آ.س.گریبایدوف نویسنده کمدی درخشان «مصیبت شعور»، از سوی تزار به عنوان نخستین وزیر مختار روسیه در تهران منصوب شد. وی در 16 ژانویه 1829 (1244 ﻫ.ق) وارد تهران شد و هدایایی را که از طریق تزار روسیه به همراه آورده و شامل چهلچراغ های بزرگ و ظروف ادواتی از سنگ یشم بود را به فتحعلیشاه تقدیم کرد. وی که از آغاز در پی رفتاری تحریک گرانه بود در اندک مدتی این امر را بروز داد به نحوی که در ابتدا میرزا یعقوب ارمنی خزانه دار و مباشر حرم فتحعلیشاه را که متجاوز از چهل هزار تومان پول و جواهرات دزدید و به سفارت روس پناهنده شده بود را در تحت حمایت خود گرفت و به عنوان این که نامبرده می خواهد به وطنش ایروان مراجعه کند از تحویل او به مقامات ایرانی خودداری کرد.

دو زن ارمنی
اقدام دیگری که گریبایدوف انجام داد و به مرگش ختم شد، درخواستی بود مبنی بر این که کلیه ی زنان گرجی و ارمنی مقیم تهران را به سفارت روسیه تسلیم نمایند تا معلوم شود کدامیک مایلند به وطنشان مراجعت نمایند و این در حالی بود که بعضی از این زنان ارمنی همسر مردان ایرانی شده و از ایشان فرزند نیز داشتند!

گریبایدوف در این راستا از دولت ایران خواست که دو نفر زن ارمنی را که مسلمان شده و در خانه الهیارخان آصف الدوله مقیم بودند را به عنوان آنکه از اهالی ایروان هستند و ایروان به تصرف روسیه درآمده است، تحویل سفارت روسیه بدهند، در این بین زمامداران ایران نیز برای انصراف سفیر روسیه از این امر تلاش کردند و چون به نتیجه نرسیدند، ناچار آن دو زن ارمنی تازه مسلمان را تحویل سفارت روسیه دادند و آصف الدوله که دل خوشی از روس ها نداشت در پیرامون این واقعه شروع به تبلیغات کرد و این ماجرا به گوش روحانیون نیز رسید.

رهبری میرزا مسیح
کم کم موضوع از بعد مذهبی نیز مورد توجه قرار گرفت و در این بین حاج میراز مسیح مجتهد استرآبادی چندین مرتبه به سفیر روس پیغام داد، ولی سفیر اعتنایی نکرد. بی توجهی سفارت به پیام عالم روحانی و اصرار بر نگهداشتن زنان مسلمان، تعطیلی عمومی را باعث شد و روز چهارشنبه 6 شعبان 1244 (11 فوریه 1829) مردم تهران از هر سو به طرف سفارت روس حرکت کردند تا زنان نگهداشته شده را که دولت نتوانسته آزاد نماید را از چنگ گریبایدوف رها کنند.

در زد و خوردی که بین مردم و قزاقان نگهبان سفارت روی داد، به واسطه شلیک گلوله یکی از نگهبانان، پسربچه چهارده ساله ای که بین جمعیت بود کشته شد. با کشته شدن این طفل بر هیجانات مردم افزوده شد و در این بین نزدیک سی هزار نفر به سفارت حمله بردند و آن را در محاصره گرفتند. گریبایدوف که تازه از خواب خرگوشی خود بیدار شده بود، دستور داد تا زن ها را از سفارت خارج کنند و مردم زن ها را به خانه ی میرزا مسیح مجتهد فرستادند.

سیل خروشان جمعیت عصبانی، با وجود دفاع شدید سفارت و سنگربندی در پشت بام، سرانجام وارد شده و سفارت را در هم کوبیدند و گریبایدوف و همه همراهان و اعضای سفارت در این تهاجم عمومی کشته شدند و تنها یک نفر منشی سفارت به نام مالتسوف، توانست از این حادثه جان سالم بدر برد.

تدبیر فتحعلیشاه
این اعتراض ها که با رهبری علما و در رأس آن ها میرزا مسیح مجتهد همراه بود نهایتاً با قتل گریبایدوف و همراهانش ختم شد.
تزار روسیه نیکلای اول به محض اطلاع از قتل اعضای نمایندگی خود در ایران، پرنس دالغورکی را به عنوان سفیر جدید به منظور بررسی جریان روانه تهران کرد. سفیر جدید به محض ورود به تهران از فتحعلی شاه خواست تا عاملان اصلی حادثه قتل سفیر قبلی مجازات شوند و اموال غارت شده مسترد گردد، یا خسارت آن ها پرداخت شود. و نیز چون مسلم شده بود که میرزا مسیح مجتهد استرآبادی ساکن تهران علت اصلی شورش مردم تهران در به وقوع پیوستن این قتل ها بوده، از ایران به خارج کشور تبعید شود.

فتحعلی شاه پیشنهاد سفیر روسیه را پذیرفت و دستور داد تا لااقل یکی از رهبران شورش مردم را در حادثه قتل گریبایدوف پیدا کنند تا به مجازات برسد. مأموران، شخصی به نام رضا قلی بیگ را دست گیر کردند و در میدان ارک تهران کشتند.
اما درباره تبعید میرزا مسیح مجتهد، فتحعلی شاه او را احضار و با مهربانی به وی گوش زد کرد که به عتبات سفر کند. وی پذیرفت، ولی چند روز این کار را به تأخیر انداخت تا به مریدان خود چنین وانمود کند که دولت می خواهد او را به خارج از کشور تبعید کند و سپس او را تحویل دولت روسیه دهند تا به سزای خون سفیر مقتول کشته شود.

از طرفی مأموران دولت هم به مجتهد فشار وارد می آوردند که هر چه زودتر ایران را ترک کنند وی روزی با زن و فرزند خود به مسجد رفت تا به بهانه وداع با مردم بار دیگر احساسات دینی آنان را تحریک کند و در این کار نیز موفق گردید، لیکن اقدام سریع دولت از به وقوع آمدن حادثه جدید دیگری جلوگیری کرد و سرانجام این مجتهد به فرمان دولت گردن نهاد.
درگذشت میرزا مسیح مجتهد

اگر چه بارقه معنوی بارگاه مقدس حضرت امام حسین (ع) در کربلا و انوار ملکوتی مرقد علی (ع) در نجف چنان آرامش و اطمینان خاطری را برای میرزا مسیح فراهم ساخت که در پرتو آن توانست تحقیقات علمی و پژوهش های فقهی خود را گسترش دهد، به دلیل ضعف بینایی و سایر امراض ناشی از پیری در سال 1263 قمری درگذشت. نویسنده کتاب ارزشمند جواهرالکلام و تنی چند از علمای مشهور نجف بر پیکر او نماز خواندند و او را در یکی از حجره های طرف بالا سرِ صحن مقدس علوی دفن کردند.

تألیفات میرزا مسیح مجتهد :
1. قواعد الاصولیه؛
2. کشف النقاب فی شرح اللمعه الدمشقیه؛
3. شرح کتاب المعاطاه؛
4. شرح قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام؛
5. شرح مختصر النافع؛
6. رساله فی احکام النیابه و جواب الاسئله الفقهیه؛
7. رساله فی تحقیق ان العقود و الایقاعات هل تحتاج الی اللفظ؟،
8. احکام الشرط فی العقود و الایقاعات؛
9. رساله فی الاجتهاد و التقلید؛
10. رساله عملیه المصباح لطریق الفلاح.

منابع:
1- شمیم، علی اصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: بهزاد، 1389.
2- هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر، 1369.
3- نفیسی، سعید. تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره ی معاصر، تهران: اهورا، 1383.
4- مدنی، سید جلال الدین. تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، تهران: دفتر انتشارات اسلامی، بی تا.
5- خالقی نژاد، امیرحسین. نقش سیاسی علمای شیعه در عصر قاجار، قم: بوستان کتاب، 1390.
6- تاریخ ایران در دوره ی افشار، زند، قاجار، از مجموعه تاریخ کمبریج. به سرپرستی پیترآوری. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: جامی، 1384.