در نظام آموزشی و معرفتی جهان، کتابها و متون براساس سطوح مختلف فهم و درک مخاطبان نگاشته میشوند و با گذر زمان، نیازمند بازنگری و بهروزرسانی هستند. اما در این میان، تنها یک کتاب است که محتوای آن برای تمام سطوح، اعصار و فرهنگها نازل شده و غبار زمان بر حقایق آن نمینشیند: قرآن کریم. این کتاب عظیمالشأن، نسخه جامع سعادت و موفقیت انسان تا روز قیامت است.
یکی از شیوههای تربیتی بیبدیل قرآن، معرفی الگوها و اسوههاست. خداوند متعال با معرفی شخصیتهای برجسته، مسیر حق را برای پویندگان آن روشن میکند. نکته لطیف و عمیق در این روش، فراگیر بودن این الگوهاست. به عنوان مثال، آنگاه که خداوند میخواهد برای اهل ایمان مثالی بزند، همسر فرعون را معرفی میکند: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» (و خداوند برای مؤمنان، به همسر فرعون مثَل زده است). در این آیه، یک زن به عنوان الگو برای همه مؤمنان (زن و مرد) معرفی میشود. این بیان قرآنی به ما میآموزد عظمت روحی و کمال انسانی، وابسته به جنسیت نیست و یک زن میتواند اسوهای برای تمام بشریت باشد.
حضرت زینب کبری(س) تجلی کامل این حقیقت قرآنی است. ایشان نه فقط برای زنان، که برای هر انسان آزادهای که در جستوجوی عبودیت، عزت، علم و ایثار است، الگویی درخشان و ابدی است. در ادامه به بررسی گوشهای از ابعاد وجودی این بانوی بزرگوار میپردازیم.
عبودیت؛ اوج بندگی در سختترین شرایط
مرتبه بندگی و ارتباط حضرت زینب(س) با معبود، در کلام امام سجاد(ع) اینگونه توصیف شده است: «همانا عمهام زینب(س)، همه نمازهای واجب و مستحب خود را در طول مسیر ما از کوفه به شام در حالت ایستاده میخواند و در بعضی از منازل به دلیل شدت گرسنگی و ضعف، نشسته نماز خواند؛ زیرا سه شب بود که غذای خود را میان اطفال تقسیم میکرد. چون آن قوم در هر شبانهروز به هر یک از ما فقط یک قرص نان میدادند». (جعفر نقدی، زینب الکبری، ص ۶۱و۶۲)
این روایت نشان میدهد نماز برای حضرت زینب(س) نه یک تکلیف، بلکه منبع نیرو و ستون خیمه روح ایشان در کوران سهمگینترین مصائب بود. اوج این مقام زمانی آشکار میشود که سیدالشهدا(ع) در لحظات وداع روز عاشورا، به خواهرشان میفرمایند: «یا اختاه لا تنسینی فی نافله اللیل» (خواهرم! مرا در نماز شب فراموش نکن). این درخواست، گواهی بر جایگاه رفیع عبودیت و دعای مستجاب آن حضرت نزد خداوند است.
حیا و عفت؛ تجلی شکوه و وقار فاطمی
حجاب و حیای حضرت زینب(س) نه از سر انزوا، بلکه نماد صلابت و حفظ حریم قدسی شخصیت ایشان بود. یحیی مازنی، از همسایگان امیرالمؤمنین(ع) در مدینه، نقل میکند: «مدتها همسایه علی بن ابیطالب(ع) بودم. به خدا سوگند هرگز شخص زینب(س) را ندیدم و صدایی از او نشنیدم. هرگاه میخواست به زیارت جدش رسولالله(ص) برود، شبانه از خانه خارج میشد، در حالی که امام حسن(ع) در سمت راست، امام حسین(ع) در سمت چپ و امیرالمؤمنین(ع) پیشاپیش او حرکت میکردند. وقتی نزدیک مرقد مطهر میرسیدند، امیرالمؤمنین(ع) پیشی گرفته و نور چراغها را کم میکردند. یک بار امام حسن(ع) علت را پرسیدند و حضرت پاسخ دادند: میترسم کسی به خواهرت زینب نگاه کند». (جمع من علماء البحرین والقطیف، وفیات الائمة، ص ۴۳۵و۴۳۶) این روایت، اوج غیرت الهی خاندان رسالت و مقام والای آن بانوی مکرمه را به تصویر میکشد؛ عفتی که با شجاعت و حضور مؤثر در جامعه آمیخته بود و در سختترین شرایط نیز خدشهدار نشد.
مقام علمی؛ عالمه غیرمعلمه
علم حضرت زینب(س) علمی اکتسابی و برگرفته از استادان بشری نبود، بلکه دانشی الهی و متصل به سرچشمه وحی بود. این حقیقت در کلام گهربار امام سجاد(ع) که خود زینت عبادتکنندگان و سرچشمه علم بود، اینگونه بیان شده است: «وَ أَنْتِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَالِمَةٌ غَیْرُ مُعَلَّمَةٍ، فَهِمَةٌ غَیْرُ مُفَهَّمَةٍ» به حمدالله، تو بانویی عالم هستی که استادی ندیدهای و فهمیدهای هستی که کسی به تو تفهیم نکرده است. (طبرسی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۳۰۵) خطبههای آتشین و بینظیر ایشان در کوفه و شام، گواه عملی این علم لدنی است. فصاحت و بلاغتی که در آن کلمات موج میزد، چنان بود که پایههای حکومت جور را به لرزه درآورد و حقایق واقعه عاشورا را برای همیشه در تاریخ ثبت کرد. کلام او، کلام یک انسان عادی نبود، بلکه پژواک صدای علی(ع) و تجلی دانش فاطمی بود.
ایثار و فداکاری؛ تقدیم تمام هستی در راه حق
ایثار، گذشتن از عزیزترین داراییها برای هدفی والاتر است و حضرت زینب(س) در این میدان نیز قلهنشین است. او که خود مادر بود، دو فرزند دلبندش، عون و محمد را در روز عاشورا به میدان نبرد فرستاد و آنان را در راه برادر و امام زمانش فدا کرد. این فداکاری، صرفاً یک ایثار مادرانه نبود، بلکه اوج معرفت و بصیرت ایشان نسبت به مقام امامت و اهمیت قیام عاشورا را نشان میدهد. او تمام هستی خود را خالصانه در طبق اخلاص نهاد تا چراغ هدایت حسینی برای همیشه تاریخ روشن بماند.
حضرت زینب(س) مجموعهای از کمالات انسانی است؛ عابدی بیهمتا، خطیبی توانا، اسوهای در صبر و رضا و مجاهدی نستوه که پیام عاشورا را جهانی کرد. وجود مبارک ایشان، گواهی است بر این حقیقت که انسانیت در سایه بندگی خدا میتواند به مقامی برسد که الگوی همه آزادگان جهان، فارغ از زمان و جنسیت باشد.
نظر شما