چشمانم را می‌بندم و تصور می‌کنم آدم‌هایی را که تا ۱۵۰ سال پیش در این ارگ سکونت داشته‌اند. لابد یک بی‌بی سکینه بوده که روزها کنار تنور نان می‌پخته و صورتش از گرمای کویر راین گل می‌انداخته. یا یک باباحاجی بوده که اسب‌های حاکمان را در اصطبل تیمار می‌کرده و هر روز لباس‌هایش بوی کاه نم خورده و یونجه تازه می‌داده. شاید جوانی بالای برج‌ها نگهبانی می‌داده تا دلش قرص باشد دشمن به این راحتی نمی‌تواند وارد حریم ارگ شود و خواب آرام تازه عروسش را ناآرام کند. حالا همه آن آدم‌ها رفته‌اند و ارگ باقی مانده؛ با تنی که زخمی گذر زمان است و به کمک مرمت‌های انجام شده التیام یافته است.

یک ارگ دست‌نخورده

ارگ راین یک مجموعه عظیم خشت و گِلی با مساحت بیش از ۲۲ هزار مترمربع است در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب غربی شهر راین کرمان که در عهد ساسانی بنا شده و شاید در مقایسه با ارگ بم کوچک‌تر به نظر بیاید، اما از زمانی که در سال ۸۲ آن زلزله غم‌انگیز، بخش بزرگی از ارگ بم را با خاک یکسان کرد؛ می‎توان گفت ارگ‌ راین قدیمی‌ترین ارگ دست نخورده ایران است.

قلعه، تقریباً به شکل مربع است که چندین برج اطراف آن را احاطه کرده و دور تا دور قلعه هم حصاری با ارتفاع بیش از ۱۰ متر ایجاد شده تا محافظ قلعه و برج‌ها باشد. تنها ورودی قلعه، ضلع شرقی است که من را به بخش‌های مختلفی چون بازار، بخش حاکم‌نشین، خانه‌های اعیانی، چهار انبار(اصطبل)، آتشکده و قسمت عامه‌نشین می‌رساند.

می‌گویند اسم ارگ از کلمه رایین که نام یکی از سرداران بزرگ ایران در زمان ساسانیان بوده، گرفته شده. این سردار رشادت‌های زیادی برای حفظ قلعه کرده و ساکنان هم اسم قلعه را همنام او گذاشته‌اند تا یادش باقی بماند.

ارگی برای دفاع

ارگ راین یک چهار ضلعی در ابعاد ۱۷۰ متر در ۱۴۲ متر است که دور تا دور آن را خندقی به طول ۱۵۴ متر در جهت جنوب، جنوب شرق و شرق احاطه کرده که در گذشته هم حالت دفاعی داشته و هم مسیری بوده برای هدایت باران و سیلاب. دیوار بیرونی ارگ هم از ۱۲ حصار یا پاره دیوار به طول‌های مختلف تشکیل شده که باز هم حالت دفاعی داشته. هر یک از حصارها، کنگره‌هایی بر سر خود دارد به طول ۱۲ سانتیمتر و عرض ۱۱ سانتیمتر و فاصله هر کنگره تا کنگره بعدی۲۲ سانتیمتر است. این فاصله‌ها تقارن چشم‌نوازی را بین برج‌ها ایجاد می‌کند.

برج‌ها را عامل اصلی حفاظت از ارگ می‌داند. ارگ دارای۱۶ برج در گوشه‌ها و میانه حصار بیرونی و درونی است که ۱۵ برج فضای داخلی و بیرونی ارگ را تحت مراقبت داشته.

از یک برج مادر هم برای اطلاع‌رسانی استفاده می شده. در بدنه همه برج‌های ارگ راین، روزنه‌های دیده‎بانی و تیرکش‌هایی برای دفاع وجود داشته. سردر ورودی هم از دو طبقه تشکیل شده که معبر ورودی در طبقه همکف و اتاقک مربع شکل است و از طریق آن می‌توان به برج‌های دیگر ورود کرد.

ارگ راین سال ۱۳۴۵ به ثبت ملی رسیده و مرمت آن از سال ۱۳۷۴ شروع شده است. در حال حاضر قسمت‌های بازار، حاکم‌نشین، چهار انبار و خانه اعیانی مرمت شده و مرمت قسمت‌های دیگر هم در دست اقدام است.

هدی رضوانی‌پور