آذرماه سال گذشته، وقتی قطعی‌های برق امانِ مردم و مسئولان را بریده بود و همه کارشناسان و دست‌اندرکاران حرف از «ناترازی» و راه‌های درافتادن با این هیولای تازه از خواب برخاسته می‌زدند، وزیر ارتباطات در مشهد و در نشست «کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال» از تدوین طرحی برای رفع ناترازی‌ها با استفاده از هوش مصنوعی خبر داد.
این می‌توانست و هنوز هم می‌تواند خبر خوبی در این حوزه باشد؛ اما معضل همیشگی کشور ما یعنی «طرح‌های خوب – اجرای بد» هم معضلی نیست که بشود آن را دست‌کم گرفت. ضمن اینکه بحث قابلیت‌ها و توانایی‌های کشورمان در زمینه هوش مصنوعی و همچنین زیرساخت‌های دیجیتال و... هم در این ماجرا نقش دارند.
خوب مصرف می‌کنیم!
بررسی‌ها و آمار و ارقام جهانی نشان می‌دهد خیلی از کشورها به‌خصوص کشورهای پیشرفته مدت‌هاست هوشمندسازی در بخش تولید و مصرف انرژی را آغاز کرده‌اند و نتیجه خوبی هم گرفته‌اند. همین آمار و ارقام به اضافه آمار و ارقام داخلی خودمان تأیید می‌کنند که ایران جزو ۹ یا ۱۰ کشور اول مصرف‌کننده انرژی در جهان است و به قول وزیر ارتباطات مصرف انرژی ایرانیان ۶۵درصد بیشتر از میانگین مصرف جهانی است! پس شکی نیست که باید علاوه بر فکر کردن برای تأمین انرژی، به بهینه‌سازی مصرف آن از طریق هوش مصنوعی هم بیندیشیم؛ به‌خصوص اینکه تلاش‌های بهینه‌سازانه دیگری که در کشورمان طی این سال‌ها انجام شده به نتایج دلخواه نرسیده است. نکته مهم دیگر اینکه وقتی از بهینه‌سازی حرف می‌زنیم و برای آن نقشه و طرح می‌دهیم نگاهمان بیشتر متوجه بهینه‌سازی مصرف انرژی است و چه بسا از بهینه‌سازی در تولید انرژی و همچنین کاربرد هوش مصنوعی در بحث بهینه‌سازی تولید انرژی غافل می‌شویم.
تلاش‌های مختلف انجام‌شده در کشورهای دیگر نشان داده کاربرد هوش مصنوعی در صنعت انرژی، به طور میانگین ۱۵ تا ۵۰درصد صرفه‌جویی، بهینه‌سازی و درنهایت بهره‌وری در پروژه‌های مختلف را به دنبال داشته است. «گوگل دیپ‌مایند» مصرف انرژی سیستم‌های سرمایشی را در مراکز داده‌هایش تا ۴۰درصد کاهش داده است. شرکت‌هایی مثل «زیمنس» از هوش مصنوعی برای اتوماسیون ساختمان‌ها و مدیریت هوشمند روشنایی و تهویه استفاده کرده و نتایج قابل‌توجهی هم بدست آورده‌اند. «تسلا پاوروال» با استفاده از هوش مصنوعی، مصرف انرژی خانگی را با توجه به تولید انرژی خورشیدی و استفاده از آن در مصارف خانوار بهینه‌سازی کرده است. این نمونه‌ها را مثال زدیم که وقتی صحبت از بهینه‌سازی و کنترل مصرف انرژی به کمک هوش مصنوعی می‌شود، اول از همه فکر نکنیم باید فقط سراغ مصرف خانگی و شهری برویم و به کمک هوش مصنوعی فعلاً فقط برنامه نوبت‌بندی قطع برق شهروندان را هوشمندسازی کنیم!
چطور این کار را کردی؟
اما واقعاً کاربرد هوش مصنوعی در زمینه انرژی چگونه انجام می‌شود؟ آیا باید کاری در حد شکستن شاخ غول انجام دهیم؟ کشورهای دیگر چکار کرده‌اند که آمار و ارقام خبر می‌دهند تا ۴۰ یا ۵۰درصد مصرفشان را کاهش داده‌اند.
تلاش‌های سنتی بهینه‌سازانه ما به این دلیل موفق نبوده‌اند که در اقداماتشان به نیاز اشخاص حقیقی و حقوقی و عملکرد و رفتار آن‌ها توجه نداشته‌اند. با هوش مصنوعی می‌توان بهینه‌سازی مصرف انرژی را شخصی‌سازی کرد. هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی می‌تواند با بررسی دقیق الگوهای مصرفی هر مشترک به طور دقیق و با توجه به شیوه مصرف، راه‌های متفاوت و دقیقی برای بهینه کردن مصرف ارائه دهد. مدیریت منابع مختلف تولید انرژی هم مهم است. مثلاً سال‌هاست در کنار تولید انبوه برق توسط نیروگاه‌های بزرگ، به ریزشبکه‌های تولید و نیروگاه‌های کوچک و محدود هم توجه شده است. همین ریزشبکه‌ها که می‌توانند کمک بسیار بزرگی به تولید انرژی بکنند اگر درست و حساب شده تأسیس، برنامه‌ریزی و مدیریت نشوند کارساز نخواهند بود. هوش مصنوعی می‌تواند مدیریت دقیق این شبکه را به عهده بگیرد. در مقیاس کلی و در یک کشور بدست آوردن الگوی مصرف حقیقی اقشار مختلف مردم بسیار مهم است. در قدم بعدی این الگو باید با میزان تولید هماهنگ شود. این کار بسیار زمانبر بوده و احتمال خطا در آن با روش‌های سنتی بسیار بالاست در حالی که هوش مصنوعی بسیار سریع‌تر و دقیق‌تر می‌تواند این کار را انجام دهد.
ضمن اینکه در توزیع عادلانه انرژی هم می‌توان براساس داده‌هایی که گفتیم از هوش مصنوعی استفاده کرد. به این‌ها اضافه کنید کاربرد هوش مصنوعی را در تأمین امنیت شبکه توزیع برق و همچنین یافتن منابع تولید انرژی ارزان‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر و پیش‌بینی خرابی‌های شبکه و تجهیزات تولید انرژی و پیشگیری از آن را. البته در کشورهای دیگر تجهیزات و سیستم‌های ذخیره‌سازی برق که تا همین چند سال پیش غیرقابل ذخیره محسوب می‌شد هم به مدد هوش مصنوعی ساخته و راه‌اندازی شده است.
معجزه نمی‌کند
دیروز رئیس انجمن صنفی «کارفرمایی شرکت‌های فناور هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران» در گفت‌وگو با «مهر» ضمن صحبت از ضرورت بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای کاهش مصرف برق در ایران به نکته جالبی اشاره کرد. داوود ادیب گفت: «این یک واقعیت است که مانند تمامی حوزه‌ها در هوش مصنوعی هم فاصله معنی‌داری بین موضوعات دانشی و کاربردی در کشورمان وجود دارد.» یعنی ما ایرانی‌ها در حوزه دانش هوش مصنوعی از جمله ۲۰ کشور نخست جهان به حساب می‌آییم؛ اما و متأسفانه در حوزه کاربرد این دانش و بهره‌گیری از آن در میان ۳۰ کشور انتهای جدول جهانی قرار داریم! همین مثال نشان می‌دهد باید پیش از اقدام عجولانه به کاربرد هوش مصنوعی در حوزه انرژی، به زیرساخت‌های دیجیتال کشور توجه داشته باشیم و مقدماتی که لازم است را فراهم کنیم تا اگر طرحی ارائه شد قادر به اجرای دقیق و درست آن باشیم. هوش مصنوعی قرار نیست معجزه کرده و از داخل کلاه جادویی‌اش، خرگوش انرژی را برایمان بیرون بیاورد. فناوری قرن، اگر با آماده‌سازی زیرساخت‌های دیجیتال، بتوانیم خوراک اطلاعاتی مناسب و درستی برایش فراهم کنیم، داده‌های واقعی از نیازها، الگوی مصرف و منابعمان را در اختیارش بگذاریم، می‌تواند راه‌حل‌های خوبی پیش رویمان بگذارد و حتی مدیریت تولید و مصرف انرژی را برایمان به بهترین شکل ممکن انجام دهد و شاخ غول ناترازی را بشکند. در غیر این صورت شاید مثل ماجرای عقب و جلو کشیدن ساعت‌ها، ۲۰ سال دیگر مسئولی پیدا بشود و ادعا کند: «کاربرد هوش مصنوعی در حوزه انرژی کاری بیهوده است و تأثیری در بهینه‌سازی تولید و مصرف ندارد»!
نظر شما