واکسیناسیون به عنوان یکی از مؤثرترین روشهای پیشگیری از بیماریهای عفونی، نقش بزرگی در کنترل اپیدمیها و کاهش مرگومیر ایفا کرده است. با این حال، پدیده «واکسـنهراسی» در سالهای اخیر در بسیاری از کشورها ازجمله ایران مطرح شده و نگرانی متخصصان را برانگیخته است.
اما این موضوع چقدر بر سلامت جامعه ما سایه انداخته است؟ رواج این پدیده چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت و سرانجام برای مقابله با واکسنهراسی چه باید کرد؟
واکسنهراسی تهدیدی برای سلامت عمومی است
دکتر مینو محرز، متخصص بیماریهای عفونی در پاسخ به قدس با ابراز تأسف در همین خصوص میگوید: در کشور ما تعداد افرادی که به این جریان میپیوندند روز به روز بیشتر میشود، بهویژه کسانی که به طب سنتی گرایش دارند. این افراد معمولاً مردم را تشویق میکنند واکسن فایدهای ندارد یا عوارضی به دنبال دارد. حتی در فضای مجازی هم تبلیغات زیادی علیه واکسن صورت میگیرد. این در حالی است که پیشگیری همیشه از درمان مؤثرتر است و واکسنها جان میلیونها نفر را نجات دادهاند.وی میافزاید: افرادی که به بهانههای مختلف از تزریق واکسن خودداری میکنند، درواقع تصمیمی غلط برای فرزندان خود میگیرند. ما میدانیم بسیاری از بیماریهای کشنده مثل دیفتیری و سیاهسرفه تنها با واکسن کنترل شدهاند. اگر واکسیناسیون کنار گذاشته شود، این بیماریها دوباره بازمیگردند و جان افراد زیادی را تهدید میکنند. رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز ایران با اشاره به اینکه مرور آمار چهار ماه نخست امسال نشان میدهد بیشترین مبتلایان به سرخک و سرخجه، کودکان زیر یک سال تا ۹ سال هستند، تصریح میکند: موارد ابتلای مردم ما به این بیماریها رو به افزایش است که این موضوع جای نگرانی دارد.
محرز رشد جریان ضدواکسن در کشور را یکی از دلایل بازگشت برخی از بیماریهای واگیر عنوان میکند و میگوید: میزان ابتلا به سرخک و سرخجه در کشور سالها پیش به صفر رسیده بود، اما امروز باورهای غلط و مقاومت در برابر واکسیناسیون، ما را دوباره به گرفتاریهایی بازمیگرداند که یادآور مشکلات ۱۰۰ سال پیش است.
وی در همین زمینه تصریح میکند: در گذشته افراد را تا ۲۵ سالگی در برابر سرخک و آبله مرغان واکسینه میکردیم. این اقدام جمعی توانست جلو طغیان بیماریها را بگیرد. اگر این تجربهها را فراموش کنیم، هزینههای سنگینی در انتظار سلامت جامعه خواهد بود.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با اشاره به ادعای عوارض واکسنها، توضیح میدهد: هر دارویی میتواند برای درصد بسیار کمی از افراد عوارض ایجاد کند، اما در مقابل، میلیونها نفر با تزریق واکسن از مرگومیر و بیماریهای شدید نجات پیدا میکنند. بنابراین مقایسه عوارض نادر واکسن با فواید گسترده آن منطقی نیست.
محرز سپس به بحث الزام افراد به واکسیناسیون ذیل مقررات و نظامات حقوقی میپردازد و میگوید: در ایران، واکسیناسیون نوزادان و کودکان اجباری است و به صورت رایگان در مراکز بهداشتی انجام میشود، بهطوری که پوشش واکسیناسیون در کشور ما بالای ۹۵درصد است و این یک موفقیت بزرگ برای نظام بهداشتی ما به شمار میرود. با این حال، هنوز قانونی وجود ندارد که هنگام نامنویسی در مدارس، ارائه کارت واکسن بهطور کامل الزامی باشد و در این زمینه خلأ قانونی احساس میشود.وی با تأکید بر ضرورت فرهنگسازی میافزاید: مردم باید از طریق رسانهها، برنامههای تلویزیونی و آموزشهای مداوم، از اهمیت واکسیناسیون آگاه شوند. در برخی کشورها نامنویسی در مدارس یا سفرهای خارجی بدون کارت واکسیناسیون ممکن نیست. ما هم باید به سمت چنین قوانینی حرکت کنیم تا سلامت عمومی تضمین شود.محرز در پایان خاطرنشان میکند: در بسیاری از بیماریها، واکسنزدن معادل انتخاب بین مرگ و زندگی است. بنابراین ضروری است وزارت بهداشت با همکاری نهادهای آموزشی، قانونگذاری مشخص و فرهنگسازی گستردهای در این زمینه انجام دهد.
همه واکسنها عارضه دارند اما...
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی هم در پاسخ به قدس میگوید: براساس شواهد، اگرچه واکسنگریزی در کشور ما فراگیر نیست اما در دهههای اخیر رو به افزایش بوده است.او با اشاره به اینکه گروههایی با تکیه بر اطلاعات غلط و شبهعلمی تلاش کردهاند اعتماد مردم به واکسنها را تضعیف کنند، تصریح میکند: در دوران کرونا این فضا بیشتر شد، زیرا انتظارات مردم از علم بسیار بالا بود، اما واکسنها در همان ابتدای کار نتوانستند بیماری را ریشهکن کنند و همین موجب شکلگیری شبههها شد.
این استاد ویروسشناسی توضیح میدهد: کرونا یک بحران بیسابقه جهانی بود. ما فکر میکردیم خیلی سریع میتوانیم با علم پزشکی آن را کنترل کنیم، اما با وجود پیروزی نهایی، تلفات زیادی دادیم. همین موضوع موجب شد برخی افراد تصور کنند واکسنها بیاثر یا حتی خطرناک هستند، در حالی که دادههای علمی نشان دادند واکسنها جلو مرگ و بستریهای گسترده را گرفتند.
ناجی با اشاره به اینکه انسان بخشی از افزایش امید به زندگی را مدیون واکسنهاست، میگوید: درواقع در طول تاریخ، سه عامل اساسی، امید به زندگی را افزایش دادهاند که عبارتاند از ضدعفونیها، آنتیبیوتیکها و واکسنها.
وی با بیان اینکه بدون واکسن، بشر نمیتوانست اینگونه با بیماریهای واگیر مقابله کند، درباره عوارض واکسنها به عنوان یکی از بهانههای مخالفان واکسیناسیون در کشور تصریح میکند: همه واکسنها درصد کمی عارضه دارند، اما در کرونا به دلیل تزریق میلیاردها دز در مدت کوتاه، این عوارض بیشتر دیده شد. درواقع، نه اینکه عوارض بیشتر از قبل بوده باشد، بلکه مقیاس استفاده بیسابقه بود. همین موضوع دستاویزی برای مخالفان علم شد که موضوع را بزرگنمایی کنند.
او در همین زمینه ادامه میدهد: مردم باید آگاه باشند که واکسنها نهتنها جان کودکان، بلکه سلامت جامعه را تضمین میکنند. یکی از ضعفهای ما در دوران کرونا این بود که اطلاعرسانی درست و بهموقع انجام نشد. حتی در صداوسیما، در کنار برنامههای علمی، به برخی افراد فرصت داده شد شبهعلم و تئوریهای توطئه مثل «کارگذاری چیپ یا تراشه ردیابی در واکسنها» را مطرح کنند که این کار بسیار آسیبزا بود.ناجی درباره الزام قانونی افراد به انجام واکسیناسیون هم میگوید: اگر به این موضوع توجه و باور داشته باشیم که واکسن حیاتبخش است قاعدتاً برای زدن واکسن نباید احتیاجی به اجبار مردم باشد. این تجربه موفقی بوده که داریم. با وجود این شاید در شرایطی خاص به تشخیص خبرگان بهداشتی نیاز به تشدید واکسیناسیون باشد که در این صورت میتوان با تصویب قانون، چنین الزامی را ایجاد کرد. البته باز تأکید میکنم اساس کار باید بر آگاهی و اعتمادسازی باشد نه اجبار.
رئیس مرکز تحقیقات ویروسشناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در همین زمینه میافزاید: در برخی کشورها نامنویسی در مدارس مشروط به ارائه کارت واکسیناسیون است، چنین اقداماتی میتواند هم پوشش واکسیناسیون را تضمین کند و هم دادههای دقیقی از وضعیت سلامت جامعه ارائه دهد، اما تا زمانی که مردم توجیه نشوند، اجبار، تأثیر چندانی نخواهد داشت.
ناجی از عدم استقبال از واکسن پاپیلومای انسانی به عنوان نمونهای از مقاومت اجتماعی یاد میکند و میگوید: در بسیاری از کشورها واکسن اچپیوی برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم و بیماریهای وابسته به ویروس پاپیلوما بهطور گسترده تزریق میشود. اما در ایران به دلیل برخی باورهای غلط و شبهعلمی، این برنامه بهخوبی اجرا نشده و وزارت بهداشت حتی در طرح این موضوع هم با احتیاط عمل میکند. این نمونه نشان میدهد ما همچنان نیازمند آموزش علمی و فرهنگی گسترده هستیم.
وی در پاسخ به اینکه اگر بخشی از مردم دربرابر انجام واکسیناسیون مقاومت کنند، چه باید کرد، اظهار میکند: پیش از اینکه به این سمت برویم که خود را برای بخشی از جامعه که خیلی هم زیاد نیستند اما شاید تأثیرگذار باشند، آماده کنیم ابتدا باید به مردم در زمینه واکسیناسیون آموزش بدهیم و از انتشار شبهعلم در کشور جلوگیری کنیم و سپس به این موضوع برسیم. البته در آن موقع هم باید یک مطالعه علمی در این خصوص انجام و مشخص شود که مثلاً چند درصد مردم با واکسیناسیون مخالفت میکنند و بر اساس آن و همچنین نوع و ماهیت بیماری، برنامهریزی کرد.
قوانین واکسیناسیون در کشور نیازمند بازنگری است
دکتر قباد مرادی، مدیرکل دفتر بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم اگرچه معتقد است تاکنون میزان استقبال مردم از واکسسیناسیون خوب بوده اما میگوید: واکسنهراسی از قبل هم بوده اما در سالهای اخیر بهویژه پس از همهگیری کووید۱۹ در کشور، این موضوع کمی تشدید شده است، بهطوری که در برخی مناطق گروههایی را میبینیم که بر طبل واکسنهراسی میکوبند و مردم را از واکسیناسیون میترسانند.
وی با تأکید بر اینکه واکسنهراسی هیچ مبنای علمی ندارد، میافزاید: برای اثبات این موضوع نیز مثالهای روشن و ملموسی وجود دارد که بیپایه بودن آن را نشان میدهد. سالها پیش، در هر کلاس درس چندین کودک مبتلا به فلج اطفال وجود داشت؛ اما از زمانی که واکسیناسیون همگانی آغاز شد، دیگر موردی از فلج اطفال در کشور گزارش نشده است. بنابراین تردیدافکنی درباره واکسنهای موجود در سبد ملی واکسیناسیون کودکان هیچ جایگاهی ندارد و کسانی که امروز واکسنهراسی را ترویج میکنند، درواقع به سلامت جامعه آسیب میزنند.
مرادی با اشاره به استدلال مخالفان واکسن توضیح میدهد: این گروهها گاهی ادعا میکنند واکسن بیاثر است، یا به عوارض نادر واکسنها استناد میکنند. برخی هم عوارضی را مطرح میکنند که اساساً در بررسیهای علمی تأیید نشده است. واقعیت این است ادعاهای آنها هیچ مبنای علمی محکمی ندارد و بیشتر بر پایه شایعات یا بزرگنمایی است.
وی در ادامه به ایده اجباری شدن واکسیناسیون میپردازد و میگوید: انسانها در قبال اعمالی که میتواند به دیگران آسیب برساند، مسئول هستند. اگر فردی واکسن نزند و به بیماری عفونی و واگیر مبتلا شود، ممکن است بیماری را به دیگران منتقل کند. بنابراین با این استدلال، منطقی به نظر میرسد که قانون، واکسیناسیون را در موارد لزوم الزامی کند.
مرادی در همین زمینه میافزاید: در حال حاضر برای الزام افراد به واکسیناسیون قانون مشخص و جامعی نداریم. البته قانون بیماریهای واگیر و برخی از دستورالعملها به شکل خیلی کُلی به چنین موضوعاتی اشاره میکنند که اینها نیازمند بازنگری و بهروز شدن هستند. به عبارت دیگر قوانین باید هر چند وقت یکبار بازنگری شوند و این موضوع درباره بیماریهای عفونی هم صدق میکند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اهمیت نظارت بر واکسیناسیون دانشآموزان تصریح میکند: در بسیاری از کشورها، نامنویسی در مدارس منوط به ارائه کارت واکسیناسیون است. حتی در سفرهای خارجی در بعضی از کشورهای دنیا هم ارائه مدارک واکسیناسیون الزامی است. این کار تضمین میکند هم سلامت فرد و هم سلامت جامعه حفظ شود. در ایران نیز چنین برنامهای وجود داشته، اما در سالهای اخیر کمتر به آن توجه شده است. اگر این سیاست بهطور جدیتر اجرا شود، میتوان از بروز بیماریهای واگیر قابل اجتناب با واکسن جلوگیری کرد.
مرادی با اشاره به تجربه جهانی میافزاید: تا همین چند دهه پیش، برای ورود به برخی کشورها الزام بود واکسن سل یا سایر واکسنهای ضروری تزریق شده باشد. این سیاستها همواره به حفظ سلامت عمومی کمک کردهاند. بنابراین در کشور ما نیز ضروری است برنامههای واکسیناسیون برای موارد ضروری به شکل قانونی و الزامآور در دستور کار قرار گیرد.
نظر شما