به گزارش قدس خراسان، بازارهای اصلی اطراف حرم یا به نام سازنده و معمارشان بودند و یا به نام چیزی بودند که در بازار ارائه می‌شد. بازارها همیشه هم دارای شکل و شمایل خاص و راسته بزرگی نبودند. گاهی چند دکان گردهم  بازار می‌شدند تا زائر امام هشتم بتواند از همین دکان و بازارها سوغاتی تهیه کند. قدمت این بازارها که محل آمد و شد زائران بوده به ۱۲۰۰ سال پیش می‌رسد. 

حال اما و در سال ۱۴۰۲ آمار حضور بیش از ۱۰میلیون زائر در نوروز ثبت شد ومی‌توان بر آن تحلیل‌های متفاوتی ارائه داد که یکی از تحلیل‌ها جایگاه هویت سوغات برای این تعداد زائر است. پژوهشگر گروه جامعه‌شناسی گردشگری، پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در این باره عنوان کرد: سوغات در اصل یک نوع «رَه‌یاد» است. نمادی که باید یادآور یک مسیر یا یادآور یک خاطره یا یک تجربه باشد. اگر محصولی که در یک مقصد گردشگری به عنوان سوغات به زائر یا گردشگر ارائه می‌شود این خاصیت را نداشته باشد در حد یک کالای مصرفی باقی می‌ماند.

آرش قهرمان با تأکید بر وجه نمادین سوغات عنوان کرد: وجه نمادینی که یادآور سفر باشد؛ به طور مثال افرادی که برای سفر به امارات متحده عربی می‌روند، نمادهایی را می‌آورند که نماد برج‌های معروف دبی است و به نوعی اِلمان انعکاس سفر را دارد و برندینگ شهر را بازتولید می‌کند و تلقین‌کننده سفر برای کسانی است که نرفته‌اند.

بی‌هویتی سوغات مشهد 

وی با اشاره به بی‌هویتی سوغات در مشهد گفت: بخش قابل توجهی از سوغاتی که در مشهد به فروش می‌رسد مانند زعفران، زرشک، البسه و تسبیح‌ها متعلق به مشهد نیست و حتی از کشورهایی مثل چین وارد مشهد می‌شود.

هویت شهر در این اقلام نمایان نمی‌شود و از طرف دیگر سوغاتی که می‌تواند در برندینگ مشهد مؤثر باشد، مورد توجه نیست.

این پژوهشگر گردشگری در ادامه اظهار کرد: جامعه در شرایط رکود و تورم به سر می‌برد. مردم تلاش می‌کنند کالاهای اساسی خانواده یا اطرافیان را در قالب سوغات تهیه کنند. بنابراین به سمت خرید البسه یا کارهای با کیفیت تولید شده در مشهد می‌روند و بحث فرهنگی محصولات خیلی مورد توجه نیست و این نکات، نکاتی است که در تولید سوغات به مثابه یک محصول برای زائر باید مورد توجه قرار بگیرد. 

متناسب‌سازی سوغات با نیاز زائران

قهرمان با بیان راهکاری در خصوص چگونگی افزایش قدرت خرید زائران تصریح کرد: در بازارهای مشهد کالاها از لحاظ کیفیت و کمیت باید متناسب با قدرت خرید زائران تهیه شود. این مهم باید در حوزه سوغات هم جای خود را باز کند. اگر سوغات مشهد از نظر اندازه کوچک‌تر شود، می‌تواند مورد توجه بیشتر زائران قرار گیرد. 

وی به تسهیل حمل و نقل کالا در ایجاد رقابت در بازار سوغات اشاره کرد و گفت: رقابت در حوزه سوغات امروزه بیش از گذشته وجود دارد چون نقل‌و انتقالات فیزیکی کالا آسان‎تر شده است. 

برای یک بازرگان یا تولیدکننده سوهان در قم این امکان وجود دارد که در مشهد شعبه‌ای داشته باشد و محصول خود را در شهری ارائه کند که انبوهی از زائران حضور دارند و متناسب با نیاز آن‌ها باشد.

این جامعه‌شناس حوزه گردشگری در ادامه عنوان کرد: یک فرد متوجه نخواهد شد که آیا این کالاها سوغات مشهد است و در این شهر تولید شده یا چون هویتی خارج از مشهد دارد، سوغات این شهر نیست که این ملاحظات باید در سامان دادن حوزه سوغات مد نظر قرار گیرد؛ اما نگاه به نیاز زائران، وجه اصلی این موضوع است. در بازار مشهد بسیاری از خوراکی‌ها هویت و خاستگاه مشهدی ندارند و از شهرهای دیگر وارد مشهد شده‌اند و نمی‌توانند منعکس‌کننده هویت شهری این شهر باشند.

«۲ میلیون تومان» متوسط هزینه هر زائر

عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی با بیان تأثیر تورم و تحریم‌ها در قدرت خرید سوغات گردشگر با بیان آماری در این زمینه گفت: در نوروز امسال حدود 22 درصد هزینه یک زائر در حوزه سوغات بوده که این عدد در سال گذشته 17درصد عنوان شده و نشان می‌دهد از نظر فروش سوغات بدتر نشده بلکه بهتر نیز شده است.

جواد براتی ضمن ارائه آمار هزینه‌ای یک مسافر تصریح کرد: هر فرد به صورت متوسط حدود دو میلیون تومان در سفر به مشهد هزینه کرده که اسکان 10/6درصد، خوراک 6/5 درصد، رفت و آمد بین شهری 21/2 درصد، بازدید از جاذبه‌ها 9/6 درصد، خریدهای شخصی 27درصد بوده و باقیمانده هم سایر هزینه‌هاست. 

وی در ادامه گفت: نسبت به هزینه سوغات، هزینه در خوراک و اسکان کم شده و زائر در این زمینه از هزینه‌های خود کم کرده؛ اما هزینه رفت و آمد نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است. ممکن است میزان خرید سوغات کم شده باشد؛ اما سهم آن در کل مخارج خانوار یا گردشگر کاهش نداشته است.

براتی با اشاره به پژوهش‌های انجام شده عنوان کرد: پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد کالاهای ارائه شده در بازار تا چه میزان ایرانی است؛ اما اینکه چقدر از بازار سوغات مشهد در دست مشهدی‌هاست، آماری در اختیار نداریم.

میزان هزینه هر زائر برای سوغات حدود 400 هزار تومان است و باید پرسید چه میزان از این مبلغ در چرخه ایجاد اشتغال و تولید سوغاتی با هویت شهر مشهد و محوریت امام رضا(ع) برمی‌گردد؟

خبرنگار: طاهره فجر داودلی