به گزارش قدس آنلاین، «انسان اگر بخواهد همین خط اول دعای سی‌وهشتم صحیفه را در زندگی‌اش پیاده کند که می‌گوید: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیک مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْهُ؛ خدایا از درگاه تو پوزش می‌طلبم اگر در محضر من بر ستمدیده‌ای ستمی رفته و من به یاری او برنخاسته باشم» می‌بینید که دیگر نمی‌تواند دربرابر ظلمی که در جای جای این کره خاکی بر مظلومی می‌رود، بی‌تفاوت باشد».
این‌ها بخشی از روایت حجت‌الاسلام محمدرضا فؤادیان، دبیر علمی اندیشکده بین‌المللی مهدویت و پژوهشگر مرکز تخصصی صحیفه سجادیه از حماسه دوران ۳۴ساله امامت امام سجاد(ع) پس از واقعه عاشوراست که نشان‌دهنده تلاش این امام برای بالا بردن حساسیت مردم به ظلم و تربیت مردم در این زمینه است. در ادامه پاسخ این پژوهشگر صحیفه سجادیه را به پرسش ما در خصوص ویژگی‌های ادعیه امام سجاد(ع) در این کتاب به مثابه یک متن تربیتی و مبارزاتی از نظر می‌گذرانید.
سرپرستی شیعه با دعا
در ابتدای صحیفه سجادیه، وقتی نسخه زید شهید با نسخه امام باقر(ع) توسط امام جعفر صادق(ع) مقابله می‌شود، امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هذا خط ابی بامضا جدی بمشهد منی» این خط پدرم امام محمدباقر به املای جدمان امام سجاد است که من نیز در آنجا حضور داشتم. ما در خصوص کدام کتاب چنین تعبیری داریم؟ در خصوص هیچ یک از کتاب‌ها، این تعبیر وارد نشده است. وقتی تنها کتابی است که از سوی معصومین به ما رسیده، جا دارد به‌خصوص در بعد تحقیقاتی بیشتر مورد عنایت باشد. حالا علت اینکه در بحث تحقیقاتی از آن استفاده نمی‌شود یا به نگاه مخاطبان به مسئله دعا برمی‌گردد یا به یک مسئله مبنایی که آیا دعا هم می‌تواند برای ما حکم خبر و انشا را داشته باشد یا خیر؟ برخی می‌گویند دعا فقط برای عبادت است و زمانی که بخواهید با خدا گفت‌وگو کنید، نیاز به متنی دارید که از سوی معصوم صادر شده باشد و از این حیث صحیفه، ادعیه مأثوره ماست. در حالی که امام سجاد(ع) این دعاها را فقط برای اصلاح رابطه انسان و خدا بیان نفرموده‌اند.
امام سجاد(ع) ۳۴ سال امامت کردند؛ با توجه به شرایط سختی که در دوران امامتشان بوده و جامعه اسلامی از نظر فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دچار انحطاط شدید شده بوده و کسی با اهل بیت(ع) کاری نداشته، امام سجاد(ع) در قالب دعا شیعه را سرپرستی کرده‌اند. اگر امام سجاد این معارف را بیان نمی‌کردند هیچ‌گاه مردم در آن دوره نیازی به مراجعه به امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نمی‌دیدند. شما پیش از امام سجاد(ع) شاهد یک مهجوریت شدید برای اهل بیت(ع) هستید. کار به جایی رسیده که از امام حسین(ع) ۱۰ حدیث فقهی برای ما نقل نشده؛ اما چه می‌شود که پس از امام سجاد(ع) مردم این همه از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) استفاده کردند؟ دلیلش به خاطر فعالیت‌های امام سجاد(ع) در قالب همین دعا بود. حضرت آنچه را نیاز جامعه بود، در قالب گفت‌وگو با خدا برای جامعه بیان می‌فرمودند.
صحیفه کتاب حکمت و سیاست است
رهبر انقلاب در کتاب انسان ۲۵۰ ساله یا همین کتاب حماسه امام سجاد(ع) که از ایشان چاپ شده، نگاه بسیار جامعی به دعاهای صحیفه سجادیه دارند و بلکه نظر ایشان بر این است معارفی که توسط ادعیه به‌خصوص صحیفه بیان شده، چه بسا بالاتر از احادیث باشد. چرا؟ چون حدیث سخن معصوم با مردم بوده و معصوم هنگام سخنرانی با مردم یک ملاحظاتی داشته‌اند و شرایط تقیه‌ای حاکم بوده است. اما در گفت‌وگو با خدا، بی پرده صحبت می‌کردند بنابراین معارفی که در دعا بیان شده بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که در احادیث آمده است. اگر اندیشمندان نگاه رهبر معظم انقلاب را دنبال کنند، باید شاهد کارهای پژوهشی فاخر از صحیفه سجادیه باشیم.
برای اینکه فرهنگ عمومی جامعه میل به صحیفه‌خوانی پیدا کند، باید نسبتی برای فهم معارف صحیفه در جامعه ایجاد شود. ما به صحیفه سجادیه به چشم کتاب دعا نگاه نکنیم تا بعد بگوییم به جایش مفاتیح‌الجنان را هم می‌توان برداشت و خواند، بلکه باید این نگاه حاکم شود که صحیفه سجادیه فقط یک کتاب دعا نیست، غالبش دعاست بلکه یک کتاب معارف و سیروسلوک است، کتاب حکمت و سیاست است. صحیفه سجادیه کتاب دعا نیست. حضرت در قالب دعا، جامعه شیعه را سرپرستی کرده‌اند. آنچه را جامعه نیاز داشته بیان کرده‌اند. جامعه از نظر فرهنگی در دوران امام سجاد(ع) به‌گونه‌ای بود که حضرت می‌فرماید در مکه و مدینه که سرزمین وحی است، ۲۰ نفر ما اهل بیت را دوست ندارند. از نظر سیاسی حکومت بین مروانیان، امویان و زبیریان تقسیم شده و جامعه اسلامی از لحاظ رهبری تشتت دارد. از جنبه اقتصادی هم مردم در فقر و گرفتاری هستند. وقتی شرایط این‌گونه است و کسی نیز با اهل بیت کار ندارد، حضرت این قالب را انتخاب کردند. شما هر کجای صحیفه را که نگاه کنید ظاهرش دعاست، باطنش با سیاست گره خورده است.
رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند سیاسی‌ترین دعا، دعای بیستم مکارم الاخلاق است. وقتی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم یک سری توصیه‌های اخلاقی دارد در حالی که در همین دعا گفته می‌شود «اگر قرار است عمر من مرتع و چراگاه شیطان شود، عمرم را از من بگیر» یعنی اگر قرار است در خدمت بنی‌امیه باشم، این عمر را خدا از من بگیرد. این به معنای همکاری نکردن با طاغوت زمان است. ما باید این نگاه را از صحیفه استخراج کنیم.
دعا نیرو تربیت می‌کند
در کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» چهار دوره تاریخی به عنوان ادوار امامت بیان شده است. دوره نخست، امام علی(ع) تا امام حسین(ع) درصدد تشکیل حکومت بودند، یعنی هر چند ولایت داشتند ولی حکومت نداشتند. پس از واقعه عاشورا، دوره دوم آغاز شد و امام سجاد(ع) وارد مرحله دوم یعنی تربیت نیرو و کادرسازی شدند. چرا شیعه این‌طور دارد مغلوب می‌شود؟ به خاطر اینکه هیچ نیرویی دور و بر اهل بیت(ع) نیست بنابراین امام سجاد(ع) که آغازگر مرحله دوم امامت هستند، کارشان را مبتنی بر همین معارف و در این زمینه پیش بردند. یکی از چیزهایی که در صحیفه سجادیه به وفور یافت می‌شود این است که انسان‌ها، اگر یک سختی در زندگی می‌بینند، چگونه می‌توانند این تهدیدها را برای خودشان به فرصت تبدیل کنند. به‌طورمشخص در دعای نهم و هجدهم، حضرت از خدا طلب می‌کنند اگر قرار است نقصی وارد شود، این نقص به دنیای ما و نه دینمان وارد شود. یعنی اگر با سختی‌ها پیش بیایید می‌توانید حکومت ولی خدا را تحمل کنید. امام سجاد(ع) موقعی که به امامت رسیدند، سه چهار یار بیشتر برای ایشان ذکر نشده است، از جمله ابوخالد کابلی، سعید بن مصیب، ابوحمزه ثمالی و یحیی بن‌ام طویل؛ ولی امام با همین معارف، کادری تربیت کردند که شیخ طوسی می‌گوید امام سجاد(ع) در سال پایانی عمرشان، ۱۷۰ شاگرد داشتند. در دوره امام سجاد(ع) با کوچک‌ترین قیام به‌شدت برخورد می‌شد.
در چنین فضایی امام مجبور شدند شیوه مبارزاتی خود را تغییر دهند. اینکه می‌شنویم «الدعا سلاح المؤمن» به این معنا نیست که دعا تنها یک کارکرد سلاح و مقاومتی دارد بلکه دارد مبارز تربیت می‌کند. اگر دعا سلاح است، کسی که مجهز به این سلاح است یک مبارز است.
خبرنگار: نیکوکار
انتهای پیام/
نظر شما