محمد تربت زاده /
تقریباً 10 سال از معرفی اولین نمونه «ظفر» می‌گذرد؛ نمونه‌ای که در ابتدا هنوز در حد و اندازه‌های یک ماکت مقوایی بود. به همین خاطر خیلی‌ها آن روزها ظفر را یک رؤیای دست نیافتنی و یک طرح بلند پروازانه می‌دانستند که قرار نیست هیچ وقت به مرحله اجرا برسد. حتی تا همین چند ماه پیش که مسئولان از پیشرفت مراحل نهایی «ظفر» صحبت می‌کردند، هنوز هیچ‌کس باورش نمی‌شد که ماهواره‌ای با این سطح از تکنولوژی در کشورمان ساخته شده باشد. روز گذشته و پس از انتشار توییت پر سروصدای وزیر ارتباطات، اما سرانجام از طرح نهایی «ظفر» رونمایی شد. محمدجواد آذری جهرمی با انتشار تصویری از استقرار «ماهواره بر سیمرغ» در سایت پرتاب ماهواره، ضمن تشکر از زحمات امیر سرتیپ امیر حاتمی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، نوشته بود: «این هم از سیمرغ ایرانی، که در سایت مستقر شد. بیش از ۸۰ تن وزنشه، ظفر رو تا ۵۳۰ کیلومتری زمین خواهد برد. از لحظه شروع تا پایان عملیاتش، ۸دقیقه طول میکشه، ۸دقیقه نفسگیری که امیدوارم در پایانش به مدد حضرت زهرا(س) بتونیم تصاویر ارسالی ظفر رو دریافت کنیم. امیرحاتمی و همکاران، خدا قوت».
همه چیز از «امید» آغاز شد
سابقه اجرایی برنامه‌های فضایی در کشورمان برمی‌گردد به سال 87 و پرتاب ماهواره «امید». تا پیش از امید البته همکاری‌های پراکنده‌ای با کشورهای صاحب فناوری فضایی صورت گرفته بود، اما «امید» به عنوان نخستین ماهواره تمام ایرانی که به صورت کاملاً موفقیت‌آمیز به فضا پرتاب شده بود، برنامه فضایی کشورمان را وارد فاز تازه‌ای کرد.
پس از پرتاب موفقیت‌آمیز امید، چند مرکز علمی و پژوهشی طراحی و ساخت ماهواره‌های مختلف در دستور کار قرار گرفت و به هرکدام از دانشگاه‌های معتبر کشور، سفارش ساخت چندین ماهواره فضایی داده شد.
ایران حالا به تکنولوژی ساخت ماهواره دست پیدا کرده بود. به همین خاطر زیاد طول نکشید تا مدتی بعد، ماهواره‌های فجر و طلوع در صنایع الکترونیک ایران در وزارت دفاع، ماهواره‌های رصد در دانشگاه مالک اشتر، نوید و ظفر در دانشگاه علم و صنعت و آت‌ست در دانشگاه امیرکبیر و شریف ساخته شوند.
رونمایی توییتری
برخلاف تصور غالب، مهم‌ترین بخش در پروژه پرتاب ماهواره به فضا، ساخت خود ماهواره نیست و ساخت پرتابگرد آن هم به اندازه ساخت خود ماهواره اهمیت دارد. پرتابگری که سال 87 «امید» را به فضا فرستاد «سفیر» نام داشت. این پرتابگر بومی، سه سال بعد در دو پرتاب موفق دیگر، «نوید» و «رصد» را به فضا فرستاد. پس از این، با انجام تغییرات گسترده، «سفیر بی» توسط دانشمندان کشورمان ساخته شده که نسبت به نسل قبلی سفیر، قدرت بیشتری داشت. نسل جدید پرتابگر ایرانی در سال 93 ماهواره «فجر» را به فضا فرستاد. سفیر با تمام موفقیت‌هایی که بدست آورده بود اما برای بلندپروازی‌های فضایی جوان‌های متخصص ایرانی کافی نبود. رده وزنی محموله قابل حمل توسط سفیر نهایتاً در حدود 50 کیلوگرم به مدار بیضوی حدود 275 در 350 کیلومتر بود. ماهواره‌های سنگین رده 80 تا 100 کیلوگرم مانند آت‌ست و ظفر که نمونه‌های اولیه‌شان توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده بود اما نیاز به پرتابگر قدرتمندتری داشت. به همین خاطر پروژه ساخت «سیمرغ» در همان دهه 80 کلید زده شد و مسئولان فقط چند سال پس از آغاز پروژه، یعنی در سال 88 از نمونه اولیه آن رونمایی کردند. تا همین روز گذشته اما خبری از طرح نهایی سیمرغ نبود تا اینکه وزیر ارتباطات با انتشار پستی در توییتر، همزمان با معرفی طرح نهایی ماهواره «ظفر» از نمونه کامل «سیمرغ» هم رونمایی کرد.
پروژه‌ای که خیالی نبود
نخستین تصاویر از ماهواره ظفر در بهمن ماه 89 منتشر شد. در زمان رونمایی از اولین نمونه، سازندگان آن اعلام کرده بودند ظفر ماهواره‌ای مکعبی‌شکل با ارتفاع 80 و مقطع 63*63 سانتیمتر بوده و این ماهواره حدود 90 تا 100 کیلوگرمی در مدار دایروی 500کیلومتری با شیب 55 درجه مستقر خواهد شد. ظفر براساس اطلاعاتی که آن زمان منتشر شده بود، زمین تا آسمان با سایر ماهواره‌هایی که در گذشته توسط متخصصان ایرانی ساخته شده بود، تفاوت داشت. بزرگ‌ترین برتری ظفر چهار دوربین با کیفیت و رنگی آن بود. علاوه بر این، عمر ظفر هم بین یک و نیم تا سه سال تخمین زده شده بود. آن طور که سازندگان ظفر گفته بودند، این ماهواره نسبت به آخرین ماهواره تولید شده در ایران یعنی نوید، پنج برابر قدرت تفکیک بهتر در تصاویر، سه برابر دقت کنترل وضعیت بهتر، نرخ ارسال در زمینه داده‌های تصویری 15 برابر، برای داده‌های دورسنجی (تله‌متری) 13.7 برابر و برای تلهکامند نیز 8.1 برابر بیشتر و سریع‌تری داشت. کنترل وضعیت ماهواره ظفر هم با روش سه‌محوره انجام می‌شود که سطح بالاتری از فناوری نسبت به‌روش چرخان است که در ماهواره نوید استفاده شده بود. قرار بود توان مورد نیاز این ماهواره با استفاده از سلول‌های خورشیدی برای دوره کاری چندماهه یا چندساله آن فراهم شود.
به خاطر همین امکانات فوق پیشرفته هم بود که خیلی‌ها ظفر را یک پروژه خیالی می‌دانستند که مثل ماهواره‌های روز دنیا، قابلیت عکس‌برداری به‌صورت رنگی را دارد.
طراحی مجدد
مسئولان در مراسم رونمایی از ظفر، اعلام کرده بودند این ماهواره سال 1391 به فضا پرتاب می‌شود. این اتفاق اما محقق نشد و مسئولان پرتاب ظفر را تا سال 92 به تعویق انداختند. در تابستان 92 درحالی که ظفر آماده پرتاب شده بود، به دلیل آماده نبودن پرتابگر سیمرغ، سفر ظفر به فضا یک بار دیگر به تعویق افتاد. تا سال 95 دیگر خبری از ظفر نبود تا اینکه همان زمان، از مصاحبه‌های مسئولان مشخص شد سازندگان ظفر به دلیل شکست خوردن در چند آزمایش، تصمیم گرفته‌اند این ماهواره را ارتقا دهند.
درحالی که همه منتظر بودیم تا نمونه نهایی ظفر در سال 96 سرانجام به فضا پرتاب شود، اما رئیس سازمان فضایی کشور اوایل مرداد آن سال اعلام کرد ماهواره ظفر تا دو سال آینده به مرحله پرتاب می‌رسد. آن زمان رسانه‌ها اعلام کردند حجم تغییرات ماهواره بومی ایرانی به قدری زیاد بوده که سازندگان مجبور به طراحی مجدد آن شده‌اند.
340 هزار نفر
طبق آخرین اطلاعات منتشر شده، تغییرات ظفر در برخی دوربین‌های آن بوده که شامل نصب یک دوربین با تفکیک 22.5 متر، قابلیت تعیین موقعیت و محموله ذخیره و ارسال داده همزمان به 256 کاربر است. علاوه بر این، دقت کنترل ظفر دو برابر شده و نرخ ارسال داده‌های آن هم تا 15 برابر افزایش یافته است.
تصاویری هم که در روزهای اخیر از این ماهواره بومی منتشر شده، نشان می‌دهد نمونه نهایی ظفر زمین تا آسمان با نمونه‌های قبلی تفاوت دارد. علاوه بر تغییرات در ابعاد بدنه، نوع سلول‌های خورشیدی به‌کاررفته در ماهواره ظفر جدید نسبت به نسل اول آن تغییر کرده است. آن طور که مسئولان گفته‌اند، ساخت ظفرِ جدید سه سال زمان برده و بیش از 340 هزار نفر برای ساخت آن تلاش کرده‌اند.
وزن نمونه جدید ماهواره ظفر هم افزایش پیدا کرده و بر اساس آخرین اطلاعات حدود 113 کیلوگرم وزن دارد. نمونه جدید ظفر قرار است 530 کیلومتر از کره زمین دور شود و از طریق مدارهای اطراف کره زمین، در زمان حدود 94 دقیقه یک دور گردش کامل به دور زمین انجام دهد.
10 میلیون یورو
از وظایف پیچیده و کاربردهای علمی ظفر که صرف نظر کنیم، براساس گفته مسئولان، تصاویر دریافتی از این ماهواره برای به‌روزرسانی نقشه‌های کاربردی اراضی در مقیاس بزرگ، پایش توسعه شهری، به‌روزرسانی مرز پهنه‌های کشاورزی در مقیاس بزرگ، پایش تغییرات در عرصه‌های طبیعی و جنگلی، به‌روزرسانی نقشه‌های پهنه‌بندی و پایش دریاچه‌های دائمی و فصلی در سطح کشور استفاده خواهد شد. همچنین آثار تخریب بلایای طبیعی و تهیه نقشه‌های ساختاری شناسایی گسل‌ها و چین‌های موجود در کشور هم با تصاویر دریافتی از این ماهواره ممکن خواهد شد.
کاربردهای تصاویری که ظفر تهیه می‌کند آن‌قدر پیچیده است که احتمالاً فقط متخصصان همان حوزه از آن سر درمی‌آوردند، اما بد نیست بدانید اگرچه حدود 2 میلیون یورو برای ساخت ظفر هزینه شده، اما ارزش مادی تصاویری که قرار است به زمین ارسال کند، چیزی در حدود 10 میلیون یورو است!
خبری از شکست بزرگ نیست
گذشته از تمام این موارد اما «ظفر» حاشیه مجازی هم کم نداشته است. از روز گذشته که وزیر ارتباطات خبر قرار گرفتن ماهواره ظفر در سایت پرتاب را داده، فضای مجازی حسابی ملتهب شده است. در کنار انبوهی از کاربران که بابت ساخت این ماهواره پیشرفته تمام بومی توسط متخصصان ایرانی، حسابی ذوق زده شده‌اند، بخشی از کاربران هم از هزینه‌های بالای ساخت این ماهواره گلایه کرده‌اند! جهرمی البته پاسخ این کاربران را این‌گونه داده است: «هزینه ساخت دو ماهواره ظفر ۱و۲ کمتر از دو میلیون یورو شده است و ارزش تصاویر ارسالی آن، بیش از ۱۰ میلیون یورو محاسبه شده است. یعنی اگر تصاویر ماهواره‌ای را نیاز داشته باشیم و بخواهیم بخریم و به ما بدهند و تحریم را بهانه نکنند، باید ١٠ میلیون یورو پرداخت کنیم».
از آن طرف بخش دیگری از کاربران هم هنوز به عملکرد موفقیت‌آمیز ظفر باور ندارند. به همین خاطر موجی از بی‌اعتمادی به ماهواره ایرانی را در فضای مجازی راه انداخته‌اند. هرچند بخشی از این فعالان مجازی احتمالاً به عمد موج مجازی علیه ماهواره ایرانی راه انداخته‌اند، اما حتی اگر پیش‌بینی آن‌ها درست از آب دربیاید و ظفر نتواند به مدار مورد نظرش در فاصله 530 کیلومتری کره زمین برسد، باز هیچ‌جوره نمی‌توان ادعا کرد پروژه ظفر شکست خورده است. اگر باور نمی‌کنید، سری به تاریخچه علوم فضایی بزنید تا متوجه شوید تمام 11 کشوری که تا امروز به تکنولوژی پرتاب ماهواره به فضا دست پیدا کرده‌اند، در تجربیات اولیه تا 80 درصد شکست خورده‌اند! درست مثل پروژه فضایی قبلی کشورمان که در آن ماهواره پیام با موفقیت از پایگاه بلند شد و مرحله اول پرتاب را با موفقیت طی کرد اما زمانی که به ارتفاع بالای ۵۰۰ کیلومتر رسید، ۴۰ ثانیه زمان کم آورد و منهدم شد. با این همه اما هیچ‌کس پروژه ماهواره پیام را یک شکست بزرگ تلقی نکرد، چراکه همین ماهواره منهدم شده، بعدها زمینه ساز ساخت ماهواره فوق پیشرفته ظفر شد که قرار است همزمان با دهه فجر به فضا پرتاب شود.
نظر شما