پایین بودن سهم مالیات اصناف از کل درآمدهای مالیاتی کشور که علیرغم تشکیل بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کمتر از 6 درصد است، بیانگر میزان بالای فرار مالیاتی و گزارش کم در بین مشاغل این بخش است. این نابرابری نگران‌کننده است زیرا نه تنها تلاش‌های جمع‌آوری درآمد دولت را تضعیف می‌کند، بلکه باعث ایجاد حس بی‌عدالتی در بین کارکنانی می‌شود که با جدیت مالیات خود را به موقع پرداخت می‌کنند.

کارمندان و کارگران در هر دو بخش خصوصی و دولتی قبل از پرداخت حقوق مالیاتشان کسر می‌شود با این حال، اصناف به خصوص مشاغل خاص، اغلب به دنبال پرداخت مالیات کمتر از مالیات حقه خود هستند. این نابرابری در نمونه آرایشگران زنانه در سال گذشته بسیار مشهود است که به طور متوسط کمتر از 3 میلیون تومان مالیات می پردازند، در مقایسه با کارکنان دولت که به طور متوسط بیش از 10 میلیون تومان پرداخت می کنند. این اختلاف در حالی است که آرایشگاه های زنانه درآمدهای کلانی دارند و متوسط پرداخت زیر 3 میلیون تومانی مالیات نشان از انحراف جدی در اعلام و ابراز درآمدهای مالیاتی خود است.

از نظر کل درآمد مالیاتی ایجاد شده مربوط به سال 1401، میانگین مالیات پرداختی اصناف در این سال کمتر از 50 هزار میلیارد تومان بوده است، در حالی که کارکنان بخش خصوصی و دولتی مجموعاً بیش از 80 هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت کرده‌اند. این شکاف قابل توجه 1.5 برابری نشان دهنده عدم تعادل در بار مالیاتی بین مشاغل و کارمندان است و در نتیجه نشان از حجم بالای فرار مالیاتی در بخش مشاغل خاص است.

با وجود اینکه در سال گذشته سازمان امور مالیاتی به میزان خوبی انحرافات اطلاعاتی در پرداخت مالیاتی را کاهش داد و در نتیجه شاهد کاهش اختلاف بین میزان واقعی مالیات پرداختی با میزان مالیات نهایی شده در بخش مشاغل خاص بودیم اما هنوز هم فاصله بین واقعیت مالیات پرداختی با میزان مالیات قطعی شده وجود دارد و نیاز است که در این بخش ورود شود. نکته بسیار مهم تمرکز ویژه بر فرار مالیاتی مشاغل دانه درشت و مشاغل خاص بوده است به نحوی که بیش از 50 درصد مالیات بخش اصناف را تنها یک درصد مشاغل خاص دانه درشت پرداخت کردند و در طرف مقابل بیش از 50 درصد مودیان مالیاتی در بخش اصناف هیچ مالیاتی پرداخت نکردند. باید همین رویکرد در سال جاری تداوم داشته باشد و به سمت مالیات‌ستانی عادلانه حرکت کنیم.

در خاتمه، موضوع فرار مالیاتی و عدم تعادل در پرداخت مالیات بین مشاغل و کارکنان بخش مالیات ایران چالشی حیاتی است که باید از طریق اصلاحات و اقدامات اجرایی موثر، برطرف شود. با تمرکز بر استفاده از داده های تقاطع گیری مالیاتی، افزایش شفافیت مالیاتی و تمرکز بر اخذ مالیات عادلانه از مشاغل خاص، دولت می‌تواند جمع‌آوری درآمد را بهبود بخشد، نابرابری مالیاتی را کاهش دهد و یک سیستم مالیاتی کارآمدتر ایجاد کند که به نفع کل اقتصاد باشد.