شهادت یکی از معتبرترین ادله اثباعت دعوا در نظام قضایی ایران است و به معنای گواهی دادن نزد مقام قضایی به نفع کسی و زیان دیگری است. در واقع کسی که شاهد وقوع اتفاقی بوده، می تواند نسبت به آن در دادگاه شهادت بدهد. به دلیل اهمیت و تاثیر بسیار شهادت در خصوص اثبات یا رد دعاوی، قانون شرایطی را برای پذیرش آن لازم دانسته که در ادامه به آن می پردازیم.

شهادت

به طور کلی شهادت به دو شکل کتبی یا شفاهی صورت می گیرد. اگر شخصی بخواهد اتفاقی را که شاهد آن بوده به صورت شفاهی شهادت دهد، باید در دادگاه آن را بر زبان بیاورد. شهادت تاثیر بسیاری در تعیین سرنوشت یک دعوی و به تبع آن تصمیم و صدور رای قاضی دارد. بنابراین طبق قانون در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت نباشد، اظهارات وی صرفا استماع می شود و میزان تاثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی و در حدود اماره قضایی با دادگاه است.

شرایط شهود در دادگاه حقوقی و کیفری

قانونگذار برای پذیرش شهادت از سوی افراد، ۹ شرط ذیل را ذکر کرده است:

۱-بلوغ: کسی که می خواهد شهادت بدهد، باید حتما به سن بلوغ رسیده باشد. لذا شهادت افرادی که بالغ نیستند پذیرفته نمی شود. سن بلوغ طبق قانون مجازات اسلامی برای دختران ۹ و برای پسران ۱۵ سالگی در نظر گرفته شده است.

۲-عقل: شهادت مجانین و افراد به اصطلاح دارای جنون پذیرفته نیست.

۳-طهارت مولد: کسی که قصد شهادت دارد می بایست حاصل رابطه نامشروع نباشد. بنابراین شهادت افراد ولدالزنا در دادگاه پذیرفته نیست.

۴-عدالت و ایمان: ماده ۱۸۱ قانون مجازات اسلامی در خصوص عدالت بیان می کند : "عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می دهد، اهل معصیت نباشد. شهادت شخصی که اشتهار به فسق داشته باشد، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی، پذیرفته نمی شود."

و اما در خصوص ایمان، اعتقاد به خدای یگانه و مسلمان بودن ضروری است. البته ضرورت شرط مسلمان بودن تنها در زمانی است که هر دو یا یکی از طرفین دعوا مسلمان باشد.

۵-ذینفع نبودن در موضوع: اگر شخصی که شهادت می دهد، نفعی در موضوع داشته باشد به دلیل ایجاد شبهه برای قاضی پذیرفته نمی شود. زیرا ممکن است شهادت وی به دلیل منفعت آن باشد.

۶-نداشتن خصومت با یکی از طرفین دعوی: شهادت در صورت داشتن هرگونه خصومت و دشمنی با یکی از طرفین دعوا پذیرفته نمی شود. مگر اینکه شهادت به نفع کسی باشد که با او خصومت دارد. 

۷-عدم اشتغال به تکدی: قانونگذار یکی از مهم ترین شرایط قانونی شهادت را عدم اشتغال به تکدی گری شاهد و یا شاهدین در نظر گرفته است. از نظر قانونی تکدی گری می تواند نوعی جرم به حساب آید و شهادت این دسته از افراد به هیچ وجه قابل استناد نیست.

۸-ولگرد نبودن: ولگرد کسی است که محل مناسبی برای سکونت یا شغل معین ندارد؛ بدیهی است که وجود یکی از شرایط مذکور برای پذیرش شهادت کفایت است.

آیا رجوع از شهادت همان شهادت کذب است؟

شهادت قابل رجوع است؛ یعنی ممکن است شخصی که به عنوان شاهد در دادگاه حضور پیدا کرده بعد از گذشت یک بازه زمانی در نزد مقام قضایی اعلام کند که شهادت وی صحیح نبوده است. رجوع از شهادت باید قبل از اجرای مجازات باشد و هر شخصی فقط یک بار می تواند از شهادت خود رجوع کند. اما در شهادت کذب، فرد با آگاهی و سوء نیت اقدام به شهادت دروغ می نماید و ممکن است سبب گمراه کردن قاضی و تضییع حقوق طرفین دعوا گردد. در این صورت مجرم شناخته شده و مجازات قانونی در خصوص او اعمال می شود.

فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس