شناخت آدمی با تمام زوایای وجودیاش سخت و پیچیده است؛ حالا فکر کنید بخواهیم از انسانی بگوییم که برای او از طرف خود خداوند متعال نام و القابی نازل شده است. از حضرت صدیقه طاهره(س) صحبت میکنیم؛ کسی که دارای نامها و القابی است که برخی آسمانیاند و از سوی آفریدگار و بعضی از سوی برگزیدگان الهی تعیین شدهاند. مفسران، پژوهشگران و عالمان بسیاری کوشیدند از او بگویند اما هیچکدام نتوانستند به تمامی حق مطلب را درباره او، فاطمه(س) امابیها ادا کنند. امروز همه این گفتهها و شرحها میراثی برای ماست. برای ما مسلمانان که میخواهیم در مسیر بندگی گام برداریم، حضرت فاطمه(س) الگویی بیتکرار است. در ادامه درباره سیره عبادی این بانوی بزرگوار میخوانیم.
عاشق نماز و عبادت تا سرحد توان
در روایتهای تاریخی و نقل قولهای ذکر شده درباره حضرت زهرا(س) آمده است ایشان علاقه زیادی به عبادت داشتند و بخشی از اوقات خود را به نماز و مناجات میگذراندند. حضرت زهرا(س) دارای یک برنامه مشخص و معین برای عبادت بودند. نمازهای طولانی، رکوع و سجده فراوان یکی از نشانههای معروف سیره عبادی ایشان است. براساس روایات، ایشان بیشتر این نمازها و اذکار را از پیامبر(ص) آموخته بودند و برخی از آنها به نماز حضرت فاطمه(س) شهرت دارند. آن حضرت(س) پس از پایان نماز، به راز و نیاز، دعا و تسبیحات در قالب تعقیبات نماز میپرداختند که بسیاری از آنها در منابع روایی موجود است. تعقیبات نماز آن حضرت شامل یادآوری موضوعاتی همچون مرگ و سختیهایش، تنهایی و وحشت قبر و قیامت، درخواست لطف و آمرزش از خدا و نیز راز و نیاز با پروردگار است. امام حسن مجتبی(ع) میفرمایند: «در دنیا کسی عابدتر از حضرت فاطمه(س) نبود. آنقدر به عبادت میایستاد تا پاهایش ورم میکرد». (بحارالانوار، ج ۴۳، ص۶۱)
به تسبیح و حمد مشغول بود
یکی از مشهورترین عبادات حضرت زهرا(س) ذکر تسبیحاتی است که از پیامبر مهربانیها آموختند. در تاریخ ذکر شده است حضرت پس از آنکه دستور تسبیحات معروف را از رسول اکرم(ص) دریافت کردند، اول رشتهای از پشم تابیده آماده کرده و به عدد تسبیحات به آن گره زدند و با دست خود آن را میچرخاندند و تکبیر، تسبیح و تحمید میگفتند. این امر تا زمانی بود که عمویشان حمزه بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه(س) از تربت مزار او خاک برداشتند و تسبیح ساختند و با آن تسبیح میگفتند و مردم نیز چنان کردند و چون سیدالشهدا(ع) شهید شدند، مردم از تربت ایشان -که فضیلت بیشتری دارد- تسبیح ساختند و با آن به ذکر پرداختند. (المزار)
و تنها خدا را میپرستید
در توصیههای روایی آمده در خانه و کاشانه خود محلی برای عبادت اختصاص دهید؛ محلی که بیشتر اوقات در آن به عبادت و خلوت بپردازید. این موارد از توصیههای روایی از سیره ائمه اطهار(ع) و بهطور مشخص سیره عبادی حضرت زهرا(س) برداشت شده است. ایشان در خانه، محراب و محل مخصوصی برای عبادت داشتند. در روایت آمده خداوند به فرشتگان فرموده: بنده من فاطمه(س) را مشاهده کنید، چگونه در برابر من ایستاده که از خوف من بندهایش میلرزد و با قلب و روح خود به عبادت من میپردازد. (فاطمة من المهد الی اللحد، /۱۷۳) و یا ابومحمد دیلمی در ارشادالقلوب روایتی از ایشان نقل کرده و میگوید: حضرت فاطمه(س) هنگام نماز نفسشان به شماره میافتاد. (ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۰۵) ایشان با فروتنی در برابر معبود خود میایستادند و برای عبادت و نماز خواندن آداب و تشریفاتی را رعایت میکردند. آنچنان که نقل شده است ایشان برای نماز، عطر مخصوص، لباس مخصوص و سجادهای مخصوص داشتند. میتوان گفت یکی از مهمترین ویژگیهای سیره عبادی حضرت زهرا(س) شوق به عبادت و بندگی بود؛ روزی رسول خدا(ص) به او فرمودند: «دخترم، از خدا چیزی بخواه که جبرئیل از جانب خدا، وعده اجابت داده است. فاطمه(س) عرض کرد: حاجتی جز توفیق در بندگی خدا ندارم...». (کافی، ح ۵۳۶)
هم الگو و هم معلم دین بود
حضرت زهرا(س) هم الگوی عملی عبادت در خانواده و در میان اطرافیان بودند و هم به عنوان یک معلم در میان مردم به ترویج و توضیح امور دین میپرداختند. براساس روایات، این بانوی گرامی در امور دین راهنمای مردم، بهخصوص زنان بودند. در روایتی از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام نمازش مسئلهای برایش پیش آمده و مرا فرستاده تا پاسخ آن را از شما دریافت کنم. حضرت زهرا(س) پاسخش را دادند. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را دادند، آن زن سؤالات دیگری را مطرح کرد تا آنکه به ۱۰ مرتبه رسید؛ در این هنگام آن زن خجالتزده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمیشوم و شما را خسته نمیکنم. حضرت فاطمه(س) پاسخ دادند هر سؤالی داری بپرس، سپس افزودند: به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ ۱۰۰ هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت میشود؟ آن زن در جواب حضرت گفت: خیر. پس از آن حضرت فاطمه(س) فرمودند: من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از چیزی است که در این جهان است. (علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳)
مشتاق قرآن بود
حضرت زهرا(س) در تبیین حقایق الهی با خطابههای خود میراث جاودانهای برای ما بهجا گذاشتند. حضرت در خطبه فدک در تبیین علت واجبات الهی، پیش از هر چیز سراغ ایمان به خدا میروند و میفرمایند: «خداوند ایمان را برای پاک کردن شما از شرک واجب کرد». ذکر کردن ایمان در صدر واجبات الهی به دلیل اهمیت آن است؛ زیرا تا ایمان به خدا نباشد، اعمال دیگر انسان نیز در درگاه خدا پذیرفته نیست و او را به سعادت و نجات نمیرساند. پس از ایمان به خداوند، حضرت صدیقه(س) به نماز میپردازند، زیرا نماز مهمترین وظیفه عملی دین است؛ همچنانکه ایمان، مهمترین وظیفه اعتقادی دین است و بر اساس روایات معتبر، نخستین عملی که در قیامت مورد محاسبه قرار میگیرد، نماز است. بانوی دو عالم درباره نماز میفرمایند: «نماز را برای دور شدن شما از کبر واجب کرد». ایشان پس از نماز به اهمیت زکات پرداخته و میفرمایند: «و خداوند زکات را برای افزایش روزی واجب کرد». چهارمین فریضهای که حضرت زهرا(ع) دربارهاش سخن میگویند و هدف آن را بیان میکنند، روزه است. آن حضرت در این باره میفرمایند: «خداوند روزه را برای اثبات اخلاص واجب کرد».
روزهداری با خلوص نیت
حضرت فاطمه(س) بسیار به تلاوت قرآن علاقهمند بودند. آنچنانکه در روایتی از ایشان نقل شده است: از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن کریم، نگاه به چهره رسول خدا(ص) و انفاق در راه خدا. همچنین براساس گزارشهای روایی و تاریخی از روزهداری ایشان به همراه همسر و فرزندانشان مطلعیم. حضرت فاطمه(س) در زمینه کیفیت روزه میفرمایند: «روزهداری که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده، روزه به چه کارش خواهد آمد». (دعائم الإسلام ، ج۱، ص۲۶۸) روزه همانند سایر عبادات، اسرار و آثار فراوان دارد و حضرت زهرا(س) تمام آن اسرار و آثار را در یک جمله خلاصه کرده و فرمودند: «فرض… و الصیام تثبیتا للاخلاص» یعنی خداوند روزه را بر مسلمان واجب کرده تا اخلاص آنان در برابر خداوند تثبیت شود، چرا که خداوند بندگانش را به واسطه روزه، مورد آزمایش قرار داده تا روشن شود چه کسی اخلاص دارد و چه کسی ندارد و روزهدار در صورتی روزه واقعی بجا آورده است که اخلاص خود را ثابت کند.
از مصادیق سیره عبادی حضرت زهرا(س)
اگر بخواهیم بهطور کلی مصدایق سیره عبادی ایشان را مرور کنیم میتوانیم به نکات زیر اشاره کنیم.
اهمیت به اقامه نماز و حفظ وقت نماز، نمازهای طولانی،
برنامه منظم برای انجام اعمال عبادی،
ذکر تسبیحی که ایشان پس از نماز داشتند،
طلب استغفار و آمرزش برای همسایگان،
شبزندهداری و تهجد شبانه،
قرائت قرآن کریم، نماز شکر، روزه نذری،
استفاده از لباس و عطر مخصوص برای عبادت،
آموزش احکام نماز،
پاسخگویی به شبهات در حوزه عبادت،
زیارت قبور شهدا و
ادعیه روزانهای که از ایشان به یادگار مانده است.
منابع:
درسهایی از سیره فاطمی، نویسنده: جواد محدثی
سیره عبادی حضرت فاطمه زهرا(س)، پایگاه حوزه نت حقیقت روزه در حدیثی از حضرت فاطمه زهرا(س)، پایگاه علمی، فرهنگی و اعتقادی الشیعه
نظر شما