چنان که حضرت زهرای مرضیه(س) فرمودند: «مثل الامام مثل الکعبه». این جملات بخشی از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین علی ثمری، کارشناس و خطیب سرشناس مذهبی درباره اسرار و فلسفه عظمت روز عرفه و اینکه چگونه می‌توان از این خوان گسترده رحمت الهی بیشترین بهره‌ها را برد، است که با ما در میان گذاشته و در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.
عظمت روز عرفه و اینکه در روایت‌ها آمده پس از شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، برترین اوقات برای اجابت دعاها و بهره‌مندی از رحمت واسعه الهی این روز عظیم‌الشأن است، از کجا ریشه می‌گیرد؟
خدای تبارک و تعالی با حضرت موسی(ع) در ابتدای ماه ذی‌القعده قراری دارد که بر نص صریح قرآن بنا می‌شود؛ آن نبی الهی ۳۰ شبانه‌روز در کوه طور به مناجات، راز و نیاز و خودسازی بپردازد اما بنا بر آیه ۱۴۲ سوره مبارکه اعراف که در نماز شب‌های دهه اول ذی‌الحجه نیز خوانده می‌شود: «وَوَاعَدْنَا مُوسَی ثَلَاثِینَ لَیْلَهً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ... و ما با موسی ۳۰ شب وعده قرار دادیم و ۱۰ شب دیگر بر آن افزودیم تا آنکه زمان وعده پروردگارش به ۴۰ شب تکمیل شد. و موسی به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قوم من باش و راه صلاح پیش گیر و پیرو راه اهل فساد مباش» بر این ۳۰ روز، عشره کامله‌ای افزوده شد و سیر و سلوک موسی(ع) به عشره بندگی تبدیل شد.
وقتی ادعیه و اعمال دهه اول ذی‌الحجه را مرور می‌کنیم، هر چه را می‌یابیم همه درباره عظمت حضرت حق است، برای همین به این دهه، دهه بندگی می‌گویند. اما اوج این دهه بندگی به عرفه مربوط است که برای حجاج بیت‌الله الحرام با بیتوته در عرفات آغاز و شامل دعا و راز و نیاز آن‌ها به درگاه خدا می‌شود. بنا بر روایت‌ها، این عشره کامله از چنان عظمتی برخوردار است که خدای متعال آن‌ها را که به هر دلیل از ماه‌های رجب‌المرجب، شعبان‌المعظم و به خصوص رمضان المبارک بی‌بهره مانده‌اند در این روز از رحمت خود بهره‌مند می‌کند.
از این رو، در عشره کامله بندگی (دهه اول ذی‌الحجه) شب و روز عرفه، اوج عبودیت است برای همین هم ائمه معصومین(ع) در شب و روز عرفه چه وقتی که در صحرای عرفات و سرزمین وحی حضور داشتند چه وقتی که دور از آن بودند، اعمال خاص به جای آورده و بسیار دعا و نیایش داشتند.
چرا در این روز باعظمت برترین اعمال دعا و مناجات است چنان که عرفه به روز نیایش شهرت یافته است؟
شب و روز عرفه، موسم دعا و لحظه لحظه پراسرار آن، وقت اجابت است. باید توجه داشت دعا در منظومه دینی ما جایگاه رفیعی دارد. دعایی که خدای متعال درباره اهمیت آن به پیامبر اکرم(ص) فرمود: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ ...؛ بگو که اگر دعای شما (و ناله و زاری و توبه شما) نبود خدا به شما چه توجه و اعتنایی داشت؟ ...» (فرقان، ۷۷) این یعنی دعا تنها کانال ارتباطی بندگان با خداست و اگر دعاها نبود راهی برای برقراری این ارتباط نبود!
با دعا است که عشره کامله بندگی در شب و روز عرفه معنا می‌یابد، با عید قربان ادامه یافته و پس از آن در دهه امامت و ولایت، خوان اتمام نعمت فراهم می‌شود شاید از دلایل حرمت ماه ذی‌الحجه همین است که بندگان در این مواضع و قله‌ها بیشتر به خودسازی بپردازند.
این مسیر در دهه سوم ذی‌الحجه هم ادامه دارد تا به فجر وصل می‌شود؛ «وَالْفَجْرِ* وَلَیَالٍ عَشْرٍ؛ سوگند به سپیده‌دم* و به شب‌های ده‌گانه». امام صادق(ع) در تفسیر این آیات مبارکه فرمودند: سوره فجر سوره امام حسین(ع) است و این قسم‌های ده‌گانه مربوط به شب‌های دهه اول محرم می‌شود. یعنی عشره کامله‌ای که با عبادت و بندگی آغاز شده و با مقام شهود و شهادت در دهه محرم پایان می‌یابد.
دعای معروف عرفه که از لسان مبارک حضرت سیدالشهدا(ع) ذکر شده است، چه آموزه‌هایی دارد و چه مسیری را برای استفاده حداکثری از فضا و ظرفیت عرفه فراهم می‌کند؟
ابتدا باید توجه داشت تعبیر حج ناتمام برای حضرت سیدالشهدا(ع) در سال ۶۰ هجری، اشتباه است؛ چراکه ایشان حج را ناتمام نگذاشتند بلکه آن را بدل کردند؛ امام معصوم(ع) بندگی خدا را ناقص انجام نمی‌دهد... ایشان بنای حج تمتع داشتند اما به دلیل شرایطی که پیش آمد و بسترهای شکل گرفته نفاق، به ناچار حج خود را بدل به حج افراد کردند و با انجام عمره مفرده از مکه خارج شدند.
اما در پاسخ به پرسش باید توجه داشت دعای عرفه مشهور در سال‌های پیش از ۶۰ هجری توسط امام حسین(ع) خوانده شده است چون حضرت در سال ۶۰ هجری در یوم‌الترویه که حجاج آماده بیتوته در عرفات و منا می‌شوند با انجام عمره مفرده، مکه را ترک کردند اما این دعا را در سال‌های پیش بر دامنه جبل‌الرحمه در حالی که می‌گریستند، می‌خواندند و با خدا مناجات می‌کردند. علاوه بر ایشان، از امام سجاد(ع) و نیز دیگر ائمه(ع) ادعیه‌ای برای روز عرفه وارد شده است.
باید توجه داشت این دعا یک دوره کامل توحید است اگر کسی بخواهد دوره کامل خداشناسی را بخواند این دعا بهترین منبع است، چنان که زیارت جامعه کبیره دوره کامل مرور مبانی ولایت و امامت محسوب می‌شود.
از ویژگی‌های مکتب اهل بیت(ع) وجود دعاها به عنوان مجموعه‌ای از دستورات دینی و مفاهیم معرفتی است که مسیر ارتباط عبد و معبود را هموار می‌کند. امام حسین(ع) هم در این دعای شریف ارکان بندگی و شیوه ظهور و بروز بندگی را بیان کرده‌اند تا انسان از این مسیر به هدف اصلی خلقت «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» برسد؛ مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: اَولِیعرِفون، یعنی این مسیر باید با معرفت همراه باشد. چون در آن دوران به واسطه دسیسه دشمنان پس از پیامبر(ص) و نفوذ جریان نفاق، عبودیت خدا توسط آن‌ها که مطامع و زور و زر دنیا گرفتارشان کرده بود، به اسارت برده شده بود و در مسیر طواغیت حرکت می‌کردند.
مهم آنکه اوج نمایش معرفت در زائران بیت‌الله الحرام است که دعوت حق را لبیک گفته و در سرزمین منا، عرفات و مشعر بندگی خدا را رقم می‌زنند. در این میان حضرت سیدالشهدا(ع) روح این بندگی را در دعا بیان و در عمل به تصویر کشیدند برای همین است که در روز عرفه پیش از آنکه به حجاج خانه خدا به عنوان ضیوف الرحمن نظر و عنایت شود، زائران امام حسین(ع) مورد لطف و رحمت قرار می‌گیرند چون آن حضرت بود که بندگی کامل و عملی را در واقعه پرسر و پرنور عاشورا عینیت بخشید.
حقیقت و معنایی که از عرفه باید گرفت و با این حقیقت، مسیر سلوک و بندگی را در دیگر روزهای سال ادامه داد چیست و این حقیقت چطور مسیر را برای ما روشن و هموار می‌کند؟
«کعبه یک سنگ نشان است که ره گم نشود/ حاجی اِحرام دگر بند، ببین یار کجاست؟» نفس دعای عرفه عبودیت و بندگی است یعنی همان گمشده بشر امروز، برای همین باید از عبادت عبور کرد و به عبودیت رسید، عبادت ظواهری است که باید ما را به این مقام برساند یعنی نمازی که می‌خوانیم، روزهای که می‌گیریم، حج و زیارتی که می‌رویم، تبری و تولی‌ای که داریم و... باید یک جا به هم برسند و همچون دانه‌های تسبیح در یک مسیر قرار بگیرند یعنی شاهراه عبودیت؛ برای همین کربلا عینیت بندگی و عبودیت بود. در آنجا همه نماز خواندند اما نماز همه یکسان نبود!
به نقل تاریخ آن ۳۰ هزار نفری که به کربلا برای جنگ با امام حسین(ع) آمدند به سمت کعبه نماز می‌خواندند حتی بسیاری از آن‌ها برای این جنگ قصد قربت داشتند و با این قصد آن فجایع را رقم زدند!
این واقعه به ما می‌آموزد که جان بندگی و عبودیت ولایت است؛ اینکه پس از دهه اول ذی‌الحجه، تاریخ‌نگار و روزشمار غدیر آن هم پس از مناسک حج که عرفه و عرفات جزو آن است، شروع می‌شود برای بیان بحث امامت است. یعنی پس از عشره عبودیت، عشره کامله امامت شروع می‌شود. به عبارت بهتر، کم و کیف حرکت رسول خدا(ص) در راستای تکمیل بندگی بوده است: «اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی...» به تعبیر همه فرق امت اسلام اعم از شیعه و سنی در این روز وصی و امام بعد از خاتم‌الانبیا(ص) معرفی شده است. خطبه‌ای که پیامبر(ص) در روز غدیر ایراد کردند توسط بیش از ۳۰۰ نفر از محدثان، مفسران قرآن و بزرگان اهل سنت نقل شده است.
بنابراین روح و جان عرفات باید به منزلگاه امامت، وصایت، اتمام نعمت و اکمال دین از این مسیر برسد؛ چراکه حقیقت کعبه و بندگی که نماز، روزه، حج و... مقدمه آن هستند، امام است. چنان که حضرت زهرای مرضیه(س) فرمودند: «مثل الامام مثل الکعبه». این یعنی حقیقت کعبه و آن اسراری که در سایه توجه به کعبه رقم می‌خورد جز در پناه و پرتو امامت و ولایت نیست.
امید است با درک این حقیقت، توفیق استفاده حداکثری از روز عرفه را داشته باشیم که اگر درست دعا کنیم، دعاهایمان اجابت و امت اسلام از این مصایب و سختی‌ها رها می‌شود؛ دعا کنیم عمر ما تبدیل به چراگاه شیاطین نشود.
نظر شما