قوطی‌هایی که روی بعضی از آن‌ها عکس پیرمردی لبخند می‌زد و زیر آن نوشته بود: سوهان حاج حسین و پسران و مغازه‌داری که لبخندی مانند همان پیرمرد بر لب داشت، با عبور هر عابری می‌گفت: «بفرمایید لقمه‌ای، روغنی، زعفرانی...»
این آخرین تصویری است که از یک مغازه سوهان فروشی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) در خاطرم نقش بسته است. تصویری که دیدن آن در قم چیز عجیبی نیست چرا که قم زادگاه سوهان است.

 سوهان، همان سمنو است
مرحوم دهخدا شیرینی‌ای با قرص‌های بزرگ را که با عصاره جوانه گندم درست شده است، سوهان معنی کرده است. شیرینی با اصالت ایرانی که از همان ابتدا تاکنون به صورت کاملاً سنتی و با دست شکل داده می‌شود و این روزها کم‌کم ماشین‌ها هم به کمکش شتافته‌اند ترکیباتی چون آردِ جوانه گندم، آرد گندم، زرده تخم، کره، شکر، زعفران، هل و انواع مغزها دارد و بافتی بسیار فشرده به رنگ قهوه‌ای روشن؛ البته این شیرینی، ابتدا به صورت حلوای نرمی بوده اما کم‌کم با افزودن ترکیبات دیگری مثل زرده تخم‌مرغ و جوانه گندم خاصیت سفتی و شکنندگی به این شیرینی افزوده شده که بر میزان ماندگاری‌اش هم افزوده است. این روزها سوهان با دایره‌هایی بزرگ و کوچک داخل ظرف‌های فلزی مخصوص که یکی از مشهورترین سوغات قم است، در شکل‌ها و
بسته بندی‌های متنوع عرضه می‌شود.

 پخت سوهان با وضو
«حاج محمد جهانگیری» یکی از قدیمی‌ترین سوهان پزهای قم است. پیرمردی 76 ساله که از 15 سالگی سوهان تولید کرده است. از روزگاری برایمان می‌گوید که هم مشتری کمتر بود و هم شناخت مردم از سوهان. روزهایی که در قم پنج، شش سوهان پزی بیشتر وجود نداشت و با هیزم و زحمت فراوان سوهان پخته می‌شد. بعد نفت و این روزها هم گاز کار را خیلی راحت کرده است. او می‌گوید از آنجا که سوهان همان سمنو و آش فاطمه زهرا(س) است، برای کسانی که آن را می‌پزند خیلی محترم و با قداست است. می‌گوید در این 61 سال که مشغول پخت این شیرینی بوده است، بدون وضو سر دیگ سوهان نرفته است.
سوهان در اصل همان سمنو است که چون مردم علاقه دارند در تمام مدت سال از آن استفاده کنند آن را خشک کرده تا همیشه در دسترس باشد. حاج محمد می‌گوید قدیم‌ترها خودمان آن جوانه‌ها را آرد کرده و از آن در پخت سوهان استفاده می‌کردیم، اما امروزه آردها را به صورت آماده تهیه می‌کنیم؛ البته او سخت معتقد است که سوهان‌های تولید امروزی، به مراتب مرغوب‌تر و با کیفیت‌تر از قدیم است.
 هر چند که به نظر ایشان درست کردن سوهان در منزل مشکل است و زمان زیادی باید برای آن صرف کرد، اما دستور تهیه سوهان معروف و خوشمزه‌اش را اینچنین شرح می‌دهد: هر یک کیلو آرد حدود 200 گرم جوانه گندم، یک کیلو و 200 گرم شکر و حدود دو کیلوگرم روغن یا کره بعلاوه زرده تخم مرغ برای نگه داشتن روغن نیاز دارد؛ همچنین زعفران، هل و انواع مغز به میزان دلخواه لازم است.
آرد‌ها را با هم مخلوط و کمی به آن آب اضافه کرده تا روان شوند؛ سپس روی حرارت قرار داده هم زده تا خامی آرد گرفته شود. شکر را اضافه کرده مرتباً هم می‌زنیم.
بعد از نیم ساعت، روغن را اضافه کرده مجدداً هم زده تا سفت شود. زعفران و هل افزوده و کمی مخلوط کرده سپس به اندازه یک گردو از مواد برداشته روی یک تخته با وردنه باز می‌کنیم تا نازک شود. بعد از مغزها به مقدار دلخواه روی آن ریخته و تزیین می‌کنیم.

 چه سوهانی خوب است؟
«امیر کربلایی پوریزدی»، رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی قم از مشخصه‌های یک سوهان خوب به ما می‌گوید. به نظر ایشان رنگ قهوه‌ای روشن و عطر و طعم سوهان از جمله مواردی است که نشان‌دهنده کیفیت آن بوده و این موارد به مواد اولیه آن بستگی دارد.
نوع روغن و کره حیوانی که در پخت سوهان مورد استفاده قرار می‌گیرد در کیفیت آن مهم است. سوهانی که به دندان نچسبد و سفت نباشد مرغوب است. طعم سوهان نامرغوب به‌گونه‌ای است که خریدار با چشیدن کمی از سوهان متوجه می‌شود که سوهان مرغوب نیست و کیفیت مواد اولیه آن پایین است. کیفیت سوهان از جمله عوامل جذب کننده خریدار بوده که در بهبود روند صادرات مطلوب و دستیابی به بازارهای جهانی مؤثر است.
پوریزدی ادامه می‌دهد که در حال حاضر حدود 600-700 کارگاه سوهان‌پزی در شهر قم فعال می‌باشند که روزانه حدود 25 تن تولید سوهان دارند. تولیداتی که حدود 20 تن آن به خارج از استان صادر و بقیه توسط زائران و مسافران و ساکنان قم خریداری می‌شود.
رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی قم می‌افزاید: بوی زعفران و هل و گلاب و ندادن بوی روغنِ مانده، خود یکی از شاخصه‌های یک سوهان با کیفیت است، اما برای اطمینان سوهان باید از فروشگاه‌های معتبر تهیه شود.
ضمن اینکه سوهان باید در کاغذهای مومی یا هر پوشش بهداشتی دیگری قرار گیرد و بعد در ظروف فلزی ضد زنگ یا پلاستیکی استاندارد نگهداری شود؛ البته باید روی بسته نام و مشخصات کارخانه، پروانه بهداشت، وزن خالص، ترکیبات و تاریخ مصرف نوشته شده باشد و ظرف در پشت شیشه اتومبیل و یا نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد.

 سوهان حاوی پروتئین کامل
دکتر «ریحانه احمدزاده قویدل» متخصص تغذیه، درباره نکات تغذیه‌ای سوهان به خبرنگار قدس می‌گوید: از آنجا که یکی از مواد اصلی برای درست کردن سوهان جوانه گندم است، این شیرینی ارزش تغذیه‌ای بالایی دارد. جوانه گندم ماده بسیار مغذی‌ای است که متأسفانه در برنامه غذایی این روزهای خانواده‌ها جایی ندارد، در حالی که سرشار از ویتامین‌ها و املاح معدنی ضروری برای بدن مانند ویتامینA است.
وی می‌گوید: در هر 100 گرم از جوانه گندم 367 کالری انرژی، 73 گرم کربوهیدرات، 10 گرم پروتئین، ‌سه گرم چربی، 54 میلی‌گرم کلسیم، 611 میلی گرم فسفر، 6.9 میلی‌گرم آهن، 671 میلی گرم پتاسیم و 1.8 گرم فیبر وجود دارد. احمدزاده می‌افزاید: ویتامین A موجود در جوانه گندم باعث افزایش قوه بینایی، سرعت رشد کودکان، شادابی پوست و سلامت ریه و گلو می‌شود و خستگی مفرط، ضعف و بی‌حالی را کاهش می‌دهد. ویتامینB1 موجود در جوانه گندم نیز، برای تعادل سیستم عصبی ضروری است. به نظر این متخصص تغذیه سلنیوم و منیزیوم موجود در جوانه گندم، در پیشگیری از ابتلا به انواع سرطان مؤثر شناخته شده است؛ همچنین کسانی که از یبوست، خستگی و بی‌حالی، کلسترول بالا و دردهای عضلانی رنج می‌برند، باید از این ماده غذایی کمک بگیرند. جلوگیری از پیری زودرس، از کار افتادگی پیش از موعد اندام‌های بدن، مؤ‌ثر در رشد کودک و کاهش سوء تغذیه به علت داشتن پروتئین کامل از خواص این سوهان است.
دکتر احمدزاده در نهایت تأکید می‌کند: هنگام خوردن این شیرینی خوشمزه و سنتی مراقب وزن، قند و چربی خونتان باشید.