با اینکه قرآن با صراحت بدگمانی را یکی از گناهان دانسته و با وجود تأثیرات مشخص بدگمانی در قوام اجتماعی، آنچنان که باید بحث درخوری درباره این رفتار و صفت در دسترس نیست و در منبر و هیئت‌ها که رســانه‌های اصلی مردم دیندار ما برای دریافت محتوای دینی هستند، جای بحث‌هایی چون گمان نیک و بدگمانی خالی است.
در متون ادبی مهم ایران هم درباره بدگمانی حرف بسیار است. در همان نخستین بخش شاهنامه فردوسی و در داستان پادشاهی کیومرث، فردوسی در بخشی از ماجرا نقل می‌کند که (کی نامور سر سوی آســمان/ برآورد و بد خواست بر بدگمان) بدخواستن از خدا برای کسی از آن حرف‌هاست که حکیم توس در آغاز شاهنامه، بدخواهی برای بدگمان را به قهرمان خود نسبت می‌دهد، بدگمانی و بدسگالی به معنای بداندیشی در سراسر شاهنامه بارها تکرار میشود و هر بار حرف فردوسی همین است.
در جایی دیگر می‌گوید اگر به راه حلی رسیدی آن را انجام بده و بیهوده از بد بدگمان ترس نداشته باش (چو دانسته شد چاره ساز آن زمان/ به خیره مترس از بد بدگمان) در جای جای شاهنامه بدگمانی تکرار میشود و همیشه بدگمان به عنوان یک تهدید بالقوه مطرح است و درباره آن بحث میشود.
در بسیاری از موارد بدگمانی نخستین وصفی است که فردوسی، حکیم ارجمند توس، درباره دشمن ذکر می‌کند و انگار که ریشه بسیاری از دشمنی‌ها همین بدگمانی است.
حتی گاهی وقتی جنگ در گرفته و رستم دشمن را فرسنگ‌ها تعقیب کرده اســت، باز از دشمن با وصف بدگمان یاد میشود. (سه فرسنگ چون اژدهای دمان/تهمتن همی شد پس بدگمان) این همه تأکید بر این کلمه و مفهوم در دایره واژگانی و معنایی شاهنامه بسیار جالب است.
بررسی مفصل‌تر معنای بدگمانی و بدسگالی و بداندیشی و نسبت آن با برخی صفات آدمی مثل حسد و رشک و کینه در شاهنامه میتواند موضوع یک مقاله تحقیقی ارزشمند باشد و نشان دهد که حکیم فرزانه و هنرمند توس چه اندازه به این صفت مهم بشر توجه کرده و گونه‌های مختلف بدگمانی را در شاهنامه بررسی کرده است.
به هر حال بدگمانی یک تهدید مهم برای جمع و جامعه انسانی است. رسانه‌های مجازی و نرم افزارهای مهاجمی مثل تلگرام با ضریب دادن به نجواهای باطل و شایعه‌ها و تسهیل ساختاری گناهانی مثل سخن‌چینی، بدگمانی را در جامعه روزافزون می‌کنند.
در این وضعیت ســواد رسانه‌ای داشتن میتواند به ما در تحلیل محتوای هر رسانه کمک کند.
/انتهای پیام
نظر شما