با سخنان روز دوشنبه باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، احتمال اینکه مذاکرات (بر سر برنامه هسته‌ای) ایران به نقطه‌ عطف موفقیت ــ یا ــ شکست برسد، تقویت شد، جایی که اوباما خطاب به خبرنگاران گفت: اگر ایرانی‌ها تا انتهای ماه مارس با یک چارچوب که به جهان نشان دهد که "به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیستند" موافقت نکنند "من فکر نمی‌کنم که تمدید بیشتر (مذاکرات هسته‌ای) مفید باشد".

این بن‌بست یک سؤال ناخوشایند اما اساسی را مطرح کرده است: اگر مذاکرات به شکست بینجامد، ایالات متحده و ایران چه‌کاری باید انجام دهند؟ جواب من این خواهد بود که دست‌کم در ابتدای کار، هر دو طرف عاقل باشند و چیزی انجام ندهند. این وضعیت شبیه مذاکرات (اتحادیه‌های) کارگران است که هر دو طرف به این نتیجه می‌رسند که حتی پس از انقضای مدت  زمان قراردادها، به‌نفع هر دو طرف است که بر اساس قواعد پیشین کار کنند.

بدبینی در مورد مذاکرات رو به فزونی است زیر دو طرف بر سر مسائل کلیدی از یکدیگر بسیار فاصله (اختلاف) دارند. در مورد پرسش مطرح مبنی بر رهایی از تحریم‌ها: محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز یکشنبه گفت که تحریم‌ها یک "مانعی" است که اگر توافقی در کار باشد باید به‌سرعت رفع شوند. اما مذاکره‌کنندگان آمریکایی تأکید کرده‌اند که تحریم‌ها به‌صورت گام به گام، طی یک پروسه مرحله‌بندی شده، و همزمان با اینکه ایران پایبندی خود را به مفاد توافق کلی نشان دهد، رفع خواهند شد. وقتی دو طرف چنین اختلافی بر سر این موضوع بنیادین دارند، سخت بتوان تصور کرد آنها چگونه به توافق برسند.

من زمانی که روز یکشنبه یک بحث عمومی 30دقیقه‌ای را طی کنفرانس امنیتی مونیخ مدیریت کردم، از نزدیک مهارت‌های دیپلماتیک ظریف را مشاهده کردم. وی از سؤالات مطرح شده در مورد مهمترین موضوعات مورد چانه‌زنی طفره رفت و ادعا کرد که نمی‌خواهد در ملأعام مذاکراتی را انجام دهد. وی این موضوع را که هدف حملات تندروهایی است که مخالف هرگونه امتیاز دادن به ایالات متحده هستند رد نکرد.

این وضعیت یک سؤال حساس دیگر را برای واشنگتن مطرح کرده است که اگر مذاکرات به شکست بینجامد: چگونه از فروریختن اقتدار حسن روحانی رئیس جمهوری ایران (کسی که موافق مذاکرات است) و تقویت شک و تردیدهای (آیت‌الله) خامنه‌ای رهبر عالی ایران مبنی بر اینکه مذاکرات تنها یک حقه آمریکایی است، اجتناب کنند؟

آشکار است که هم در واشنگتن و هم در تهران، فشارهای سیاسی برای اجرای اقدامات تنبیهی در صورت پایان یافتن (شکست) مذاکرات وجود دارد. کنگره از هم‌اکنون آماده بحث و بررسی (تصویب) اعمال تحریم‌های بیشتر است، و تندروهای بد‌گمان در تهران نیز احتمالاً به‌دنبال گسترش برنامه هسته‌ای خواهند بود. هر دو طرف باید درباره اتخاذ اقدامات یک‌جانبه که وضعیت کنونی را به هم بریزد، مراقب باشند.

یکی از دلایل چرایی منتظر ماندن برای اقدامات طرف دیگری، اجتناب از مقصر شناخته‌شدن است، امری که قطعاً پس از به بن‌بست رسیدن مذاکرات آغاز خواهد شد. ایران منتظر خواهد ماند تا ادعا کند که طرف آسیب‌دیده و آزرده ماجرا بوده و امتیازهای سخاوتمندانه آن رد شده است. ایالات متحده نیز می‌تواند با این ادعا این‌گونه مقابله کند که ایران با فرمولی که تضمین‌کننده ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای آن باشد هرگز موافقت نکرده است.

در چنین ماجرایی که هرکسی انگشت اتهام را به‌طرف دیگری می‌گیرد، تحریم‌های جدید اعمالی از سوی ایالات متحده می‌تواند ایران را همچون یک قربانی به تصویر کشد؛ همچنین اقدام ایران برای از سرگیری غنی‌سازی در مقیاسی بزرگ نیز می‌تواند این موضوع را به میان بکشد که این کشور به‌دنبال ساخت یک سلاح هسته‌ای است. در نبردی این‌چنین در عرصه عمومی، برای هر طرف احتمالاً بهتر خواهد بود که رویکرد "منتظر بمان و نظاره‌گر باش" را اتخاذ کند تا بتواند گزینه‌های در دسترس خود را حفظ کند.

شما حتی می‌توانید وضعیت توازن وحشت در زمینه قانون‌گذاری را تصور کنید: در صورتی که ایران غنی‌سازی اورانیوم را از سر بگیرد، کنگره می‌تواند اعمال تحریم‌های شدید علیه ایران را تصویب کند؛ اگر تحریم‌های جدید نیز اعمال شوند، پارلمان ایران نیز می‌تواند به‌صورت مشابه به برچیدن محدودیت‌های اعمالی بر فعالیت‌های غنی‌سازی ایران رأی دهد. شمشیرها باید از نیام بیرون کشیده شوند اما ... هنوز موقع خونریزی نیست.

شکست مذاکرات هسته‌ای برای خاورمیانه‌ای که شدیداً دچار بی‌ثباتی است چه معنایی در بر دارد؟ این‌گونه به نظر می‌رسد که ایرانی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با خیزش داعش، ایالات متحده نیازمند کمک ایران در عراق است. اما یک ادعای متقابل هم مطرح شده است: ایران در مرزهای خود شاهد آشوب‌هایی است، از هم گسیختگی مذاکرات، ایران را در میانه نبرد با دشمنانی متعدد آن‌هم بدون متحدانی قابل اعتماد قرار می‌دهد.

ایران همچنین باید در مورد خطرات پس از (شکست) مذاکرات عمیقاً بیندیشد، جایی که عربستان سعودی، مصر و احتمالاً ترکیه برنامه‌های تولید بمب (هسته‌ای) خود را آغاز کنند.

و اگر مذاکرات به موفقیت برسد؟ من از ظریف در مورد اینکه آیا ایران احتمال دارد برای دست یافتن به چارچوبی برای حل تنش‌های فرقه‌گرایانه ویرانگر منطقه‌ای به عربستان سعودی، ترکیه، روسیه و ایالات متحده بپیوندد، پرسشی کردم. ظریف از این ایده استقبال کرد.

آیا لحظه رسیدن به توافق با ایران رسیده است؟ پس از هفته اخیر، من بیشتر دچار شک و تردید شده‌ام، اما این به‌معنای این نیست که الآن زمان خوبی برای سنگر گرفتن در خطوط جبهه در تقابلی است که می‌تواند به جنگی دیگر در خاورمیانه بینجامد.