رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با فضلا، طلاب و مبلغان حوزه‌های علمیه، تبلیغ دین و اهداف دینی را مهم‌ترین وظیفه حوزه‌ها خواندند و نیاز کشور به فعالیت‌های تبلیغاتی متکی بر تحقیق را بسیار بیشتر از فعالیت‌های کنونی دانستند و با استناد به آیات پرشمار قرآن مجید درباره تبلیغ و ابعاد و ظرایف آن، بر این موضوع که دین خدا در سطح توده‌های مردم جز با تبلیغ صحیح تحقق نمی‌یابد، تأکید داشتند. به همین مناسبت و با توجه به آغاز ماه محرم‌الحرام و اعزام مبلغان دینی از سوی حوزه‌های علمیه به نقاط مختلف کشور، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین دکترعباس فرازی‌نیا، مدیر ارتباطات حوزوی دفتر تولیت آستان قدس رضوی و رئیس هیئت امنای مجمع خطبای خراسان رضوی به برخی از موضوعات مرتبط با مفهوم تبلیغ پرداختیم. وی دانش‌آموخته مقطع دکترای رشته تبلیغ و ارتباطات اسلامی است. در ادامه بخش‌هایی از این گفت‌وگو را می‌خوانید.
«تبلیغ» و تفاوت آن با ترویج
«تبلیغ» عبارت است از رساندن پیام به مخاطب و تبلیغ دینی یعنی رساندن پیام دین مبین اسلام به مخاطبی که دین و ارزش‌های دینی را قبول دارد. این تبلیغ، وظیفه نخست همه پیامبران الهی و علمای دینی بوده و هست. در کنار تبلیغ، واژه دیگری به نام «ترویج» به معنای گسترش دادن یک موضوع نیز مطرح است. اگر در ترویج، پیام‌رسانی دینی، ملاک و معیار کار باشد، آنگاه این موضوع می‌تواند اثر مثبتی برای تبلیغ داشته باشد. ضمن اینکه اگر پیام الهی و ارزش‌های دینی در تبلیغ ترویج نشود، در این صورت، تبلیغ دینی صورت نگرفته است. بنابراین می‌توان گفت هر مبلغی، مروج است ولی هر مروجی مبلغ دین نخواهد بود.
تبلیغات اسلامی و ارتباط آن با جهاد تبیین
در قرآن کریم، خداوند به انبیا و مبلغان دینی دستور داده با زبان قوم خود سخن گویند، یعنی بر مبلغیان و مسئولان امر تبلیغات دین لازم و واجب است همواره تبلیغ دین را با زبان قومشان و به صورت تهاجمی و حمله به مبانی فکری و اعتقادی غلط و منحرف‌کننده دشمنان انجام دهند. این همان موضوعی است که رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر خود با فضلا و مبلغان و مسئولان حوزه‌های علمیه سراسر کشور به آن اشاره کردند. در تبلیغات اسلامی بیش و پیش از داشتن حالت تدافعی و انفعالی، باید حالت حمله به مبانی غلط فکری و اعتقادی جبهه دشمنان داشته باشیم. ما نباید فقط به فکر پاسخ به حملات فکری و اعتقادی دشمن یا پاسخ به شبهات مطرح شده از سوی دشمنان باشیم. آنچه ضروری است ایجاد جوّ مثبت و توجه به ارزش‌های دینی در قالب‌های مختلف است که بهترین قالب دراین زمینه، تبلیغ سینه به سینه و چهره به چهره است که اسم رسمی آن همان «منبر و خطابه» است.
در عصر حاضر به دلیل گسترش و تنوع رسانه‌ها و ارتباطات اجتماعی و تبلیغی در فضای حقیقی و مجازی، شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و...، فعالان و گویندگان زیادی در قالب‌های مختلف رسانه‌ای و هنری، از دین و مفاهیم دینی سخن می‌گویند اما هیچ‌گاه اثری که در تبلیغ مستقیم و چهره به چهره، توسط یک عالم و دانشمند دینی و یک مبلغ دینی و مذهبی متصور است در سایر جنبه‌های تبلیغی و رسانه‌ای، وجود ندارد.
بنابراین تبلیغ دین به صورت هوشمندانه و هنرمندانه از طریق منبر و خطابه، بهترین اثرگذاری را در مخاطبان و به‌ویژه نسل نوجوان و جوان داشته و خواهد داشت. ضمن اینکه فعالیت‌های تبلیغی و رسانه‌ای در قالب‌های دیگر را ارج می‌نهیم و آن‌ها را در کنار تبلیغ مستقیم مفاهیم دینی به‌کار می‌بریم تا نسل نوجوان و جوان، از طریق قالب‌های دیگر جذب منابر و خطابه‌های دینی شوند و سپس پیام اصلی و هدایتی با هدف تبلیغ صحیح دینی در همراهی نسل جوان و در مجالس دینی و مذهبی مرتبط با اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و یا مجالس تفسیر قرآن کریم و با خطابه‌های هنرمندانه و هوشمندانه مبلغان دینی انجام شود. موضوع دیگر، ارتباط تبلیغ با مفهوم «جهاد تبیین» است. کاملاً معلوم و واضح است جهاد تبیین به‌وسیله تبلیغ صحیح و هوشمندانه و هنرمندانه و توسط مبلغان دینی انجام می‌شود. البته براساس فرمایش رهبر معظم انقلاب،همگان وظیفه تبیین و روشنگری حقایق و واقعیات را براساس توان و ظرفیت و ویژگی‌های خود، برعهده دارند. یک مبلغ دینی که وظیفه جهاد تبیین را هم برعهده دارد، باید براساس نیاز مخاطب و دستورات شرع مقدس اسلام و از طریق رسمی‌ترین و مقدس‌ترین رسانه یعنی منبر و خطابه و مجالس مرتبط با معارف اهل‌بیت(ع) و مجالس دینی، به این موضوع بپردازد.
«تبلیغ» تلفیق علم، تخصص و هنر است
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با فضلا، طلاب و مبلغان حوزه‌های علمیه، از نگرانی خود درباره موضوع تبلیغ سخن گفتند. پیام سخنان اخیر ایشان این است که حوزه‌های علمیه سراسرکشور باید به وظیفه اساسی و نخست خود که همان تبلیغ صحیح مبانی و اعتقادات دینی است بپردازند و از آنجا که تبلیغ صحیح، خودش یک نوع علم، تخصص و هنر است، مبلغان دینی باید در کنار فراگرفتن علوم پایه حوزوی، روش‌های تبلیغ هوشمندانه، رسانه‌ای ، هنرمندانه و متناسب با نیاز مخاطبان به‌ویژه نسل نوجوان و جوان را بیاموزند و لازمه این موضوع، تقویت و گسترش مراکز آموزشی و علمی ویژه مبلغان و تمرین مفاهیم مرتبط با منبر و خطابه به صورت تخصصی و علمی و بهره‌مندی از آخرین نظریات و دستاوردهای جامعه‌شناسان و روان‌شناسان و دانشمندان مرتبط با این موضوع در بیان روش‌های پیام‌رسانی دینی است. البته این سخن به این معنی نیست که از تأثیر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و نهادهای دیگر در امر تبلیغ، غفلت کنیم. بلکه این‌گونه مراکز هم باید به وظیفه و رسالت خود در موضوع ترویج دین و منطبق بر قالب‌های تبلیغی که توسط علما و مراکز حوزوی و دینی انجام می‌شوند، بپردازند. اما ما معتقدیم سخنگوی رسمی مبانی دینی و اعتقادی، کسانی‌اند که مُلبّس به لباس دین هستند، یعنی علما و اهل منبر و خطابه و حوزویان. به‌هرحال دانشگاهیان و سایر مراکز علمی و آموزشی هم به تناسب موقعیت خود، خیلی از سرفصل‌ها و معارف دینی را آموزش می‌دهند و تبلیغ می‌کنند. اما سلاح روحانیت و طلبه‌ها، به فرموده امام راحل و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، تبلیغات اسلامی است و این سلاح مهم از آنجا که از حساسیت خاص و بالایی برخوردار است، باید در دست کسانی باشد که بیشترین اطلاعات و آگاهی را از مبانی و اصول صحیح دینی و اعتقادی داشته باشند.
موضوع بعدی توجه به «تبلیغ مؤثر و صحیح» است. فراگیری روش‌های تبلیغ صحیح، همچنین بیان هنرمندانه و هوشمندانه و متناسب با زمان و مکان تبلیغ، همراه با صداقت و راستی و اخلاص در گفتار و نیت و منطبق با نظرات و منویات رهبر جامعه اسلامی و ولی امر مسلمین جهان در عصر حاضر، مؤثرترین و موفق‌ترین تبلیغ صحیح را نصیب شخص مبلغ خواهد کرد.
از نقش «روحانی و طلبه خانواده» غفلت نکنیم
در نقل قول معروفی آمده «العلم علمان، علم الادیان و علم الابدان»؛ یعنی علم بر دو گونه و نوع است، یکی علم بدن‌ها و جسم‌ها و دیگری علم و دانش ادیان و آیین‌ها. بنابراین همان‌طور که امروزه به اهمیت و نقش پزشک خانواده در تشخیص و درمان به‌موقع دردها و بیماری‌های اعضای خانواده‌ها پی برده شده و از مدت‌ها پیش و به‌طور رسمی سخن از طرح پزشک خانواده در سطح کشور مطرح بوده و هست، باید برای نقش روحانی و طلبه ویژه خانواده‌ها نیز اهمیت قائل شویم. وجود یک شخص حوزوی و روحانی در کنار خانواده‌ها می‌تواند اثرات ثمربخشی در تبلیغ صحیح مبانی دینی برای افراد خانواده داشته باشد، ضمن اینکه تجربه موفق حضور یک شخص روحانی و حوزوی در کنار افراد خانواده در سفرها و کاروان‌های زیارتی مانند حج تمتع، عمره مفرده، زیارت عتبات عالیات، زیارت شهرهای مذهبی، اردوهای خانوادگی دینی و مذهبی و... و پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و شبهات دینی آنان، نمونه موفقی از این ادعا خواهد بود. وقتی افراد یک خانواده پای منبر و خطابه و مباحث دینی و مذهبی می‌نشینند و با یک مبلّغ دینی و روحانی انس می‌گیرند، حرف‌شنوی آنان از آن مبلّغ و اثرگذاری موارد تبلیغ شده مرتبط با موضوعات دینی توسط شخص مبلّغ بر رفتار، گفتار و شخصیت خانواده‌ها نیز بهتر و بیشتر خواهد بود. بنابراین در کنار پزشک خانواده به روحانی و آخوند خانواده هم نیازمندیم.
ظرفیت آستان قدس رضوی و اعتاب مقدس در تبلیغات دینی و اسلامی
عنصر زمان و مکان در فقه اسلامی و تبلیغ دین مبین اسلام، نقش اساسی و مهمی دارند. مکان‌های مقدس مانند حرم مطهر حضرات معصومین(ع)، اعتاب مقدس، مساجد و... ازجمله آستان قدس رضوی، مکان‌های حائز اهمیت برای تبلیغ صحیح مبانی دینی و پیام‌رسانی مذهبی و اسلامی است. در این مکان‌ها می‌بینیم مخاطبان (زائران و مجاوران) با طهارت ظاهری و باطنی و آمادگی کامل روحی و روانی، برای شنیدن پیام‌های اصیل دینی و اسلامی آمادگی دارند. از همین رو است که آستان قدس رضوی به لطف خداوند متعال و عنایات امام هشتم(ع) در سال‌های اخیر رویکرد جدی و مجاهدانه‌ای در قالب خدمت‌رسانی مستقیم مذهبی و دینی و تبلیغات اسلامی به زائران و مجاوران بارگاه مطهر حضرت امام رضا(ع) انجام داده است.
در همین راستا از حضور مبلغان سرآمد، ممتاز و مطرح کشوری (آقایان و بانوان) در بیان مباحث تبلیغی، دینی و مذهبی در این آستان مبارک استفاده می‌شود. اگر چه به لطف الهی، حوزه علمیه خراسان نیز مفتخر است بهترین مبلغان دینی را به سطح کشور معرفی و اعزام کند، اما به دلیل تنوع سلایق مخاطبان (زائران و مجاوران)، آستان قدس رضوی از تمامی ظرفیت حوزویان و طلاب علوم دینی در کشور استفاده می‌کند تا همه این افراد در این آستان مبارک، مبلّغ ارزش‌های دینی و اسلامی باشند. از این رو، معاونت تبلیغات اسلامی حرم مطهر رضوی با توجه به تنوع مخاطبان که در گروه‌های سنّی گوناگون قرار دارند، مباحث تبلیغ تخصصی ویژه این افراد را در دستور کار خود قرار داده است. برخی از مبلغان در مکان‌هایی مانند رواق امام خمینی(ره) حرم مطهر رضوی یا مسجد جامع گوهرشاد و رواق‌های حرم مطهر، برای عموم زائران و مجاوران سخنرانی می‌کنند و برخی از مبلغان جوان هم در رواق کودک ویژه خردسالان و کودکان و برخی هم در برخی پایگاه‌های تبلیغی و معرفتی ویژه نوجوانان و جوانان و برخی دیگر هم برای دانشجویان و زوجین جوان و... به تبیین و تبلیغ مفاهیم دینی می‌پردازند. نکته دیگری که باید به آن اشاره شود، درایت و توجه هوشمندانه رهبرمعظم انقلاب اسلامی در صدور حکم انتصاب تولیت آستان قدس رضوی به عنوان عضو حقوقی در شورای عالی حوزه علمیه خراسان است. یکی از دلایل این موضوع این است که تولیت مکان مقدس و با اهمیتی همچون بارگاه مطهر امام رضا(ع) باید در فعالیت‌های حوزه علمیه نقش‌آفرینی کند و به همین دلیل در تشکیلات دفتر تولیت معزز آستان قدس رضوی، مدیریتی به نام مدیریت ارتباطات حوزوی، برای خدمت‌رسانی به حوزه علمیه و بهره‌وری ویژه از حوزویان در انجام امور فرهنگی و دینی آستان قدس رضوی، پیش‌بینی شده که وظایف و امور مرتبط با این موضوعات را پیگیری می‌کند.
نظر شما