم کار دارد و نه با حقیقت؛ هم منقطع الاول است و هم منقطع الاخر؛ نه از آغاز باخبر است و نه از انجام؛ بنابر این عقل و براهین عقلی و فلسفه در برابر وحی نیست، بلکه در برابر نقل است.
ایشان با بیان اینکه ادله نقلی، انسان را به آنچه که وحی مستقیم است آشنا می کند، گفت: دلیل عقلی هم می تواند ما را راهنمایی کند به اینکه انبیاء چه آورده اند.
معظم له در جمع بندی این بخش از سخنان خود عنوان کرد: در جهان یک صراطی است که کار خداست و یک سراجی است که این سراج به وسیله نقل یا عقل کشف می شود؛ همچنین عقل در مقابل نقل است و نه در مقابل وحی؛ زیرا "نقل" از وحی کشف می کند و ممکن است خطاپذیر باشد، ممکن است منقطع الاول و الاخر باشد، اما انسان کامل معصوم از گزند سهو و نسیان و انقطاع اول و آخر مصون است.
این مرجع تقلید افزود: نه هیچ فیلسوفی عِدل پیامبر و امام است و نه هیچ فلسفه ای در برابر وحی انبیاء و الهام اهل بیت(ع) قرار دارد.
آیت الله جوادی آملی با بیان اینکه ما در حدی که توانایی داریم از چراغ عقل مدد می گیریم، گفت: البته عقل به این آسانی نصیب کسی نمی شود، برهان عقلی به این آسانی نصیب کسی نمی شود.
ایشان با اشاره به مقدمه هشت صفحه ای مرحوم کلینی در کتاب کافی، تصریح کرد: در این مقدمه اشاره شده «قطب فرهنگی، "عقل" و "استدلال" است؛ ما با عقل، خدا، اوصاف و احوال، افعال الهی، وحی و ضرورت آن و ضرورت نبی و رسول را می فهمیم و به آن ایمان می آوریم و با همین عقل است که از هر گزاره توحیدی استقبال می کنیم و از هر گزاره شرک آلود می پرهیزیم».
معظم له افزود: بنابراین علمی اسلامی و انسانی است که موضوعش رهاورد الهی باشد و برهانی باشد که بفهمد وحی چه آورده و خدا چه کرده است و آغاز و انجامش توحید باشد.
این مرجع تقلید با بیان اینکه این توحید از گرانبهاترین و کمیاب ترین گوهرهای جهان بشریت است، گفت: در قرآن کریم، ما را از خطر شرک بر حذر داشتند و فرمودند شرک در بسیاری از امور راه پیدا می کند؛ شرک در ایمان بسیاری از مومنان، در علم بسیاری از عالمان و در زهد بسیاری از پارسایان ظهور می کند.
آیت الله جوادی آملی با اشاره به اینکه ما در تبویب مسائل علمی خیلی باید دقت کنیم که کدام علم اسلامی و انسانی است، گفت: علمی که غیر خدا را در او راه ندهد و کار را به غیر خدا واگذار نکند و اثر غیر خدا را در سایه تدبیر الهی بداند که اینها مدبرات امرند.
وی با اشاره به آیه ای از قرآن کریم مبنی بر اینکه بسیاری از مومنان مشرک هستند، ابراز داشت: از امام علیه السلام سوال شد که چگونه اکثر مومنان مشرکند؛ ایشان فرمودند اینکه می گویند «لولا فلانی لهلکت»؛ اگر فلان طبیب یا شخص سیاسی نبود، مشکل من حل نمی شد، این شرک است. زیرا در جهان غیر از رب العالمین کارگردان دیگری نیست.
معظم له تصریح کرد: فرشتگان، انبیاء و اولیاء مدبرات امر خداوند هستند و ذات اقدس الهی از این طریق کارها را انجام می دهد.
این مرجع تقلید با بیان اینکه خدا از دو راه بلاواسطه و مع الواسطه به ما احسان دارد، ابراز داشت: در عین حال که مدبرات امور فراوانند، خدا به فرد فرد ما، از ما به ما نزدیکتر است و هم از مدبرات ما به ما نزدیکتر است.
آیت الله جوادی آملی با اشاره به اینکه گاهی گفته می شود "اول خدا" و "دوم فلانی"، اظهار کرد: خدا اولی نیست که دوم داشته باشد. بلکه باید گفت خدا را شکر که به وسیله فلان شی یا فلان شخص، مشکل ما را حل کرده است.
وی با بیان اینکه ما حرارت و روشنایی می خواهیم و خدا شمس و قمر را آفرید، ابراز داشت: انسان ها هم شمس و قمر ما هستند؛ ما ستاره پرست و شمس پرست نیستیم؛ بلکه شاکریم که آنان را وسیله فروغ، گرمی زندگی، روشنی قلب و حیات ظاهری و باطنی ما قرار داد.
معظم در در ادامه افزود: کسانی که از خشیت الهی فیض و فوز فراوانی برده و می برند، کسانی که به آیات الهی ایمان دارند و کسانی که به خدای خود شرک نمی ورزند «لهم الخیرات» هستند.
این مرجع تقلید با تاکید بر اینکه علمی اسلامی و انسانی است که این مراحل را به انسان بیاموزاند، گفت: در تمام این مقاطع، توحید حکومت کند، ذره ای شرک در صدر و ساقه آن پیدا نشود تا محصول آن دانشگاه یا حوزه، امامت اهل تقوا باشد.
الله جوادی آملی با تاکید بر اینکه آن حوزه علمیه ای علم اسلامی انسانی دارد که نتیجه آن، پرورش امام متقیان باشد، افزود: اگر حوزه توانست امامی تربیت کند که مردان عاقل، عالم، پاک و منزه از جهل علمی و جهالت عملی بوده و مردم به دنبال آنها راه بیافتند، این نتیجه علم انسانی اسلامی خواهد بود.
وی گفت: این حوزویان و دانشگاهیان که با دو عنصر سرعت و سبقت به قله رسیدند، آنجا جامدانه زندگی نمی کنند، بلکه به خدا عرض می کنند که پروردگارا ما امت پرور باشیم و مردم پاک و طاهر دنبال ما راه بیافتند.
معظم له تصریح کرد: همچنین آن دانشگاهی علوم انسانی اسلامی دارد که خروجیش امام متقیان باشد.
این مرجع تقلید یادآور شد: به برکت انقلاب اسلامی و خون شهدا و ایثار خانواده های معظم شهدا و جانبازان، این توفیق نصیب دانشگاه و حوزه خواهد شد.
گفتنی است، دومین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی به همت دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از ۲۹ مرداد ماه به مدت ۱۵ روز در دهکده وسف برگزار می شود.
نظر شما