دارایی اصلی ایران، نیروی انسانی متخصص و دانشمندان و دانش آموختگان ایرانی است. تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در سال 1394 حدود 200 هزار نفر در دانشگاه‌های زیر مجموعه وزارت علوم و حدود 300 هزار نفر در دانشگاه آزاد اسلامی (در مجموع حدود 500 هزار نفر) هستند.
این دانشجویان فرصتی برای توسعه علم در کشور بوده اند. کشور ما بر اساس آمار، همواره و بویژه در دهه گذشته در دنیا در معرض مهم‌ترین موج مهاجرت دانش آموختگان دانشگاهی بوده است.
این مسأله که آمار آن به میزان سالانه 150 تا 180 هزار نفر برآورد می‌شود، دست کم سالانه حدود 50 میلیارد دلار خسارت به کشور ما وارد می‌کند.
درآمد ارزی ایران از محل فروش نفت و میعانات گازی در طی سال‌های 1390 به بعد مدام در حال کاهش بوده است.
برآورد می‌شود که این درآمد از حدود 118 میلیارد دلار در سال 1390، به 63 میلیارد دلار در سال 1391، 41 میلیارد دلار در سال 1392 و حدود 35 میلیارد دلار در سال 1393 رسیده باشد.
ضمناً با وضعی که در مورد کاهش قیمت نفت در سال 94 رخ داد، به نظر می‌رسد که درآمد ایران از این محل در سال 1394 به کمتر از 30 میلیارد دلار برسد. بنابراین امکانات کشور در زمینه دریافت ارز خارجی و امکان مبادلات و خرید‌های خارجی در مدت این پنج سال بتدریج کمتر شده است.
تولید ناخالص داخلی در این مدت از بیش از 500 میلیارد دلار به حدود 300 میلیارد دلار (حدود 250 میلیارد دلار کاهش نسبت به پنج سال قبل) و جمعیت کشور در این مدت از حدود 4/75 میلیون نفر به حدود 80 میلیون نفر رسیده است (حدود پنج میلیون نفر افزایش).
آمارها نشان از تأثیر مستقیم این تحولات اقتصادی و اجتماعی بر وضع توسعه علم در ایران داشته است. در طی پنج سال گذشته تولید ناخالص داخلی به دلیل وضعیت رکود
کاهش یافته و سرعت رشد علمی ایران نیز بتدریج و از سال 1390 و 1391 به بعد کاهش یافته است (گرچه تعداد مقالات تولید شده همچنان روندی رو به رشد نشان می‌دهد). البته دقت کنید که هیچ کدام از دانشگاه‌ها یا پژوهشگاه‌های حتی مهم و مطرح ما در شاخص جدیدی که از سوی مؤسسه تامسون رویترز برای سنجش «نوآوری» از سپتامبر 2015 ایجاد و گزارش شده است، جایی ندارند.
در این شاخص جدید، مؤسسه علوم و پژوهش‌های پیشرفته کره جنوبی در سئول در رتبه 10 نوآوری (در میان دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های دنیا) قرار گرفت و دانشگاه علوم و فناوری پوهانگ کره جنوبی در رتبه 12 قرار داشت (در حالی که دانشگاه امپریال کالج لندن در همین
رده بندی رتبه 11 داشت).
قرارگرفتن دو مؤسسه از کره جنوبی در رده زیر 20 جای توجه و البته دقت ویژه دارد و اینکه چرا ما در هیچ بخش از این نوآوران دنیای علم و فناوری قرار نداریم؟ بخشی از موضوع به مشارکت نکردن مؤثرمان در تولید علم و نبود
سرمایه گذاری در پژوهش مربوط است و البته قسمت کوچک‌تری هم به باور نگارنده به این موضوع مربوط است که ما همان نوآوری هایی را که داریم، در سطح بین المللی ثبت نمی‌کنیم.
توجه کنید که معنی نوآوری و ثبت اختراع آن نیست که از هر نوآوری، محصول و یا فناوری تازه تولید شود. در آمریکا در سال 2015 حدود 9 میلیون اختراع ثبت شد که با حدود هشت میلیون از آن‌ها کسی برای تولید محصول کاری نداشته و ندارد، و تنها ایده ها، روش‌ها و ابزارها و یافته هایی نوآورانه ای بوده که خلاقان، دانشمندان و فناوران
یافته اند و ثبت کرده اند. بخشی که تبدیل به فناوری و محصول می‌شود، حدود آن یک میلیون دیگر است.
ولی توجه کنید که اگر آن بستر نوآوری و ثبت اختراع حدود 9 میلیون در سال وجود نداشته باشد، امکان کار بر روی بخش کوچک‌تر از نوآوری‌های ثبت شده برای تولید محصول نو نیز وجود نخواهد
داشت.
نظر شما