حضرت فاطمه معصومه(س)، شأن و منزلت والایی نزد خداوند متعال دارد و لذا تقرب معنوی به آن حضرت و زیارت با معرفت آن بانوی معظمه اسلام، تأثیر بسیاری در سیر و سلوک معنوی انسان در مسیر تقرب الهی دارد.

۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را همزمان با سالروز رحلت شهادت گونه کریمه اهل بیت(ع)، محضر حجت‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر محمدباقر ربانی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

درباره روایتی از امام رضا(ع) که در فضیلت زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) آمده است، توضیحی بفرمایید؟

با تسلیت ایام جانسوز شهادت کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(ع)، می‌توان شخصیت حضرت فاطمه معصومه(س) را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. یکی از آن زوایا، مسئله آثار زیارت حضرت معصومه(س) است و روایتی که اشاره کردید ناظر به این مطلب می باشد. مرحوم شیخ صدوق اعلی الله مقامه در کتاب شریف عیون أخبار الرضا(ع) نقل کرده است که امام رضا(ع) در پاسخ به سؤال سعد درباره زیارت حضرت معصومه(س) فرمود که: «من زارها فله الجنه.»(عیون الأخبار، ج1، ص299) در این روایت، امام رضا(ع) زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) را باعث وجوب دخول در بهشت معرفی فرموده و با این تعبیر، درجه بالای مقام قدسی و ملکوتی حضرت معصومه(س) را اعلان نموده‌ است. این روایت از روایات معتبر و مشهور است که مورد توجه علما و بزرگان دین قرار گرفته و لذا می‌بینیم که از زمان دفن آن حضرت در شهر مقدس قم تا کنون، همگان اهتمام ویژه‌ای به زیارت آن حضرت داشته‌اند.

آیا زیارت آن حضرت بدون قید و شرط موجب دخول در بهشت می‌شود یا شروطی دارد؟

در بیشتر روایات این باب، زیارت حضرت معصومه(س) بدون قید و شرط موجب دخول در بهشت معرفی شده است. از جمله روایت امام صادق(ع) که فرمودند: «به راستی که برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم است و به زودی بانویی از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمین دفن می شود. پس هر کسی او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.» (بحارالانوار، ج 99، ص 267) یا روایت دیگری از همان امام همام که فرمودند: «اِنَّ زیارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّةَ؛ زیارت فاطمه معصومه(س) معادل و هم تراز بهشت است.» و نیز از حضرت جواد(ع) نقل شده که فرمودند: «مَنْ زارَ عَمَّتی بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّة؛ کسی که قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند، بهشت برای اوست.»(کامل الزیارات،ص324)

علامه مجلسی(ره) در کتاب شریف بحار الأنوار می‌گوید: در بعضی از کتب دیده‌ام که علی بن ابراهیم از پدرش از سعد نقل کرده که حضرت علی بن موسی الرضا(ع) فرمودند: «یا سَعْدُ عِنْدَکمْ لَنا قَبْرٌ؛ برای ما در نزد شما قبری است. عرض کردم: جانم فدایت، منظورتان قبر فاطمه بنت موسی(ع) است؟ فرمودند: نَعَمْ، مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ هر کسی او را در حالی که مقامات الهی‌اش را بشناسد زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.»(جامع الأحادیث، ج12،ص617)

با احصاء و استقرای روایات باب، علی الظاهر فقط در این روایت، قید «عارِفاً بِحَقِّها» آمده است که معنایش این است که اگر با معرفت به مقام والا و شناخت عالی نسبت به آن بانوی مکرّمه، وی را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود. بنابراین باید اهتمام ورزید و سعی و تلاش کرد که نسبت به آن حضرت به مقدار توان، معرفت و شناخت پیدا نماییم تا در اثر آن معرفت و زیارت همراه با آن، نزد خداوند متعال به چنین فوز عظیم و مرتبه والایی نایل گردیم.

با توجه به گستردگی فضایل و مقامات حضرت معصومه(س) به یکی از جنبه‌های شخصیت آن حضرت اشاره کنید؟

همان طور که اشاره کردید فضایل آن بانوی مجلله و عابده و متهجده بسیار زیاد است و ذکر آنها ساعت‌ها فرصت می‌طلبد و باید کتاب‌ها درباره آن فضایل و ملکات اخلاقی نوشته شود اما از باب تیمن و تبرک، به یکی از خصوصیات آن حضرت اشاره می‌کنیم.

یکی از نکات قابل توجه در مجامع و منابع روایی شیعه، وجود راویان زن است. مطالعه و بررسی این آثار نشان‌دهنده آن است که بانوان در عرصه نقل حدیث حضور چشمگیری داشته‌اند. بلکه در مواردی، بسیار مؤثر ظاهر شده‌اند و با بیان حقیقت، به دفاع از اهل بیت پیامبر(ص) پرداخته‌اند. یکی از مهمترین این روات، دختر حضرت موسی بن جعفر فاطمه معصومه(ع) است که از بانوان دانشمند و راوی حدیث بوده و دانشمندان شیعه و سنی احادیث آن حضرت را مورد توجه قرار داده و در آثار خویش آورده‌اند.

پس یکی از فضایل و مقامات بانوی مکرمه و مجلله اسلام حضرت معصومه(س)، محدثه بودن ایشان است. چندین حدیث گرانسنگ از آن حضرت در کتب روایی موجود است که از باب تیمن به ذکر یکی از آنها که به حدیث فاطمیات معروف است، اشاره می‌کنیم. حدیث مشهور به فاطمیات، حدیث دوستی آل محمد(ص) و یکی از زیباترین روایات در مقام حب آل پیامبر است. علت نام‌گذاری این حدیث به فاطمیات این است که نام شریف اکثر روایت‌کننده‌های آن، فاطمه است. این حدیث بسیار جالب و پر معنا در کتاب اللؤلؤة الثمینة فی الآثار المعنعنة المرویة نقل شده و در کتاب مستدرک عوالم نیز از آن کتاب، روایت شده و بیان می‌کند رسول خدا(ص) فرمود «هر که بر محبت خاندان محمد بمیرد، شهید از دنیا رفته است».

و سخن پایانی با خوانندگان...

در زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه(س) که از معتبرترین زیارت‌نامه‌های وارده است، می‌خوانیم «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فإن لک عند الله شأناً من شأن» یعنی آن حضرت شأن و منزلت والایی نزد خداوند متعال دارد و لذا تقرب معنوی به آن حضرت و زیارت با معرفت آن بانوی معظمه اسلام، تأثیر بسیاری در سیر و سلوک معنوی انسان در مسیر تقرب الهی دارد. همگان سعی کنیم با مطالعه حالات و سیره زندگانی آن بانوی عابده محدثه، نسبت به آن حضرت(س) معرفت پیدا کنیم و هیچ گاه از زیارت آن حضرت که مورد عنایت خاص بزرگان دین بوده است و به آن اهتمام داشتند غفلت ننماییم و از این اقیانوس بیکران رحمت الهی که برای ما گسترده شده است بهره ببریم تا با شفاعت آن بانوی ملکوت، به سعادت ابدی و حیات طیبه نایل شویم.