قرآن کریم به‌طور مکرر بر اهمیت خانواده و فرزندآوری تأکید کرده است و در آیات متعدد، تشکیل خانواده را نشانه‌ای از نعمت‌های الهی و دلیلی بر استحکام جامعه اسلامی دانسته است: «المال و البنون زینه الحیوه الدنیا» (کهف، ۴۶). این نگاه دینی به خانواده، در مقابل تغییرات فرهنگی و اجتماعی امروز، به‌ویژه در ایران که با بحران کاهش جمعیت مواجه است، راه‌گشاست.
حجت‌الاسلام مجید فولادی، کارشناس خانواده و مؤلف کتاب‌های جمعیت، خانواده و فرزندآوری در این گفت‌وگو به بررسی علل این بحران و راهکارهای دینی برای بازسازی نهاد خانواده و ارتقای نرخ تولد پرداخته است. وی معتقد است برای مقابله با این بحران، باید به آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت(ع) بازگشت و با اصلاح سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی، شرایطی فراهم کرد که تشکیل خانواده و فرزندآوری به عنوان یک ارزش در جامعه رواج یابد.
بازگشت به آموزه‌های قرآن برای مقابله با بحران فرزندآوری
حجت‌الاسلام فولادی در ابتدا با اشاره به برخی از عوامل ایجاد بحران جمعیتی کشور می‌گوید: مهم‌ترین عامل کاهش جمعیت، علاوه بر سیاست‌های جمعیتی اشتباه وزارت بهداشت که آسیب‌های جدی به بار آورد، تغییرات فرهنگی و سبک زندگی است. یکی از مهم‌ترین تغییرات، تغییر از سبک زندگی اسلامی به سبک زندگی غربی است که تأثیر زیادی بر کاهش نرخ تولد دارد. همچنین، مسائل اجتماعی مانند افزایش تمایل دختران به تحصیل در دانشگاه‌ها و سربازی رفتن پسران نیز در این بحران مؤثر است. در واقع اجرای سیاست‌های نادرست، مانند گسیل دختران به دانشگاه‌ها بدون برنامه‌ریزی مناسب، سبب شده نیازهای جامعه به‌درستی در نظر گرفته نشود. به عنوان مثال در برخی شهرها، بسیاری از خدمات ویژه بانوان مانند سونوگرافی و مشاوره‌های زنان و زایمان توسط پزشکان مرد انجام می‌شود که این خود نشان‌دهنده کمبود زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی‌های ضعیف است. علاوه بر این، سوق دادن دختران به رشته‌هایی که به طور سنتی مردانه تلقی می‌شود، مانند مهندسی عمران، معدن، جنگلبانی، حفاری چاه نفت و... بدون توجه به نیازهای واقعی کشور و بدون برنامه‌ریزی مناسب برای شغل‌های متناسب با ویژگی‌های زنان، از دیگر عواملی است که بحران جمعیتی را تشدید کرده است. برای تغییر این روند، نیاز است سیاست‌های جمعیتی اصلاح شود و با توجه به نیازهای جامعه و فرهنگ اسلامی، برنامه‌ریزی دقیق و مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی صورت گیرد.
برخی از موانع ازدواج و فرزندآوری
این کارشناس خانواده تشریح می‌کند: در فرهنگ جامعه، رسانه‌ها و برنامه‌های مختلف، تحصیلات دانشگاهی برای دختران به‌عنوان هدفی حیاتی معرفی شده و حتی در بسیاری از خانواده‌ها، صرف نظر از نیازهای اقتصادی و اجتماعی، به‌عنوان یک الزام شناخته می‌شود. این امر سبب می‌شود دختران به‌جای انتخاب رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای یا تخصص‌های مورد نیاز بازار کار، وارد رشته‌هایی شوند که در بسیاری از موارد نه‌تنها در تأمین شغل موفق نبوده بلکه زمان زیادی از دوران جوانی آنان را نیز تلف می‌کند. در کنار این موضوع، خدمت سربازی اجباری برای پسران نیز یکی از عواملی است که موجب اتلاف عمر مفید و وقت آنان می‌شود. دو سال از بهترین دوران زندگی پسران به‌جای آنکه به فعالیت‌های شغلی یا توسعه فردی اختصاص یابد، صرف گذراندن دوره سربازی می‌شود. در حالی که با تغییرات ساختاری می‌توان این دوره را به یک شغل حرفه‌ای تبدیل کرد اما متأسفانه در حال حاضر این وقت تلف شده مجب تأخیر در شکل‌گیری خانواده‌ها و کاهش نرخ فرزندآوری می‌شود. نتیجه این اقدامات، افزایش سن ازدواج و مادر شدن در جامعه است. در حال حاضر، میانگین سن مادر شدن و پدر شدن در جوانان به ۳۰سال نزدیک شده است که این مسئله به‌طور مستقیم به کاهش جمعیت و پیری جامعه منجر می‌شود. در حالی که می‌توان این سن را کاهش داد و جوانان را در سنین پایین‌تری به خانواده‌داری و فرزندآوری تشویق کرد.
فرهنگ‌سازی، راه نجات جمعیت
این استاد حوزه و دانشگاه به ضرورت فرهنگ‌سازی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: برای مقابله با این بحران، نیاز است سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای تربیت نیروی کار حرفه‌ای و همچنین حمایت از تشکیل خانواده‌های جوان در کشور انجام شود تا روند کاهش جمعیت به‌طور جدی کنترل و به سمت آینده‌ای پررونق‌تر هدایت شود. این فرهنگ‌سازی در جامعه می‌تواند به‌طور چشمگیری به بهبود وضعیت جمعیتی ایران کمک کند. برای این منظور، باید فرهنگ خانواده و فرزندآوری به یک ارزش در تمامی ابعاد اجتماعی تبدیل شود. این فرهنگ‌سازی می‌تواند از طریق رسانه‌ها، به‌ویژه صدا و سیما انجام گیرد. به عنوان مثال، باید اولویت‌ها در رسانه‌ها به سمت چهره‌های اجتماعی و سلبریتی‌هایی باشد که خانواده دارند و فرزندآوری را ترویج می‌کنند. همچنین، در تخصیص مشاغل و برنامه‌های اجتماعی، باید توجه بیشتری به افرادی که خانواده تشکیل داده و به تربیت فرزند پرداخته‌اند، داشته باشیم. براساس تجربیات گذشته، مانند تخصیص سهمیه دانشگاه‌ها به رزمندگان جنگ، می‌توانیم سهمیه‌هایی برای افرادی که خانواده تشکیل داده و فرزند دارند، در نظر بگیریم. جشن‌ها و برنامه‌های اجتماعی نیز باید خانواده‌محور برگزار شوند و کسانی که فرزند دارند، تشویق و مورد حمایت ویژه قرار گیرند.
دکتر فولادی به نقش پررنگ سیاست‌های جمعیتی اسلام اشاره کرده و می‌گوید: اسلام به‌طور روشن به اهمیت خانواده و مادری توجه ویژه‌ای دارد و سیاست‌های جمعیتی باید در جهت تقویت این ارزش‌ها در جامعه باشد. در اسلام، مادری نه تنها یک مسئولیت بلکه یک افتخار و شأن معنوی است. بنابراین، باید این شکوه مادری در جامعه برجسته شود و در ارگان‌ها، نهادها، آموزش و پرورش، صدا و سیما و حتی مساجد، مادران قدردانی شوند. در مقابل، باید تصویر افرادی که به جای فرزندآوری، به حیوانات خانگی توجه دارند، در جامعه تضعیف شود. سیاست‌های جمعیتی باید به‌گونه‌ای باشند که ارزش مادری و فرزندآوری به‌طور گسترده‌ای در جامعه ترویج شود. از سوی دیگر، در میان جوانان ارزش کار و تلاش ترویج شود. متأسفانه امروزه بسیاری از جوانان به دنبال راحت‌طلبی و رفاه‌زدگی هستند و نمی‌خواهند در مشاغل سخت مشغول شوند. این وضعیت، به‌ویژه در خانواده‌هایی که در تلاش‌اند فرزندانشان را در رفاه کامل نگه دارند، موجب می‌شود نسل جوان از تلاش و سختی فراری باشد. در اسلام، کار و تلاش مورد تأکید است و باید فرهنگ کار و مسئولیت‌پذیری به‌ویژه در میان دختران و پسران نهادینه شود. به‌طور مثال، سنت‌های قدیمی که کودکان در تابستان‌ها به کارهای تولیدی مشغول می‌شدند، می‌تواند دوباره احیا شود تا جوانان با ارزش کار و تلاش آشنا شوند و از این طریق، به‌طور طبیعی به ایجاد یک جامعه فعال و مولد کمک کنند.
کاهش جمعیت، آخرین راهبرد غرب
مؤلف کتاب‌های جمعیت، خانواده و فرزندآوری یادآور می‌شود: تهاجم فرهنگی غرب به‌ویژه در زمینه کاهش نرخ تولد و تغییر نگرش‌ها در مورد خانواده، تأثیرات عمیقی بر جامعه ایران گذاشته است. دشمنان اسلام و کشورهای مسلمان از طریق شگردهای مختلف، به‌ویژه در رسانه‌ها، به ترویج سبک زندگی غربی و تخریب نهاد خانواده پرداخته‌اند. در کتابی که حدود ۱۲سال پیش با عنوان «کاهش جمعیت آخرین راهبرد غرب» نوشتم، به تشریح برنامه‌های دشمن برای کاهش جمعیت کشورهای اسلامی، به‌ویژه ایران پرداخته‌ام. این برنامه‌ها نه تنها از طریق جنگ و تهاجم نظامی بلکه از طریق سیاست‌های کنترل جمعیت و حتی دارو و واکسن به اجرا درآمده‌اند. در این راستا، دشمن با استفاده از رسانه‌ها و فیلم‌ها، مفاهیم غلطی مانند تک‌والدی یا کم‌فرزندی را ترویج می‌کند. در حالی که در همان زمان، در کشورهای خود، سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری و حفظ نهاد خانواده را اجرا می‌کنند.
حجت‌الاسلام فولادی در پایان خاطرنشان می‌کند: مشکلات اقتصادی و هزینه‌های گزاف زندگی سبب شده جوانان از تشکیل خانواده و فرزندآوری منصرف شوند. این در حالی است که اگر دولت‌ها تسهیلات مناسبی برای مسکن و اشتغال فراهم کنند، می‌توانند روند تشکیل خانواده را تسهیل و جوانان را به فرزندآوری تشویق کنند. مقابله با این تأثیرات نیازمند بازنگری در سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی است. ضمن اینکه باید فرهنگ‌سازی گسترده‌ای برای ترویج ارزش‌های اسلامی در خانواده و فرزندآوری انجام گیرد. همچنین، باید با پدیده سقط جنین که به دلایل واهی مختلف افزایش یافته، مقابله جدی صورت گیرد. این سیاست‌ها به‌طور مستقیم در بهبود وضعیت جمعیتی و بازگشت به فرهنگ اسلامی خانواده مؤثر خواهد بود.
نظر شما