فریدالدین عطار نیشابوری یکی از مشهورترین عارفان و شاعران فارسی زبان قرن ششم و هفتم هجری قمری است. عطار در سال ۵۴۰ هجری قمری در روستای کدکن نیشابور چشم به جهان گشود؛ البته برخی تولد وی را سال ۵۳۷ هجری قمری نقل کرده‌اند.
آنگاه که مغولان در سال ۶۱۸ هجری قمری مردم نیشابور را مورد تاخت و تاز قرار دادند. این شاعر آزاده به دست سربازان مغول کشته و در این شهر به خاک سپرده شد. اکنون آرامگاه عطار نیشابوری در نیشابور، کنار آرامگاه حکیم عمر خیام و در جوار امام زاده محروق قرار دارد و زیارت گاه اهل دل است.
عطار نیشابوری، از برجسته‌ترین شاعران و عرفای فارسی‌زبان، نقش مهمی در گسترش مفاهیم عرفانی و ادبیات اندیشه‌محور داشته است. آثار او، به‌ویژه منطق‌الطیر، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه و تذکره‌الاولیا، همچنان مورد توجه پژوهشگران، اندیشمندان و علاقه‌مندان به عرفان و فلسفه قرار دارد.
امروز، با گذشت قرن‌ها، همچنان این پرسش مطرح است که اندیشه‌های عطار چگونه بر جوامع امروزی تأثیر گذاشته‌اند؟ آیا آموزه‌های او می‌توانند پاسخی برای چالش‌های مدرن ارائه کنند؟ در این مورد با محمدرضا بدیع زادگان، کارشناس ادبیات فارسی و استاد دانشگاه گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
هنرمندی نمادپرداز در ادبیات شعر فارسی
محمدرضا بدیع‌زادگان، کارشناس ادبیات فارسی در مورد اینکه نقش عطار در ادبیات عرفانی ایران به خبرنگار ما گفت: عطار نیشابوری را می‌توان از جمله کسانی نامبرد که به واسطه آثاری که خلق کرد در رشد و غنی سازی شعر و ادب فارسی تاثیرگذار بوده است؛ به عنوان مثال اثر منطق‌الطیر از جمله آثاری است که در حوزه داستان و نماد پردازی در شعر درخشان بوده است. شاید بتوان اینگونه گفت که هنرمندی عطار، نمادپردازی در شعر بوده است، چیزی که امروزه خیلی به آن توجه نمی‌شود.
وی در مورد ماندگاری آثار عطار افزود: یکی از دلایلی که آثار عطار را از دیگر شعرا متمایز کرده و بر زبان و شعر فارسی هم تاثیر گذاشته؛ ساده و گیرا بودن اشعار با مضامین عرفانی است. یکی از راه‌های ماندگاری آثار عطار ترجمه شدن آن به زبان های زنده روز دنیا است که باید بیشتر از پیش به آن توجه صورت بگیرد تا باشد این شاعر را بیشتر از گذشته به جهانیان معرفی کنیم.
این کارشناس ادبیات فارسی، عطار را صاحب ذهن درخشان خوانده و ابراز داشت: عطار را می‌توان یک شخص پرکار خواند، هم در زمانی که با پدر کار می‌کرد و هم در زمانی که کنج عزلت گزید و توانست غزلیات، قصاید و رباعیات مختلفی را خلق کند. بعد از کتاب مثنوی معنوی مولانا، بیشترین تعداد بیت غزل و قصیده را تذکره‌اولیا در خود جا داده است. بنابراین عطار را می‌توان در زمره بزرگان ادبیات شعر فارسی و عرفانی ایران نام برد.
عطار حلقه وصل میان گذشته و آینده
بدیع‌زادگان تفاوت دیدگاه میان عطار و دیگر عرفا را اینگونه بیان می‌کند: مهمترین تفاوت میان عطار و سایر عرفا، تفاوت نگاه به شعر عرفانی بود. یعنی اینکه او از شاعران قبل از خود چون ابوسعید ابوالخیر و دیگران تاثیر گرفته و خودش نیز به شاعران بعد از خود مثل مولوی و حافظ اثر گذاشته است. اغلب بزرگان ادبیات فارسی، عطار را نقطه وصل میان نسل قبل و بعد از خودش می‌دانند.
رئیس اسبق کتابخانه‌های عمومی مشهد در مورد اهمیت تشریح آثار عطار به نسل امروز بیان کرد: شاید تفسیر آثار و اشعار سایر شاعران برای نسل امروزی کاری ساده‌ای نباشد اما آثار عطار را با توجه به زبان ساده‌ای که دارد می توان به راحتی برای هر رده سنی تفسیر کرد. متاسفانه تاکنون این اتفاق به صورت چشم‌گیری رخ نداده است. البته ناگفته نماند که بعضی از انتشارات تلاش دارند با استفاده از تماثل شعری عطار کتاب‌هایی را به بازار فرهنگی ایران تزریق کنند.
این کارشناس کتاب درباره مهمترین درس‌های که از اثار عطار می‌توان گرفت اظهار کرد: یکی از تلنگرهای که عطار در شعرهای خود به ما می‌زند این است که هدف از خلقت ما در این دنیا چیست؟ ویژگی دیگری که در عطار وجود دارد این است که هیچ‌گاه حاضر نشد تا در مدح حاکمان زمان خود چون سایر شاعران، شعر بگوید و به گونه مستقل از سیاست عمل کرد. یعنی اندیشه‌ی او هیچ وقت در خدمت نظام حاکم نبوده و آنچه که سروده است؛ حکایت از واقعیت‌های اجتماعی زمان حیاتش دارد.
ما در زمانه عطار زندگی می‌کنیم؟
بدیع‌زادگان در ادامه عنوان کرد: از آنجایی که بیشتر آثار عطار جنبه عرفانی و حکایت دارد، مبتلا به آن هم در جامعه امروزی هم وجود دارد. یعنی ما به محبت، همدیگر پذیری، وفای به عهد، اعتقاد راسخ به خدا و جوانمردی نیاز داریم؛ چیزیکه چندین قرن قبل عطار بیان کرده است. زندگی امروزی ما ۷۰درصد مشابه چیزی است که عطار در قرن ششم و هفتم زندگی کرده است.
این کارشناس ادبیات فارسی در پایان از مردم درخواست کرد که همه خانواده‌ها در کنار دیگر کتاب‌های مشهور مثل حافظ، سعدی و شاهنامه حداقل یکی از آثار عطار را نیز در کتابخانه‌های شخصی خود داشته باشند تا با این شاعر و عارف بزرگ ایرانی بیشتر از گذشته آشنا شده و به نسل‌های بعدی منتقل کنند و گفت: برای هر ایرانی، مخصوصا هر خراسانی لازم است که در کنار داشتن کتاب‌های مختلف و مطالعه آن‌ها، حداقل یک اثر از عطار نیز داشته باشند وبا استفاده از حکایت‌های آن برای ساختن یک خانواده اصیل ایرانی بهره‌مند شوند.
خدابخش حکیمی_خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما