گردهمایی تحلیل و بررسی پیش‌نویس سند ساماندهی رودخانه کشف رودصبح امروز درمحل شرکت آب و فاضلاب مشهد با حضور کارشناسان،اساتیددانشگاه و فعالان محیط زیست خراسان رضوی برگزار شد تا ۳۰چالش و ۱۱۰ عنوان پروژه برای ساماندهی رودخانه کشف‌رود مورد بررسی قرار بگیرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در ابتدای این مراسم گفت: در چند ساله گذشته به ویژه در دهه اخیر چالش های اقتصادی و مالی زیادی برای دولت ها وجود داشت یکی از دلایل عمده که باعث ایجاد چالش ها می شود بحث محدودیت منابع مالی است و این موضوع یکی از رکن های اساسی تاخیرات و اشکالات به شمار می رود. حسن اسماعلیان ضمن اشاره به هزینه تصفیه فاضلاب ادامه داد: هر متر مکعب تصفیه فاضلاب در حدود ۳۰ میلیون تومان هزینه بر است و هر تصفیه خانه یکصد هزار متر مکعبی اگر در حال حاضر بخواهد در یک فرآیند پیشرفته احداث شود نزدیک به ۳هزار میلیارد تومان اعتبار لازم دارد، این در حالی است که شرکت آب و فاضلاب یک شرکت تولید کننده فاضلاب نیست و یک ماموریت محیط زیستی برای ایجاد تصفیه خانه ها دارد.

وی افزود: خیلی از شهرها به ویژه روستاها فاقد شبکه جمع آوری فاضلاب است و دلیل آن این است که دولت ردیفی برای این امر ایجاد نمی کند و اعتباری اختصاص داده نمی شود و در برخی پروژه های نیمه تمام فاضلاب وجود دارد که در آن با کندی و عملکرد ۲۰یا ۳۰ ساله مواجه هستیم.

اثرگذاری اولویت در تکمیل پروژه ها
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نبود منابع مالی را دلیل اصلی تکمیل نشدن طرح ها دانست و تصریح کرد: پروژه هایی در استان خراسان رضوی وجود دارد که با سابقه ۲۰ ساله پیشرفت آن ها ۲۰ درصد بوده و علت این اتفاق این است که از نگاه برنامه ریزان اولویت های مهمتری با توجه به محدودیت های منابع مالی همواره وجود داشته است.
اسماعلیان خاطرنشان کرد: ۸۵ درصد شبکه فاضلاب مشهد اجرا شده و اگر شبکه فاضلاب مشهد اجرا نمی شد با تراکم ها و افزایش جمعیتی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم معلوم نیست زیر پای ما چه اتفاقاتی می افتاد و یکی از آنی ترین اثرات این اتفاق این است که بخش مهمی از منابع آب به ویژه حوزه آب شرب مشهد از دسترس خارج می شد بنابراین اجرای شبکه فاضلاب باعث شده تا منابع آب مشهد حفظ شود.
وی با اشاره به تعداد تصفیه خانه های ایجاد شده گفت:به صورت اسمی ۲۶۳هزارمتر مکعب تصفیه خانه در طی ۳۰ سال گذشته احداث شده است اما امروز با همه چالش های مالی سه تصفیه خانه بزرگ با ظرفیت حدود ۲۵۰هزار متر مکعب در حال احداث است که بخشی از یک تصفیه خانه امروز به مدار بهره برداری وارد شده و این تصفیه خانه ها معادل همه تصفیه خانه های ساخته شده طی ۳۰ سال گذشته است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد تاکید کرد: امیدواریم سندی که در مورد آن مطالعه شده است علاوه بر مسائل و چالش های احصاء شده در موضوعات مهمی مانند بررسی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت های طرح کار بیشتری انجام دهد. وقتی به نگاه احیا به کشف رود نگاه می کنیم فرصت های زیادی در آن نهفته است که به آن کمتر توجه کرده ایم و باید زمینه های این فرصت ها را فراهم کنیم.
اسماعلیان خاطر نشان کرد: آنچه برای ما مهمتر است این است که این سند وقتی در حال تهیه است راهبردهای اجرایی آن هم تعیین شود و هم افزایی در جهت انجام آن صورت بگیرد. مثلا در احداث تصفیه خانه ها قطعا اگر کمک دستگاه قضا و کمک مسئولان نبود این نتایج را به دنبال نداشت. بزرگترین پروژه تامین منابع از محل ماده ۵۶ که از محل تسهیلات بانکی شکل گرفته است در شهر مشهد اتفاق افتاده که این به یمن این هماهنگی ها و هم افزایی ها بوده است.
شکاف آسیب شناسی در اجرای تصمیمات اجرایی

همچنین در این مراسم مدیر عامل خانه هم افزایی آب و انرژی خراسان رضوی بیان کرد: این خانه نگاه بین بخشی و بین دستگاهی دارد و در حوزه کشف رود تمام تلاش دو سال اخیر این بود تا با تمام گروه های مرتبط با موضوع نشستی داشته باشیم تا از نگاه و مشارکت آن ها از جمله نمایندگان سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه و نمایندگان مجلس هم استفاده کنیم. محمد رضا فلفلانی ادامه داد: در کشور این موضوع مورد غفلت واقع شده و یک شکاف بین تصمیم گیری و اخذ بازخورد از محیط و اصلاح تصمیم گیری و اجرای برخی از تصمیمات در محیط کوچکتر در اغلب مسئولان در سطح کلان کشوری وجود دارد، در حال حاضر خیلی از سیاست گذاری ها این اشکال را دارد که محیط را تحت تاثیر قرار می دهد و این یک شکاف با اهمیت است.وی به اجماع بین همه گروه ها برای ساماندهی کشف رود اشاره و تشریح کرد: سند تهیه شده پیش نویس هست و نگاه ما این است اجماعی بین تمام فعالان محیط زیست در حوزه کشف رود شکل بدهیم تا بتوانیم مطالبه گری آگاهانه ای در فضای کشور رغم بزنیم و در راستای ساماندهی این چالش کوشش کنیم.

آسیب شناسی خشک شدن کشف رود
دبیرکارگروه ساماندهی کشف رود خانه خانه هم افزایی آب و انرژی خراسان رضوی در خصوص بررسی چالش های حوزه کشف رود گفت: کشف رود دارای پیشینه تاریخی است و این ایده وجود دارد که کشف رود، کشف رود بماند و احیای کشف رود مهم است.برای حل مساله کشف رود خشک کردن دائمی رودخانه مطرح می شد اما ما به دنبال این هستیم که این رودخانه به گذشته زیبای خود بازگردد.
رمضان روحانی ادامه داد: کشف رود از روستاهای متعدد با طولی بالغ بر ۳۸۴ کیلومتر از شهرهای قوچان، چناران مشهد رضویه سرخس عبور می کند و در نهایت به ریگزارهای ترکمنستان می ریزد. این رودخانه در اطراف خود تمدن قدیمی توس و رودخانه و ۹۰۰ روستا شکل داده است و تامین منابع آب و زندگی روستائیان از این رودخانه بوده است.
وی علت ایجاد بحران در کشف رود را موج مهاجرت به مشهد، عدم توجه به روستاها و شهرهای نزدیک دانست و عنوان کرد: تمرکز امکانات در مشهد باعث گسترش شهر نشینی و حاشیه نشینی در شهر مشهد شد و ساخت و سازهای غیراصولی و برداشت های مازاد از رودخانه باعث شد تا ما امروز رودخانه ای به اسم کشف رود نداشته باشیم و آن رودخانه پرآب، خشک و تبدیل به یک بستر خالی شود. از سوی دیگر فاضلاب های زیادی در سطح شهر مشهد تولید می شود که متناسب با تصفیه خانه ها نیست و مازاد فاضلاب به سمت کشف رود روانه می شود. ۸۵ درصد طرح اگو ایجاد شده است و ۱۵ درصد باقی مانده از سطح شهر از طریق کانال ها به سمت حاشیه شهر و در نهایت کشف رود هدایت می شود.
ساماندهی کشف رود با مطالبه گری محقق می شود

دبیرکارگروه ساماندهی کشف رود خانه هم افزایی آب و انرژی خراسان رضوی تصریح کرد: تخلیه روزانه تانکرهای فاضلاب را داریم که عدد آن به صورت دقیق مشخص نیست و امروز کشف رود یک فاضلاب خانه است یعنی فاضلاب های صنعتی، خانگی و بعضا بیمارستانی وارد این رودخانه می شود و رودخانه ای که در سابق فضای زندگی بوده است امروز به یک بحران تبدیل شده است و بحران بعدی استفاده کشاوزرانی است که قبلا با آب پاک کشاورزی می کردند و اکنون در حال کشاورزی با همین فاضلاب جاری هستند. روحانی با ارائه آماری توضیح داد: ۵هزار هکتار بنا به آمار جهادکشاورزی سطح زیر کشت در اطراف کشف رود داریم که بنا به آمار غیر رسمی این عدد تا ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار هم می رسد و باید گفت کشف رود امروز محل کشت با فاضلاب است.

تا مادامی که این فاضلاب در اختیار کشاورز باشد این کشت اتفاق می افتد و وقتی که فعالان محیط زیست مطالبه گری را ایجاد کردند برخورد اتفاق افتاده است. وی تجاوز به بستر و حریم، تخلیه نخاله های ساختمانی در حریم رودخانه حاشیه نشینی ها از بعد اجتماعی در اطراف کشف رود را از دیگر معضلات کشف رود عنوان کرد و گفت:اگر دستگاه های اجرایی به وظیفه خود عمل نکرده اند شاید چون کشف رود برای سازمان های متولی، مردم یا حتی نخبگان اولویت نبوده استو علت برگزاری جلسات این است که نخبگان استان و مشهد در حوزه کشف رود را دغدغه مند تر کنیم تا مطالبه اجتماعی شکل بگیرد و این مطالبه گری تخصصی دستگاه های اجرایی را مکلف تر کند تا به وظایف خود عمل کند.

ضرورت تکمیل طرح اگو

دبیرکارگروه ساماندهی کشف رود خانه هم افزایی آب و انرژی خراسان رضوی ادامه داد: یکی از راه حل ها اجرای ۱۵ درصد طرح اگو است تا فاضلاب از سطح شهر جمع شود صنایع به تخلیه فاضلاب در رودخانه می پردازند و چون پیش تصفیه ندارند رودخانه محل تخلیه این فاضلاب ها شده است و این مطالبه گری باید ایجاد شود تا پیش تصفیه قبل از ورود فاضلاب به رودخانه اتفاق بیفتد و ارتقای تصفیه خانه های فعلی، استفاده از تکنولوژی های جدیدتر برای تصفیه خانه ها از دیگر موارد مهم برای مطالبه گری است.
روحانی عنوان کرد: طبق مطالعات نزدیک به ۴ یا ۵ تصفیه خانه جدید نیاز داریم تا همه فاضلاب های سطح شهر جمع آوری شود. برای تصفیه خانه های لوکال می توانیم سرمایه گذار بخش خصوصی بیاوریم تا فاضلاب جمع آوری شده راباز چرخانی و در فضای سبز استفاده کنیم. ما دنبال این هستیم تا این موضوع را به مساله ملی تبدیل کنیم تا بتوانیم بودجه ملی داشته باشیم.
وی ایجاد الگوهای کشت با خطرپذیری پایین تر مثل کشت جارو و الیاف طبیعی، تامین آب مورد نیاز کشف رود، بازچرخانی آب رودخانه به داخل رودخانه برای احیای کشف رود را جزو شرایط مطلوب عنوان کرد: تبدیل کشف رود به یک فضای تفرجگاهی، کسب درآمد پایدار در حوزه اقتصاد شهری ارتقا سرانه های فضای سبز با آبیاری فضای سبز از طریق بازچرخانی و اگر با این مدل ها جلو بریم می توانیم برای کشف رود آینده خوبی در نظر بگیریم و در این مرحله نقش آفرینان اجتماعی می توانند مانند سازمان های مردن نهاد، افراد دارای تریبون، گروه های جهادی، دانشجویان و سایر گروه ها پای کار پای کار بیایند.
معضل نگاه های تک بعدی در ساماندهی کشف روددبیرکارگروه ساماندهی کشف رود خانه هم افزایی آب و انرژی خراسان رضوی خاطر نشان کرد: در سال ۱۴۰۲ در خانه هم افزایی کارگروهی تشکیل شد به نام کارگروه احیا و ساماندهی کشف رود این کارگروه ۹ هدف اصلی را دنبال می کند که امروز در تبین مرحله آخر هستیم واز همه دستگاه های مربوطه یک گزارش عملکرد درخواست کردیم تا کار تکراری انجام نشود.

در این محور به ۳۰ مساله رسیدیم که هر یک از این مسائل به شبکه مسائل دیگری متصل است و سپس روی راهکارها و وضع مطلوب کار کردیم تا بتوانیم سند جامع ساماندهی و احیای رودخانه کشف رود را تدوین کنیم و بتوانیم به سراغ بسته های تصمیم ساز برویم. روحانی اشکال مطالعات قبلی را نگاه تک بعدی دانست و گفت: در مطالعات قبلی به موضوعات کشف رود تک بعدی نگاه شده بود و ۶ کارگروه ذیل کارگروه اصلی از جمله کارگروه کشاورزی، محیط زیست، فنی مهندسی،حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد شد تا همه ابعاد کشف رود بررسی شود، به عنوان مثال کارگروه حقوقی، نمایندگان حقوقی دستگاهی متولی را دعوت و گفتگو کردیم تا همه ظرفیت های این موضوع را ببنیم و در کارگروهی به اسم تلفیق تمام نگاه ها با هم مد نظر قرار گرفت که فرصت خوبی برای استماع نظر خبرگان شد.