کارشناسان معتقدند ازجمله اهداف مهم شهر مدرن یا شهر پایدار هوشمند این است که با هزینه مناسب و بهینه، بهترین خدمات ارائه شود، بهویژه اینکه باتوجه به جمعیت حدود ۸ میلیارد نفری امروز جهان و روند مهاجرتی این افراد که پیشبینی میشود تا حدود سال ۲۰۵۰ بیش از ۷۰ درصد جمعیت جهان در شهرها سکونت داشته باشند، ضرورت دارد تا شهرها آمادگی ارائه خدمت و پذیرایی از شهروندان را داشته باشد ازاینرو رویکرد شهر هوشمند و تحول هوشمند مسیری الزامی است و شهرها و صنایع میبایست در این مسیر حرکت کنند.
دراینباره با مهندس «امین قریبی» دانشآموخته دوره تخصصی شهر هوشمند کره جنوبی و سوئیس، رئیس کارگروه شهر هوشمند سازمان نظام صنفی رایانهای استان تهران و مدیر پروژههای شهر هوشمند هلدینگ فناپ (مرکز تحول دیجیتال) به گفتوگو نشستیم که در ادامه میخوانید.
شهر هوشمند چه ویژگی داشته و چه تفاوتی با شهر سنتی دارد؟
طی سالهای اخیر کلیدواژههای مختلفی همچون شهر الکترونیک، شهر مدرن، شهر دیجیتال، شهر هوشمند و شهر پایدار عنوان میشود که هدف همه این کلیدواژهها مشترک است.درواقع هدف از ایجاد این شهرها فراهم کردن محیطی است که کاربران شهر بتوانند راحتتر در شهر رفتوآمد و خدمات موردنیاز خود را دریافت کنند و درنهایت کیفیت زندگی افزایش یابد که این نیازها در حوزههای مختلف حملونقل، پرداخت و مسائل مالی، انرژی، ترافیک، محیطزیست، آلودگی هوا و سایر ابعادی که یک شهروند و کاربر شهری با آن در ارتباط هستند ذیل کلیدواژههایی است که به آن اشاره شد.
موضوعی که تفاوت ایجاد میکند و بخشهایی از آن بهدرستی در ذهنیت کاربران و مدیران شهری جا نیفتاده، این است که ما تلاش میکنیم با استفاده و بهرهگیری از یک سری فناوریها به بهترین راهحل برای افزایش کیفیت زندگی و بهرهوری از شهر برسیم و این خدمات به بهترین شکل ممکن به شهروندان و کاربران شهری ارائه شود تا کاربران با حداقل چالش و استرس خدمات شهروندی موردنیاز خود را دریافت کنند.بر اساس تعریف جهانی باید بگوییم شهرها در ابتدا توسط گروهی از مردم شکلگرفتهاند تا بتوانند اجتماعی را تشکیل دهند و افراد راحتتر کنار هم زندگی کنند و میتوان گفت از ابتدا هوشمند بودهاند.
هوشمندی صرفاً به استفاده از اینترنت، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و یا سایر فناوریها محدود نمیشود. شهرها همیشه از فناوریهای زمانه خود برای ارائه خدمات بهتر وزندگی راحتتر بهره میگرفتهاند. بهعنوان نمونه در شهر یزد بادگیرهایی نصب میشده که باد را به حوضچه آب منتقل میکرده تا باد خنکتری از طریق کانالها، محیط خانهها را خنک کند که این نوع معماری یک نوع هوشمندی بوده که مسئله گرما را از طریق این نوآوری و فناوری (نوآوری و فناوری زمانه خود) برای شهروندان حل کرده است. یا نمونه دیگر، احداث ۳۶۶ حلقه چاه تلا در قشم است که این چاهها نیز نوعی ابتکار مهندسی هوشمندانه محسوب میشود. مردم این جزیره به فکر یک راهحل جایگزین برای ذخیره آب شرب افتاده بودند تا زمان بارش باران این چاهها از آب پر شود و سپس درب آنها را برای ذخیره آب سال بعد میپوشاندند تا هرروز با برداشتن درب یکی از این چاهها، بتوانند نیاز آب شهروندان را تأمین کنند.
نسل نخست شهرهای هوشمند از چه ویژگیهایی برخوردار بودهاند؟
با توجه به بررسی مراجع بینالمللی، تا چند سال گذشته بیش از ۱۲۰ تعریف مختلف در مورد شهر هوشمند داشتهایم که هر یک از این تعاریف از زاویهای به تحول هوشمند شهرها پرداخته است. نسل نخست شهر هوشمند تقریباً از حدود سال ۱۹۹۰ میلادی در سنگاپور، مالزی و برخی شهرهای اسپانیا با نگاه بالا به پایینی (یا همان نگاه حکومتی به سمت مردم) با رویکرد صرفاً فناوری اطلاعات پایهریزی شده و بیشتر راهکارها در حوزه اینترنت، اینترنت اشیا و استفاده از سنسورها بودند.
اما پس از مدت حدود ۱۵ سال، متخصصین متوجه شدند دستاوردی که به دنبال آن بودند؛ یعنی افزایش کیفیت خدمات شهری و بهبود رفاه شهروندان، اتفاق نیفتاده و با تغییر رویکرد قبلی به سمت شهرهای بدون کربن (Zero Carbon) (مسیر همراهی با جریان جهانی «بدون کربن» دولتها، شرکتها و سازمانها خود را متعهد میسازند که تمام قدرت و نیروی نوآورانه خود را برای دستیابی به جهان بدون کربن و تثبیت وضعیت اقلیمی، به کار ببندند) در نسل دوم شهر هوشمند حرکت کردند که پس از یک بازه زمانی متوجه شدند این رویکرد نیز چندان کارساز نیست و بسیاری از چالشهای شهری که شهروندان با آن درگیر هستند را پوشش نمیدهد. شهرهایی همچون بارسلونا در اسپانیا و وین در اتریش نمونه شهرهایی هستند که به سمت رویکرد نسل دوم رفتند اما دستاوردی که مدنظر بود، محقق نشد.
در نسل بعدی شهر هوشمند، یعنی نسل سوم، رویکرد شهروند محوری (رویکرد پایین به بالا) برای مشارکت هرچه بیشتر شهروندان در مدیریت شهری و اجرای پروژهها موردتوجه قرار گرفت تا با ایجاد تعلقخاطر شهروندان به شهر و محل زندگی و جلب مشارکت بیشتر شهروندان اتفاقات پایدارتری را رقم بزنند که شهرهای بارسلونا اسپانیا، زوریخ سوئیس و ونکوور کانادا نمونههای مشابه این نوع تحول هوشمند هستند. البته ناگفته نماند که در برخی از پروژههایی که در یزد، مشهد، تهران و اصفهان نیز اجراشده، مشاهده میشود که تقریباً از رویکردهای نسل اول و سوم بیشتر بهره گرفتهشده است، اما اکثر پروژهها با رویکرد نسل اول شهر هوشمند اجراشده است.بنابراین، ما با تعاریف شهر مدرن و هوشمند به دنبال این هستیم که با استفاده از فناوریهای نوین و بهروز، کیفیت زندگی شهروندان را در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تمامی لایههای شهری و صنعتی را ارتقا دهیم، چراکه شهر موجودی زنده و پویا است که همه المانهایی که بازندگی شهروندان سروکار دارد را در برمیگیرد و ضرورت دارد تمامی آنها در فرایند تحول هوشمند و هوشمند سازی قرار گیرند.
کدام شهرهای کشور در تحول و یا ایجاد شهر هوشمند موفق بودهاند؟
موضوع شهر الکترونیک از اوایل دهه ۸۰ شمسی در کشور مطرح شد و با اجرای پروژهها و بهخصوص انواع سامانهها، نرمافزارها و اتوماسیونها از سوی شهرداریها و سایر ارگانها در کلانشهرهایی همچون تهران، یزد، مشهد، ارومیه، شیراز و اصفهان اجرا شد. اما باگذشت زمان، در سالهای گذشته شاهد ورود چند شهر از کشور به حوزه شهر هوشمند هستیم و شهرها در تلاش هستند تا با رویکردهای نوآورانهتری به موضوع تحول هوشمند ورود کنند و صرفاً از اجرای یکسری سامانه و اتوماسیون پیشگیری کنند.
شهر هوشمند سعی دارد تا از فناوریهایی همچون هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیا (IoT)، بلاک چین (Blockchain)، کلان داده (Big Data)، دوقلوی دیجیتال (Digital Twin)، واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و غیره که به دریافت یک سری اطلاعات و دادهها از بخشهای مختلف شهر و زندگی شهری کمک میکند، در مسیر خدمترسانی بهتر و بلادرنگ (Real-Time) به بخشهای مختلف شهر، شهروندان، سازمانها، دانشگاهها، صنایع، کسبوکارها کند و همچنین به مدیران شهری جهت اتخاذ تصمیمات دقیقتر بر مبنای داده کمک کند.
باید به این نکته توجه داشت که تحول هوشمند، تنها یک پروژه نیست، بلکه یک فرایند بدون پایان است و میبایست بهصورت مداوم همه اقدامات و تصمیمات مورد ارزیابی قرار گیرد و در صورت لزوم، اصلاح شود.در مورد ایران نیز باوجود پروژههای محدود و جزیرهای که طی بازه حدوداً دو دهه اخیر درزمینهٔ تحول هوشمند انجامشده است، پروژههایی در حوزه حملونقل، انرژی، سلامت، بانکداری و غیره در برخی از شهرها و صنایع انجامشده است، اما شهروندان نسبت به این تحولات یا بیاطلاع هستند یا در زندگی روزمرهشان احساس نمیکنند.همچنین تاکنون بررسی دقیقی از وضع موجود شهرها و صنایع در حوزه تحول هوشمند نداشتهایم و در تلاش هستیم در آینده نزدیک با ارزیابی شهرها و صنایع هوشمند، در ابتدا شناخت دقیقی از وضع موجود را شناسایی کنیم و در ادامه به کمک شهرها و صنایع برویم تا پروژههای اولویتداری را در یک برنامه مشخص و مدون جهت ارتقا و بهبود خود اجرا کنند.
باتوجه به تعاریفی که از شهرهای هوشمند ارائهشده است، این تحولات شامل بافتهای فرسوده هم میشود؟
شهرها از جنبهها و با رویکردهای مختلف میتوانند در مسیر تحول هوشمند قرار گیرند. تحول هوشمند صرفاً برای شهرهای جدید و یا کلانشهرها نیست و به افتهای فرسوده نیز میتوانند از این تحولات بهره کافی را داشته باشند. البته نحوه تحول هر محله، منطقه و شهری بر اساس اقتضائات خاصی که دارند متفاوت است. در فرایند کار ابتدا باید وضع موجود بهطور دقیق در ابعاد مختلف موردبررسی قرار گیرد، سپس با استفاده از کمک متخصصان حوزههای مختلف ازجمله فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، مدیریت شهری و شهرسازی، برنامهریزی شهری، میراث، آمایش سرزمین، مدیریت و حتی حوزههای علوم انسانی و اجتماعی کمک گرفته شود تا نگاه جامعی به این مهم داشته باشیم. زیرا اگر قرار باشد نگاه صرف به حوزههای فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی داشته باشیم، باوجود صرف سرمایهگذاریهای مالی و زمانی، درنهایت دستاوردی که مدنظر است حاصل نخواهد شد و درواقع تحول هوشمند زمانی تحقق خواهد یافت که مجموع المانهای موجود در شهر بهعنوان موجودی زنده باهدف ارائه خدمات باکیفیت به شهروندان موردتوجه قرار گیرند که در این راستا همکاری همه نهادها، دستگاهها و سازمانها و مخصوصاً شهروندان ضروری است.
عملکرد وزارت راه و شهرسازی در توسعه شهرهای جدید و همچنین سازمان نظاممهندسی ساختمان را طی دو دهه گذشته در تحقق ایجاد شهر مدرن چگونه ارزیابی میکنید؟
ما طی سالهای گذشته تلاش کردیم تا با همکاری شرکت عمران شهرهای جدید، به سمت تحول هوشمند شهرهای جدید نیز حرکت کنیم؛ اما با تغییرات مدیران و یا نظرات مدیران وقت، این مهم تاکنون میسر نشده است. اما شهرهای جدید مشابه نمونههای موردی که ما در کشورهای دیگر آسیایی، اروپایی و آمریکایی بررسی کردیم، پتانسیلهای بسیاری در این مسیر دارند و اگر شرکت عمران شهرهای جدید بتواند مسیر مشخصی را در راستای تحول هوشمند شهرهای جدید ترسیم کند، میتواند متناسب با نیازها، چالشها و پتانسیلهای این شهرها، اقدامات ارزشمندی را با کمک مخصوصاً بخش خصوصی انجام دهد. کارگروه شهر هوشمند سازمان نظام صنفی رایانهای آمادگی دارد تا با همکاری بخشهای دیگر همچون سازمان نظاممهندسی، اقداماتی را در این شهرها برنامهریزی و اجرا کند. همچنین در این مسیر، زنجیره کامل خدمات توسط شرکتها و مجموعههای مختلف داخلی و بینالمللی از مرحله طراحی، برنامهریزی و تدوین نقشه راه تحول هوشمند تا اجرای پروژهها و سرمایهگذاری نیز کنار هم قرارگرفتهاند تا بتوانیم خدمات جامعی ارائه کنیم.
نظر شما