تجربههای سالهای گذشته نشان داده اتکای صرف به منابع خام، ما را در برابر تغییرات جهانی آسیبپذیر میکند، اما اقتصاد دانشبنیان با پشتوانه نوآوری، فناوری و نیروی انسانی متخصص نهتنها مسیر استقلال اقتصادی را هموار میکند، بلکه توان فتح بازارهای جهانی را نیز دارد.
به باور صاحبنظران، تحریمهای بینالمللی سالهاست ستون فقرات اقتصاد ایران را نشانه گرفته اما اقتصاد دانشبنیان همواره نشان داده که میتواند بهعنوان یک سپر مقاوم و ابزار مطمئن برای دور زدن تحریم عمل کند و این شرکتها برخلاف صادرات منابع خام که تحت فشارهای بانکی، مالی و تجاری بینالمللی قرار دارد، ارزش اصلی خود را از دانش، نوآوری و فناوری بدست میآورند؛ منابعی که تحریمپذیر نیستند و میتوانند با بهرهگیری از مهارت نیروی انسانی و ظرفیتهای فناورانه، مسیرهای جدید صادراتی و درآمد ارزی ایجاد کنند.
آمارها نشان میدهد تا پایان سال۱۴۰۳ بیش از ۱۰ هزار شرکت دانشبنیان در ایران ثبت شدهاند، اما سهم صادرات آنها حدود ۳ میلیارد دلار (در برابر ۵۸ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی) بوده و ظرفیتهای واقعی ارزآوری این حوزه هنوز به خدمت اقتصاد کشور در نیامده است. این واقعیتها نشان میدهد اگرچه مسیر اقتصاد دانشبنیان برای رهایی از اقتصاد تحریمپذیر، روشن است، اما بدون نقشه راه دقیق و مشارکت واقعی مردم، این ظرفیت همچنان در سایه میماند.
نوآوری و دانش، تحریمپذیر نیست
مشاور وزیر صمت ضمن تأکید بر اینکه اقتصاد ما در چهار دهه گذشته با تحریم مأنوس بوده است، به خبرنگار ما میگوید: از این زاویه، فعال شدن مکانیسم ماشه برای ما حادثه غیرمترقبهای نیست. در مقاطع زمانی مختلف ازجمله جنگ ۱۲ روزه و اوج جنگ نظامی، اقتصادی، سایبری و دیپلماتیک علیه ایران، تابآوری اقتصاد کشور به همه ثابت شد و در تمام این سالها هرچند آسیبهای زیادی دیدهایم، اما همچنان قدرتی بزرگ در منطقه و جهان هستیم.
آل اسحاق با تأکید بر اینکه تحریمها بیتأثیر نیستند، ادامه میدهد: تقویت وحدت و همدلی میان حاکمیت و مردم، هسته فنی مقابله با تحریم و عبور از این فشارهاست و در این بین از آنجایی که دانش، سلطان جهان و عامل پیروزی است و امروز فناوری ، پیشران اقتصاد است، باید رابطه میان صنعت، اقتصاد، دانش و فناوری را بیشتر و محکمتر و به سمت کاربردیتر شدن علم، حرکت کنیم.
وی در ضرورت اهمیت توجه به اقتصاد دانش بنیان در مقطع زمانی فعلی میگوید: اصل دانش با تفنگ، موشک، فحاشی و جنگ روانی از بین نمیرود و ذاتی است و ما به همان نسبت که بتوانیم از دانش فنی روز بهره ببریم قدرتمند هستیم.
مشاور وزیر صمت تأکید میکند: اقتصاد دانشبنیان نهتنها توان مقابله با فشارهای خارجی را دارد؛ بلکه مسیر رشد پایدار، اشتغالآفرینی و تثبیت جایگاه ایران در اقتصاد جهانی را هموار و حتی تحریمها را به فرصت تبدیل میکند و نشان میدهد در دنیای نوآوری، تحریمها دیگر مانع مطلق نیستند.
ضرورت تمرکز بر صادرات محصولات دانشبنیان
آلاسحاق میگوید: یکی از محورهای کلیدی برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و بلندمدت، تمرکز بر صادرات محصولات دانشبنیان و حرکت به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش است. کاهش آسیبپذیری اقتصادی و مقابله با ریسکها، امروز نیازمند پیروی از رویکردهای نوین اقتصادی است و دیگر نمیتوان تنها به سازوکارهای سنتی و صنعتی اتکا کرد و حرکت به سوی اقتصاد دانشبنیان اجتنابناپذیر است.
او خاطرنشان میکند: در سالهای اخیر، اقتصاد دانشبنیان به عنوان مسیری برای کاهش وابستگی به منابع طبیعی و افزایش استقلال اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و هنگامی که این دانش و نوآوری در فرایندهای تولیدی به کار گرفته شوند، امکان ایجاد جهش قابل توجه در میزان تولید فراهم میشود. با این حال، تحقق این جهش تنها از طریق همراهی فعال و مشارکت مردم و بخش خصوصی ممکن است به گونهای که اثرگذاری آن هم پایدار باشد.
آلاسحاق با بیان اینکه فرصتی برای تمرکز بر بخشهای پویا و تحریمناپذیر اقتصاد فراهم شده است، میافزاید: اقتصاد دانشبنیان، حلقهای مستقل اما مکمل در ساختار کلان اقتصادی است که امکان خلق ارزش افزوده بالا، افزایش بهرهوری و ورود به زنجیرههای ارزش جهانی را فراهم میآورد. حتی در شرایط محدودیتهای بینالمللی، شرکتهای فناور میتوانند با راهبردهای هدفمند، صادرات خدمات و محصولات با فناوری بالا را توسعه دهند و از طریق همکاریهای شبکهای و دیجیتال، کانالهای جایگزین مالی و تجاری ایجاد کنند.
شکوفایی اقتصاد در دل تحریم با دانشبنیانها
رئیس کمیسیون کسبوکارهای نوین و دانشبنیان اتاق ایران هم در یادداشتی مینویسد: در ادبیات سالهای اخیر نهتنها ارزش کلی صادرات؛ بلکه سطح فناوری بهکار گرفته شده در تولیدات نیز اهمیت بالایی در رتبهبندی مناطق از دیدگاه توسعهیافتگی دارد و در کشورهای در حال توسعهای همچون ایران که درگیر شرایط تحریم نیز هستند، تکیه بر اقتصاد دانشبنیان یکی از بهترین راههای شکوفایی اقتصادی محسوب میشود. محسن میرصدری معتقد است وجود فاصله بسیار زیاد میان ظرفیتهای واقعی ارزآوری اقتصاد دانشبنیان با رقم فعلی ۳ میلیارد دلاری، به نبود راهبرد منسجم و ضعف زیرساختها برمیگردد و از آنجایی که بسیاری از صادرات دانشبنیان، مقطعی، پراکنده بدون نقشه راه بلندمدت، پشتوانه حقوقی و ساختار لجستیکی کارآمد است، بخش قابل توجهی از شرکتها یا از ادامه مسیر بازمیمانند، یا حضورشان در بازار جهانی پایدار نمیشود.
وی بزرگترین موانع توسعه صادرات دانشبنیان را کمبود سرمایهگذاری خطرپذیر و منابع مالی پایدار برای شرکتهای نوآور، فقدان استانداردهای بینالمللی و نظام جامع کیفیت که بتواند اعتماد مشتریان خارجی را جلب کند، ضعف در برندینگ و بازاریابی بینالمللی و ورود محصول ایرانی به بازار با نام و هویت دیگر کشورها، کمبود زیرساختهای لجستیک و حملونقل پیشرفته که هزینه و ریسک صادرات را افزایش میدهد و نبود حمایت حقوقی و دیپلماسی فعال در دفاع از حقوق شرکتهای ایرانی در قراردادها و مناقشات خارجی، میداند.
راهکارهای اجرایی برای توسعه اقتصاد دانشبنیان
وی تأکید میکند: برای توسعه شرکتهای دانشبنیان راهکارهای اجرایی گوناگونی میتوان در نظر گرفت که ازجمله آنها میتوان به مواردی نظیر ایجاد بسته جامع حمایت صادراتی فناورانه، توسعه آزمایشگاهها و نهادهای صدور گواهی انطباق بینالمللی، دفاتر صادرات فناوری و... اشاره کرد.
میرصدری ادامه میدهد: ایجاد بسته جامع حمایت صادراتی فناورانه مواردی همچون یارانه دریافت گواهینامههای بینالمللی و مشاوره انطباق محصول، پوشش بخشی از هزینههای ثبت اختراع بینالمللی و برندسازی، تسهیل حضور در نمایشگاههای معتبر جهانی و تورهای تجاری و پشتیبانی بیمهای از ریسکهای صادراتی را دربر میگیرد و در بخش توسعه آزمایشگاهها و نهادهای گواهی انطباق با ردیابی بینالمللی هم لازم به ذکر است که یکی از پایههای صادرات فناوری، وجود نهادهای مورد اعتماد برای آزمون و صدور گواهی است. توسعه آزمایشگاههایی که گواهیهای آنها از طریق آیالاِیسی قابل ردیابی باشد، همچنین ایجاد نهادهای صدور گواهی انطباق در حوزههای تخصصی مانند تجهیزات پزشکی، برق، نانو، دارو و آیسیتی که از طریق آیاِیاف قابل ردیابی باشند، موجب میشود شرکتهای دانشبنیان بدون وابستگی به خارج و بدون خروج ارز، اسناد صادراتی لازم را تأمین کنند.
به باور وی، همچنین با همکاری وزارت خارجه، سازمان توسعه تجارت و اتاقهای بازرگانی، میتوان دفاتر تخصصی صادرات دانشبنیان در کشورهای هدف ایجاد کرد که خدماتی از قبیل مشاوره، مذاکره، ترجمه قراردادها، معرفی شریک محلی و تحلیل بازار را به شرکتها ارائه دهند و برگزاری دورههای آموزشی برای مدیران شرکتهای دانشبنیان در زمینه مذاکرات بینالمللی، حقوق قراردادها، ثبت برند، بازاریابی بینالمللی و مدیریت زنجیره تأمین میتواند توانمندی منابع انسانی این شرکتها را افزایش دهد.میرصدری در همین حال معتقد است ایجاد سامانههای بی.تو.بی بینالمللی (تجارت و تعامل میان دو یا چند کسبوکار) با تمرکز بر محصولات دانشبنیان، امکان ارتباط مستقیم شرکتها با خریداران خارجی را فراهم میکند و توسعه داشبوردهای تحلیلی برای شناسایی بازارهای نوظهور و تقاضای جهانی، میتواند به شرکتها در تصمیمگیری راهبردی کمک کند.
او تأکید میکند: برای ورود به پروژههای بزرگ بینالمللی، شرکتها میتوانند در قالب کنسرسیوم یا شبکه صادراتی عمل کنند و ترکیب توانایی چند شرکت مکمل در زنجیره ارزش (تولید، نرمافزار، خدمات نصب و پشتیبانی) منجر به ارائه بسته کاملتر و رقابتپذیرتر در بازارهای خارجی میشود.
وی بر این عقیده است که دستگاه دیپلماسی هم باید به صورت فعال از صادرات فناوری حمایت کند. بر این اساس گنجاندن محصولات دانشبنیان در توافقنامههای تجاری دوجانبه، حضور در نشستهای بینالمللی نوآوری و رایزنی برای شناسایی گواهیهای داخلی ایران در کشورهای مقصد، میتواند مسیر صادرات را هموارتر کند.
میرصدری تأکید میکند: شرکتهای دانشبنیان امروز ستونهای توسعه اقتصاد دانشمحور کشور هستند و توسعه صادرات آنها نه یک انتخاب؛ بلکه یک ضرورت برای تقویت تولید ملی، اشتغال، ارزشآفرینی و کاهش وابستگی به منابع خام است و برای تحقق رشد صادرات محصولات و خدمات دانشبنیان، اتخاذ رویکردی سیستمی، مشارکتی و آیندهنگر الزامی است، بهگونهای که از مرحله ایدهپردازی و تولید تا انطباق، بازاریابی، برندسازی و صادرات، تمامی زیرساختها و نهادهای لازم در کنار شرکتهای فناور قرار گیرند.
به گفته وی، به همرسانی شرکتهای کوچک و متوسط دانشبنیان با صنایع بزرگ نیز این شرکتها را قادر خواهد کرد تا از توانمندیهای صنایع بزرگ در حوزه بازاریابی و... استفاده کنند و در مجموع بستر مناسبی برای معرفی و صادرات محصولات و خدمات دانشبنیان برای ایشان فراهم شود.
به باور این فعال اقتصادی، برای دستیابی به این اهداف، لازم است نهادهای حاکمیتی، اتاقها، صندوقهای حمایتی و شرکتهای بزرگ صنعتی در کنار شرکتهای دانشبنیان قرار گیرند و با ایجاد زیرساختهای هماهنگ، بستر رشد صادراتی آنها را فراهم کنند.
نظر شما