حمیدرضا ولیپور، سرپرست هیئت کاوش باستانشناسی تپه چشمهعلی شهرری و عضو هیئت علمی گروه باستانشناسی دانشگاه شهید بهشتی، اظهار کرد: کاوشهای باستانشناسی تپه چشمهعلی در چارچوب یک برنامه پژوهشی پنجساله طراحی شده است که از سال گذشته با مشارکت دانشگاه شهید بهشتی و با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور آغاز شد. در سال نخست، نخستین فصل این پروژه در پاییز به پایان رسید و امسال دومین فصل آن در حال انجام است.
وی افزود: در فصل نخست موفق شدیم بقایای سه مرحله معماری از دوره مسسنگی قدیم را شناسایی کنیم که بر اساس نتایج تاریخگذاری مطلق، قدمت آن به حدود ۶۳۰۰ سال قبل از میلاد بازمیگردد. این دادهها از نظر علمی اهمیت بسیاری دارد و نشان میدهد محوطه چشمهعلی یکی از کهنترین و منحصربهفردترین محوطههای پیشازتاریخ در فلات مرکزی ایران است.
چشمهعلی؛ قدیمیترین محوطه باستانی استان تهران
ولیپور ادامه داد: تپه باستانی چشمهعلی از مهمترین مراکز فرهنگی و استقراری در دوران پیشازتاریخ ایران است که بر اساس شواهد باستانشناسی، قدمت آن به حدود ۸۵۰۰ سال قبل میرسد. این محوطه در طول دهههای گذشته کمتر مورد پژوهش نظاممند قرار گرفته بود و اطلاعات علمی محدودی از آن وجود داشت. از همین رو، پروژه کنونی با هدف بازخوانی دادههای باستانشناختی و پاسخ به پرسشهای اساسی درباره نحوه شکلگیری و تداوم فرهنگهای انسانی در دشت ری تعریف شد.
کشف نشانههای مدیریت و سازمان اجتماعی در ۶۳۰۰ سال پیش
سرپرست هیئت کاوش گفت: در جریان فصل نخست، آثار بسیار ارزشمندی از جمله گلخط، اثر مهر و ابزارهای مرتبط با مدیریت منابع بهدست آمد که نشان میدهد جوامع انسانی در این منطقه در حدود شش هزار سال قبل دارای ساختار اجتماعی و نظام مدیریتی بودهاند. این یافتهها حاکی از آن است که مفهوم «فن مدیریت و کنترل اجتماعی» در ایران باستان بسیار زودتر از دورههای آغاز تاریخی (۵۳۰۰ تا ۵۰۰۰ قبل از میلاد) شکل گرفته است.
وی افزود: این یافتهها از لایههای مربوط به دوره "سیلک ۳" بهدست آمدهاند که در ادبیات علمی باستانشناسی بهعنوان بخشی از دوره مسسنگی قدیم شناخته میشود.
تدفین آیینی دختر ۱۴ ساله با نشانههای طبقه اجتماعی
ولیپور در ادامه با اشاره به کشف یک تدفین ویژه در بخش نخست کاوش در این محوطه، ابراز داشت: در فصل نخست، تدفینی متعلق به دختر نوجوانی حدود ۱۴ ساله کشف شد که از جایگاه اجتماعی بالا در میان جامعه خود برخوردار بوده است. در بررسیهای اولیه، آثار دستکاری آیینی در جمجمه مشاهده شد که بیانگر نوعی رسم اجتماعی برای نشاندادن مرتبه و منزلت افراد در جامعه است.
وی افزود: وجود رنگدانههای گل اُخرا روی جسد و زیورآلاتی از جنس سنگ، صدف و مهرههایی که در کنار او قرار داشت، نشانهای از باورهای آیینی و فرهنگی در حدود شش هزار سال قبل از میلاد است. این تدفین یکی از مهمترین یافتههای انسانشناختی در فصل نخست کاوش محسوب میشود.
نشانههایی از ذوب فلز در دشت ری
سرپرست هیئت کاوشهای چشمهعلی در بخش دیگری از گفتوگو با تسنیم بیان کرد: در کنار آثار معماری و تدفین، بقایای محدودی از فعالیتهای فلزکاری نیز بهدست آمده که نشان از آشنایی مردمان این منطقه با فن ذوب فلز در اواخر دوره مسسنگی دارد. البته هنوز نمیتوان با قاطعیت گفت که فرآیند ذوب در همین مکان انجام میشده است، اما این شواهد نشان میدهد که دانش متالورژی در این زمان به فلات مرکزی ایران راه یافته بوده و احتمال دارد در فصلهای آینده مدارک بیشتری به دست آید.
بررسی تداوم یا گسست فرهنگی در فلات مرکزی ایران
ولیپور درباره اهداف اصلی این پروژه پژوهشی گفت: کاوشهای چشمهعلی بر پایه پرسشهای کلیدی باستانشناسی درباره تداوم یا گسست فرهنگی میان جوامع پیشازتاریخ فلات مرکزی ایران انجام میشود. یکی از پرسشهای ما این است که آیا فرهنگهای منطقه در طول زمان بهصورت پیوسته تداوم داشتهاند یا بهدلیل تغییرات اقلیمی، مهاجرت یا تحولات اجتماعی دچار گسست شدهاند.
وی با اشاره به سابقه کاوشهای تاریخی این محوطه افزود: حدود ۹۰ سال پیش نخستین حفاریها در چشمهعلی انجام شد، اما متأسفانه هیچیک از یافتهها و نتایج آن بهصورت رسمی منتشر نشد. در نتیجه، بخش مهمی از دادههای علمی این محوطه برای همیشه از دست رفت. ما اکنون تلاش داریم با بهرهگیری از روشهای نوین و مستندسازی دقیق، تصویر روشنی از تحولات فرهنگی و زیستمحیطی این منطقه ارائه کنیم.
چشمهعلی؛ شناسنامه تاریخی شهرری
سرپرست هیئت کاوش تأکید کرد: تپه چشمهعلی تنها یک محوطه باستانی نیست؛ بلکه شناسنامه فرهنگی و تاریخی شهرری و تهران امروزی است. نتایج کاوشها نشان میدهد این منطقه در دوران پیشازتاریخ از جمله مراکز مهم فرهنگی، صنعتی و اجتماعی بوده و در شکلگیری تمدنهای بعدی منطقه نقش اساسی داشته است.
ولیپور در پایان خاطرنشان کرد: چشمهعلی نهتنها برای باستانشناسان بلکه برای همه مردم ایران، نماد پیوستگی تمدن ایرانی در طول هزاران سال است. هدف ما از این کاوشها، بازخوانی دقیق گذشته برای حفظ هویت فرهنگی و معرفی آن به نسلهای آینده است.
نظر شما