«و هنگامی که داخل خانه‌ای شدید بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پربرکت و پاکیزه!». (نور، آیه ۶۱) این کلام الهی است که به ما می‌آموزد در وقت ورود به خانه خویشان، نزدیکان و دوستانمان با درود و سلام وارد شویم؛ درود و سلامی که در ادامه، پاسخ و تحیت پروردگار را به دنبال دارد. سلامی که هم برکت است و هم بشارت‌دهنده صحت و سلامت. پس دور نیست که در آداب زیارت پس از آنکه اجازه ورود به خانه‌های شریف اهل‌بیت(ع) را یافتیم، نخستین ادب، ارسال سلام و درود به محضر مقدس این بزرگان باشد. سلام و درودی که یکی از محورهای زیارت‌نامه‌ها نیز است. برای درک بهتر این ادب و بشارت‌هایش برای ما، در ادامه به شرح نکاتی درخصوص سلام در آداب زیارت خواهیم پرداخت.

سلامی که خدا پاسخگوی آن است

سلام در لغت به معنای سلامتی، صحت و امنیت است. آن که سلام می‌کند در حقیقت با ذکر این کلام، برای ما آرزوی سلامت و صحت کرده و نشان می‌دهد از در صلح و دوستی وارد شده است. آنچنان که در آیه ۶۱ سوره نور خواندیم، در اسلام واژه سلام برای تحیت انتخاب شده است، زیرا نوعی دعا برای سلامتی و دوری از آفت در دین و دنیایمان است. براساس این آیه، سلام کردن از آداب ورود به منزل است. «فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا» و همچنین مفسران در تفسیر این آیه، سلام را ادبی آسمانی، مبارک و پسندیده خوانده‌اند. «تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً». (تفسیر نور(۱۰جلدی)، ج‌۶، ص: ۲۱۷ ) ادبی آسمانی که پاداشش چنان‌که قرآن نوید داده است، دعا و درود پروردگار است. دعا و درودی که قرآن از آن با واژه تحیت یاد کرده است. اما تحیت خود به چه معناست؟ تحیت آنچنان که از ریشه‌اش پیداست، از ماده حیات آمده است و به معنی دعا برای حیات است. خواه این دعا به صورت «سلام علیک» (خدا تو را به سلامت دارد) و یا «حیّاک الله» (خدا تو را زنده بدارد) یا هر گونه دیگری باشد، اما معروف‌ترین آن همین کاربرد لغت سلام است. خوب است بدانیم جز به زبان آوردن واژه سلام، به گفته مفسران اظهار محبت عملی هم در مفهوم تحیت جای می‌گیرد. چنان‌که در تفسیر قمی از امام باقر(ع) نقل شده: «المرادُ بالتحیّة فی الآیة السّلام و غیره من البِرّ؛ منظور از تحیت در آیه وَإِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا... سلام و هرگونه نیکی کردن است». (نسا، ۸۶)

آغازی به نام و روش او

در مبارکی و ارزشمندی سلام همچنین می‌خوانیم سلام از اسامی خداوند است و به گفته قرآن حکیم، سخنی بهشتی است. آنجا که می‌خوانیم: «لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا...؛ (بهشتیان) در آنجا هرگز گفتار لغو و بیهوده‌ای نمی‌شنوند و جز سلام در آنجا سخنی نیست...» (مریم، آیه ۶۲). همچنین در آیه ۲۶سوره واقعه آمده است: «إِلَّا قِیلا سَلَاماً سَلَاما؛ تنها چیزی که (بهشتیان) می‌شنوند، سلام است». نامی خدایی و کلامی بهشتی که قرآن هم درخصوص کاربرد آن به ما آموزش داده «وَإِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ...؛ و چون کسانی که به آیات ما ایمان دارند، نزد تو آیند، بگو: سلام بر شما، پروردگارتان رحمت را بر خود واجب کرده است» (انعام، آیه ۵۴) و شیوه متفاوت از آن را نادرست خوانده است؛ آنجا که به رسول خود می‌گوید: «آیا کسانی را که از گفت‌وگوی محرمانه منع شده بودند، ندیدی که باز به کاری که از آن منع شده بودند بازمی‌گردند و با یکدیگر از روی گناه و دشمنی و سرپیچی از پیامبر، محرمانه گفت‌وگو می‌کنند و هنگامی که نزد تو آیند به صورتی تو را درود می‌گویند که خدا به تو درود نگفته است...».

شروعی که مطلوب خداوند است

در باب سلام و شیوه‌های بیان آن، ائمه اطهار(ع) نیز سخن گفته‌اند. به‌طور مثال در حدیثی از امام باقر(ع) می‌خوانیم: «خداوند عزوجل به همه سلام کردن و ترویج آن را دوست دارد». (کافی، ج۲ ص۶۴۵) این امام بزرگوار همچنین می‌فرماید: «سلمان رحمه‌الله همیشه می‌گفت: سلام خدا را آشکار کنید، زیرا سلام خدا به ستمکاران نمی‌رسد». فیض کاشانی در شرح این حدیث می‌گوید: «آشکارا کردن سلام به این است که به هر کس برخورد کردید، سلام کنید، هر که‏ خواهد باشد و معنای گفته سلمان این است به هر که برخورد کردید سلام کنید و فکر نکنید که ممکن است برخی از مردم شایسته سلام نباشند، زیرا اگر سزاوار سلام نباشد مانند اینکه از ستمکاران باشد، سلام خدا به او نمی‌رسد». (الوافی، ج‏۵، ص۵۹۶)
دیگر آموزه اهل‌بیت(ع) در خصوص سلام، در باب تقدم در سلام گفتن است. رسول خدا(ص) در این باره می‌فرماید: «مؤمن در ابتدا سلام می‌کند و منافق منتظر سلام دیگران است». (کنزالعمال، ح ۷۷۸) در حقیقت سلام، نام رمزی برای شناخت دوستی و همچنین صدق و صفا و صلح و امنیت است. وقتی به فردی سلام می‌کنیم گویی تمام این پیام‌ها را به او می‌رسانیم.

سلامی که عهد و پیمان است

پس عجیب نیست که در آغاز ورود به خانه اهل‌بیت(ع)، نخستین کلام، سلام و تحیت باشد. سلام و تحیتی که هم آموزه الهی است و هم به نوعی اجازه و اعلام برای ورود. از سوی دیگر خوب است بدانیم سلام کردن در زمان ورود به محضر پیامبران و اولیای الهی یکی از آموزه‌های الهی است که پروردگار عالمیان خود الگوی آن است. خداوند متعال در آیات ۱۸۰ و ۱۸۱ سوره مبارکه صافات بر مرسلین خود سلام فرستاده است: «سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ وَسَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ». همچنین در آیه ۵۹ سوره نمل، خدا بر بندگان برگزیده خویش که «مصطفی» شده‌اند نیز سلام فرستاده است: «قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَی عِبَادِهِ الَّذِینَ اصْطَفَی آللَّهُ؛ بگو همه ستایش‌ها ویژه خداست و درود بر آن بندگانش که آنان را برگزیده است». برگزیدگانی که فرشتگان آسمان نیز بر آنان سلام و درود فرستاده و این سلام و درود نه تنها به منزله ادب و اکرام، که به نوعی به معنی شهادت بر دوستی با آنان است؛ دوستی‌ای که مقدمه اطاعت و پیروی است. پس آن‌گاه که در وقت زیارت به پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) سلام و درود می‌فرستیم در حقیقت با حضرتشان تجدید عهد می‌کنیم.

پاسخی در بهترین مرتبه

حال سؤال اینجاست رهاورد این سلام برای زائر درگاه این بزرگان چیست؟ در پاسخ می‌توان نگاهی به ادب و آداب پاسخ دادن به سلام‌کننده نظر کرد. نخست می‌دانیم سلام کردن مستحب است؛ ولی پاسخ آن حتی بر نمازگزار واجب است. پاسخ سلام، واجب فوری است و در باب چگونگی‌اش در قرآن کریم می‌خوانیم: «وَإِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا ... هرگاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا(لااقل) به همان‌گونه پاسخ گویید». (نسا، ۸۶) می‌بینیم که پاسخ شایسته و برتر به سلام‌کننده، آموزه الهی است و واضح است وقتی عمل‌کننده به این آموزه یکی از اولیای خدا باشد، مرتبه و درجه آن بسیار متفاوت از انسان‌های معمولی خواهد بود. آنچنان که در روایتی می‌خوانیم: «یکی از کنیزان امام حسن(ع) به آن حضرت گلی اهدا کرد، امام در برابر آن گل، کنیز را آزاد کرد. عرض کردند: ارزش یک شاخه گل، آزادی کنیز بود؟ آن حضرت با استناد به این آیه شریفه فرمود: ادب ما ایجاب می‌کند پاسخ محبت را به بهترین وجه بدهیم». (تفسیر نمونه، ج۴، ذیل آیه ۸۶ سوره نسا)
پس «سلام بر تو ای مولا و سرور من، ای فرزند رسول خدا و رحمت خدا و برکاتش بر تو باد».