تجربه‌ای کم نظیر که دوران هشت ساله جنگ تحمیلی آن را در تاریخ، به نام ایران کرد تا وقتی سخن از جنگ و دفاع می‌آید، این دوران هشت ساله برگ زرینی شود برای ایران و ایرانی. از این رو و در واکاوی چیستی و چگونگی نظام دفاعی اسلام و چرایی نامگذاری جنگ تحمیلی ایران با عنوان «دفاع مقدس» با حجت‌الاسلام والمسلمین جواد رفیعی، معاون پژوهش حوزه علمیه قم، مدیرکل امور پژوهشی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه و صاحب تألیفاتی در حوزه فلسفه و کلام و «آموزه‌های نهج البلاغه» که سابقه حضور در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل را داشته است به گفت و گو پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:
نظام دفاعی اسلام بر چه اصولی مبتنی است و این نظام چه تفاوتی با نگاه دیگر مکاتب و مرامها به موضوع دفاع دارد؟
- برای پاسخ به این پرسش مقدمه‌ای لازم است؛ باید توجه داشت دفاع از ماده «دفع» به معنای دور ساختن بوده و دارای معانی اصطلاحی متعدد در فقه و حقوق و دیگر عرصه‌های دانشی است.
با توجه به آنکه در موضوع مورد بحث، دفاع فقهی مدنظر است، باید گفت دفاع عبارت است از وظیفه مقابله در برابر آسیب و تهدیدی که برای ساحت دین خدا یا جامعه اسلامی وجود دارد و باید آن را از جان، مال و ناموس مسلمانان دفع کرد.
دفاع امری فطری است و انسان برابر هر آنچه داشته‌ها، ارزشها و باور‌هایش را تهدید کند واکنش نشان می‌دهد، این امر حتی به نوعی در نهاد حیوانات و نباتات هم وجود دارد.
از منظر قرآن نیز عامل بقای هنجارها و ارزشها، نیروی دافعه است که اگر نباشد جوامع دچار فساد و از هم گسیختگی می‌شوند، از این رو، در اسلام دفاع برای ارزشهایی همچون صلح و آزادی پسندیده است.
در نگاه کلان نیز از منظر اسلام افزون بر ارزشمندی دفاع از جان، مال و ناموس، شاخصهای دیگری مطرح است که حتی ارزش بیشتری دارند مانند دفاع مقابل ایجاد فساد روی زمین. یعنی هر گاه کسانی یا جریانی قصد ایجاد فساد داشته باشد، مسلمان موظف به دفاع است و این دفاع برای او وظیفه و تکلیف شرعی برای مقابله با گسترش فساد محسوب می‌شود. یا دفاع مقابل ظلم و استکبار و زیاده خواهی یا دفاع از صلح و ارزشهای دینی و اماکن مقدس و مساجد که مسلمان به عنوان مکلف از جانب اسلام جواز ورود به میدان دفاع از آنها را دارد.
باید توجه داشت مسأله دفاع یک وظیفه انسانی نیز به شمار می‌رود. نوع انسان دفاع از صلح و آزادی و حمایت از ستمدیدگان و مبارزه با ظالمان و بیدادگران را می‌ستاید. البته صرف نظر از نگاه دینی، این کار به عنوان یک ارزش انسانی پاداش و نتیجه خاص خود را دارد. پاداش این نوع از دفاع هم این جهانی و مادی است، یعنی در قالب ستایش و قدردانی و ساخت تندیس و یادبود و ماندگاری در تاریخ مورد توجه قرار می‌گیرد. همین ارزش انسانی دفاع وقتی دارای ارزش الهی و دینی باشد و یک وظیفه و رسالت دینی تلقی شود ، پاداش جهانی نیز دارد که شامل جاودانگی در نزد خداوند، برخورداری از نعمتهای الهی و... می‌شود. و خداوند پاداش آن را اجری عظیم می‌داند که ویژه مدافعان و جهادگران بوده و شامل کسان دیگر نمی‌شود. هیچ شخص دیگری و هیچ عملی در اسلام نمی‌تواند با آن برابری کند.
با این تعاریف مبانی دفاع در اسلام دارای چه ابعادی است و چگونه تصریح می‌شود؟
- مبانی دفاع از منظر اسلام را می‌توان در چند بعد خلاصه کرد، نخست اینکه دفاع در اسلام وظیفه‌ای الهی است که در کنار توجه به ابعاد عقلی، انسانی و... وجوب می‌یابد، یعنی در مواردی که خدا دستور می‌دهد، باید این حکم فطری الهی اجرا شود؛ دوم اینکه دفاع مستلزم معرفت به حقوق انسان است، یعنی تا انسان حقوق خود را نشناسد نمی‌تواند در مسیر دفاع قدم بردارد.
همچنین، لازمه دفاع دینی نیازمند کسب روحیه دینی در مسیر اطاعت پذیری است، به عبارت بهتر کسانی در این دفاع موفق هستند که از نظر باطن و آمادگی‌های نفسانی به مرحله‌ای رسیده‌اند که می‌توانند خون خود را با خدا سودا کنند، از این رو به آمادگی نیاز دارد. البته هر کسی با هر میزان از آمادگی می‌تواند وارد این بازار شده و بکوشد تا قدرت روح خود را تعالی دهد.
افزون بر این، در این دفاع وجه دینی غالب است و انسان به قصد خلوص و تقرب پا به میدان می‌گذارد، از این رو است که بسیاری از ارزشهای دفاع دینی به این اصل باز می‌گردد در این راه انسان مامور به وظیفه است و نباید به بهانه رسیدن به هدف از هر وسیله‌ای استفاده کند و هر قدر هم این هدف بزرگ باشد نباید از مسیر اعتدال خارج شود.
پنجم اینکه هدف دفاع از نظر اسلام فسادستیزی است، یعنی هر وقت فسادی در جامعه دیده می‌شود، با هدف اصلاح جامعه رخ می‌دهد و در واقع این تفاوتهای دفاع در اسلام با دیگر مکاتب است.
از منظر اسلام و آموزه‌های آن چه نوع نگاهی به دفاع می‌تواند به دادن «صفت مقدس» به آن منجر شود؟
- تقدس عمل به حسب مکاتب و جوامع مختلف، متفاوت است؛ مقدس بودن یک عمل در رابطه مستقیم با هدف آن عمل قرار می‌گیرد. یعنی هر چه هدف متعالی تر باشد میزان تقدس آن بالا‌تر می‌رود؛ از سوی دیگر میزان تقدس عمل با میزان جدایی آن از منفعت طلبی شخصی رقم می‌خورد. عملی که برای نام و نان و جاه و ثروت و قدرت و حفظ موقعیت باشد به همان میزان از تقدس فاصله می‌گیرد. بنابراین، معیار تقدس، تعالی هدف و میزان فاصله عمل از منفعت طلبی‌های شخصی است.
بر این اساس تقدس یک امر نسبی است. یعنی حتی در جوامع غیردینی هم به نوعی عمل می‌تواند وجهه مقدس داشته باشد. اما در اسلام معیار آن است که عمل برای اعتلای توحید و احقاق حق باشد. هر عملی که مصداق حق باشد مقدس است، زیرا ذات حق سرسلسله مقدسات است و هر عملی در این مسیر باشد تقدس دارد، مانند مبارزه با بت پرستی‌ها چه نوع قدیم و چه انواع مدرن آن.
بنابر این، مبارزه با ظلم، خشونت، نسل کشی، اشغالگری، استبداد، استکبار و امثال آن در راستای این هدف نهایی است. دوران هشت ساله دفاع ایران اسلامی و مردم مسلمان در برابر دشمن متجاوز و جهان استکبار از این جهت مقدس است که با هدف متعالی توحید و دفاع از حق انطباق دارد.
دفاع در نگاه اسلام چه پیوندی با عبودیت و بندگی پیدا می‌کند و چه تاثیری بر تعالی روحی و معنوی انسان دارد؟
- وقتی دفاع به دور از هر منفعت طلبی بوده و فقط تبعیت از خدا در نظر باشد، اوج عبودیت و تسلیم را در پی دارد و ارزشی پیدا می‌کند که هیچ حسنه‌ای با آن برابر نیست.
اگر در جهاد علمی علم جاودانه می‌شود، در جهاد فرهنگی نیکخواهی‌ها و در جهاد هنری مهارتهای هنری؛ در عرصه دفاع مجاهد الی ا... با اهدای خون و جان خود روح و حقیقت درونی خویش را جاودانه می‌کند و این یعنی اوج عبودیت و تسلیم محض در پیشگاه خدای تبارک و تعالی.
دفاعی که در اسلام تعریف شده و می‌تواند صفت مقدس به خود گیرد چه تاثیری بر سبک زندگی بر جای می‌گذارد، بویژه از منظر تغییر و اصلاح؟
- نگرش ایثارگرانه می‌تواند سبک زندگی را الی ا... و معیار عمل را متوجه «الیه راجعون» کند، اما به شرطی که بتواند حال و هوای آرامش پس از طوفان را در درون خود حفظ کند و تابع محض خدا باشد، یعنی به تعبیر قرآن پس از رسیدن به عافیت دچار فراموشی نشود؛ اگر چنین شد فرهنگ ایثار، گذشت و تسلیم محض بودن چه در درون افراد و چه در جامعه و سبک زندگی استمرار می‌یابد. اما متاسفانه بسیاری از ما وقتی به ساحل عافیت می‌رسیم همه چیز را از یاد می‌بریم!
با توجه به درک ملموس جبهه و حضور در میدان دفاع مقدس درباره چگونگی رقم خوردن آن و دستاوردهای روحی و معنوی و اخلاقی آن توضیح دهید.
- دوران دفاع مقدس قطعه‌ای از بهشت را برای جامعه ترسیم کرد و ایثار در عالیترین مقام و رتبه حرکت الی اللهی تبلور یافت و همه امکانات در مسیر این ایثار بسیج شد. این جریان بخش عمده‌ای از جامعه را در چرخه‌ای نورانی قرار داد و همه اقشار را با آن همراه کرد که در نتیجه آن، جامعه در مسیر تسلیم محض بودن در درگاه خدا پیش رفت.
اینکه می‌گویند جهاد حیات جامعه است از این روست که هر قطره خون پاکی که بر زمین می‌ریزد در رگهای جامعه وارد می‌شود و نقش و تاثیر آن بر حیات جامعه و تعالی روحی و معنوی آن با هیچ حرکتی دیگر قابل قیاس نیست و عمر پربرکت انقلاب و تجربه دفاع مقدس خود گواهی بر این مدعاست.
این دفاع و حرکت در واقع حرکتی تمام قد در جهت تسلیم جامعه بر اوامر الهی بود، یعنی همه آنهایی که مشارکت کردند چه آنها که در خطوط مقدم بودند و چه حامیان پشت خط و همه جامعه این حرکت را رقم زدند. این حرکت نورانی در آن برهه از زمان در مقایسه با تمام اقداماتی که برای اعتلای کلمه حق صورت گرفت، بی‌نظیر بود.
نظر شما