دکتر داریوش لیوتیکاس؛ دانشیار مرکز علوم اجتماعی لیتوانی در نشست وبیناری «زیارت ارزش‌های فرهنگی و هویت جمعی» که با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی و معاونت امور بین‌الملل آستان مقدس رضوی، برگزار شد، زیارت را پدیده‌ای چند وجهی توصیف کرد که علاوه بر جنبه‌های دینی، در شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی نیز، نقشی اساسی دارد.
وی اظهار کرد: وقتی سخن از زیارت به میان می‌آید، یکی، از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که باید در نظر گرفت، مکان مقدس و چشم‌انداز پیرامونی آن است چرا که این مکان‌ها بستری برای معنا ‌بخشی، بازتولید فرهنگی و حفظ سنت‌های یک جامعه، به شمار می‌آید.
این محقق و پژوهشگر با نگاهی جامعه‌شناختی توضیح داد که، تقدس مکان‌ها بر پایه مجموعه‌ای از عناصر اجتماعی و فرهنگی تعریف می‌شود و تقدس می‌تواند به دلیل حضور نیروهای ماورایی یا تجربه‌های عرفانی شکل گیرد و یا از طریق حافظه جمعی و انتقال تجربه زیست گذشتگان به آیندگان، استمرار یابد.
وی، افزود: بازتولید مکان‌های مقدس بر چند معیار استوار است که این معیارها عبارت از وجود کنشگری‌های دینی و انجام مناسک، ویژگی‌های طبیعی چون آب، که در بسیاری از ادیان نماد پاکی محسوب می‌شود، مؤلفه‌های فرهنگی و هنری از جمله تصاویر و نمادهای مذهبی، بقایای تمدنی و یادگارهای فرهنگی و تصویرسازی‌های اجتماعی و معنوی است.
این استاد جامعه‌شناسی، عنوان کرد: ساختار فرهنگی مکان‌های مقدس، آمیزه‌ای از زیارت، مناسک جمعی، انگیزه‌های بیرونی، موسیقی، رایحه‌های خاص، مناظر چشم‌نواز و آثار معماری است.
این عناصر می‌توانند تجربه‌ای متعالی و متفاوتی را برای زائر، رقم بزنند.
وی در بخش دیگری از سخنانش، به چارچوب نظری مکان مقدس اشاره کرد و گفت: این چارچوب، چند محور دارد که این محورها شامل مرحله گذار از زندگی عادی به حیات متعالی، مناسک به‌عنوان وظیفه‌ای مقدس، تمایز میان مقدس و نامقدس، قابلیت وفق‌پذیری و بازاستفاده مکان‌های مقدس می‌شود.
دکتر لیوتیکاس،خاطرنشان کرد: مکان مقدس، تنها عرصه‌ای برای انجام آیین‌ها و مناسک دینی نیست، بلکه بستری برای تحول روحی، انگیزه‌های هنجاری و تقویت هویت فردی و اجتماعی نیز به شمار می‌آید.

نقش فناوری‌های نوین در زیارت

وی با اشاره به نقش فناوری‌های نوین در زیارت، تأکید کرد: واقعیت مجازی و هوش مصنوعی می‌توانند در بازآفرینی تجربه‌های زیارتی نقش بسزایی ایفا کنند و حتی نوعی ارتباط جدید میان زائر و مکان مقدس، ایجاد نمایند.
لیوتیکاس، همچنین طبقه‌بندی مکان‌های مقدس را بر اساس مداخلات بشری، روایت‌ها و رویدادهای دینی ممکن دانست و گفت: رویدادهای مهم مذهبی می‌توانند به مکان‌ها قداست ببخشند و از سوی دیگر، مکان‌های مقدس همواره ثابت و تغییرناپذیر نیستند، بلکه ممکن است به دلایل طبیعی یا انسانی جابه‌جا یا بازتولید شوند.
این پژوهشگر علمی، اظهار کرد: نمونه‌ بازتولید مکان‌های مقدس را می‌توان در کلیساها و صومعه‌ها مشاهده کرد که با باز تولید معماری و کارکرد خود، تقدس را نیز به مکان جدید، منتقل می‌کنند.
وی، خاطرنشان کرد: مکان مقدس مفهومی پویا و چندلایه است که در پیوند میان طبیعت، معماری، هنر، سنت و خاطره جمعی شکل می‌گیرد و همواره در فرآیند بازتولید و بازتعریف قرار دارد.