با این که عکس‌ها اولین سندهای انعکاس جنگ هستند اما نسبت به فیلم مستند و فیلم‌های داستانی مهجورترند، علت در سایه بودن عکاسی جنگ چیست؟

آنچه در این سال‌ها بسیار مغفول مانده، بحث پژوهش در حوزه هنر انقلاب و دفاع مقدس است. اگر بخواهیم در این حوزه بحث جدی کنیم باید بگویم عکاسی از مؤثرترین رشته‌های هنری در حوزه هنر انقلاب و دفاع مقدس است. اتفاقاً اولین کار جدی که درباره جنگ شد و آثاری که از روزهای نبرد ثبت شد، توسط عکاسان صورت گرفت. علتش هم کوچک‌بودن و راحتی حمل ابزار، سریع‌الانتقال بودن عکاسی و انجام‌دادن آن به‌صورت فردی بود که باعث می‌شد نسبت به دیگر شاخه‌های هنری همچون فیلم و مستند بازتاب سریع‌تری داشته باشد و گروه‌ها راحت‌تر بتوانند این تجربیات را به مردم انتقال دهند. اتفاقاً این، یکی از ویژگی‌های خوب عکاسی است که عکس همزمان با رویداد ثبت می‌شود؛ در حالی که در فیلم‌های داستانی و مستند این همزمانی وجود ندارد و عموماً اثر تولیدشده با مدتی تأخیر از وقوع رویداد، ثبت و ضبط شده و به نمایش درمی‌آید.

آمار مستندی از عکس‌های جنگ و عکاسان آن وجود دارد؟

آمار مستند و مشخصی از تعداد قطعات عکس و عکاسان در دسترس نیست اما عکاسان دوران جنگ را می‌توان به 3 گروه دسته‌بندی کرد: عکاسان حرفه‌ای که تجربه قبلی داشتند و با رسانه‌ها در 8 ساله جنگ کار می‌کردند؛ عکاسانی که همزمان با جنگ کار خود را شروع کردند؛ و کسانی که با دوربین‌های خانگی عکاسی می‌کردند. با توجه به این دسته‌بندی و زیاد بودن تعداد آثار، قاعدتاً آمار مشخصی در دسترس نیست. اما در حال حاضر در انجمن ما از بیش از 300 عکاس، عکس در اختیار داریم که در حال ساماندهی آنها هستیم. البته یکی از اشکالاتی که این عکس‌ها دارند این است که شرح و توضیحی ندارند و در برخی موارد عکاسشان هم مشخص نیست و همین مسأله، پژوهش و ساماندهی عکس‌ها را با مشکل جدی مواجه می‌کند.

عکاسان در زمان جنگ با چه مشکلاتی روبه‌رو بودند و عکاسی در آن دوران چه ضعف‌هایی داشته است؟

عکاسی در دوران جنگ طبیعتاً مصایب و سختی‌های خاص خودش را داشت. ابزار سنگین، محدودیت در متریال، فاصله بین عکاس و سوژه و بسیاری مشکلات دیگر که در مقایسه با امروز بسیار سخت بود اما همین شرایط به نحوی آن را دلنشین‌تر هم می‌کرد. واقعیت این است که عکاسی یک سند صادق است و می‌تواند کاملاً گویای اطلاعاتی باشد که در زمان واقعه رخ داده است بنابراین طبیعی است که ما زمانی یک عکس را کامل می‌دانیم که تمام اطلاعات، ضمیمه‌اش باشد و شناسنامه کامل و گویایی داشته باشد.

یکی از خطاهای عکاسی در دوران جنگ همین مسأله عدم ضمیمه‌بودن اطلاعات به عکس‌هاست. زیرا آثار روی سلولز و نگاتیو هستند و همین مسأله آن را آسیب‌پذیر کرده و طی زمان دچار فرسایش می‌شود. اولین گام، نگهداری استاندارد و تلاش برای آن در مخازن و گنجینه‌های مناسب است. هرچند که خود فایل‌های دیجیتال هم باید شرایط نگهداری مناسبی داشته باشند. اگر ما یک فایل دیجیتال با تمام ضمایم آن را داشته باشیم، می‌شود گفت که این یک سند کامل و گویا از جنگ است که می‌توانیم آن را در قالب‌های متنوع و بر اساس نیاز اقشار مختلف در قالب کتاب و نمایشگاه انتشار بدهیم و به کمک این عرصه در انتقال مفاهیم موفق‌تر عمل کنیم. یکی از مؤثرترین این بخش‌ها استفاده از همین عکس‌ها در حوزه‌های مختلفی مانند فیلمسازی و شعر و داستان است و هنرمندان می‌توانند با مراجعه به این منابع موثق سوژه‌های بسیاری را انتخاب کنند. حوزه دفاع مقدس گنجینه بسیار بزرگی است که باید به آن رجوع کنیم و تلاش جدی و مهمی در راستای حفظ و انتشار آن داشته باشیم.

انجمن در راستای ساماندهی این عکس‌ها چه فعالیت‌هایی انجام داده است؟

انجمن عکاسان دفاع مقدس پس از یک دوره بررسی، با همکاری بنیاد روایت راه‌اندازی شد و از اوایل سال 80 به‌صورت جدی فعالیت خود را آغاز کرد. ضمناً فعالیت‌هایی درباره اعتمادسازی برای عکاسانی که عکس‌ها را ثبت کرده بودند هم شکل گرفت. در همین مسیر ما آثار را شناسایی کردیم و سپس به جمع‌آوری آنها مشغول شدیم و در واقع این مسیر را طراحی کردیم و در حین آن، این فایل‌ها را به آرشیوهای مشخصی تبدیل کردیم تا این آثار هم بتوانند قابل نگهداری و انتقال باشند و در کارهای پژوهشی از آنها استفاده شود. در کنار اینها، انجمن حدود 15 جلد کتاب در حوزه جنگ منتشر کرده است. همچنین آرشیوهای حقیقی و حقوقی هم در انجمن موجود است.