حوالی امروز: نوای خوش «ربنا»، زمزمه دعای سحر، حال و هوای معنوی، نمازهای با حس و حال، شبزندهداریهای عاشقانه و... یک روی سکه «رمضان» است؛ روی دیگر ماجرا عطر و بوی چای تازهدم افطار، دورهمی خانوادگی پای سفره سحری، حال و هوای کوچه و بازار بهخصوص پس از افطار، شیرینی بامیه و زولبیا، نذری دادنهای ساده و زیبا و رسم و رسومات سنتهایی هستند که چند صد سال است پا به پای ایمان و زندگی ما، جریان داشته و ماه رمضان ایرانی را ساخته و حتی امروز، در غوغای زندگی و مشاغل مدرن، میتوانند گرمابخش زندگی و دینداری ایرانیها باشند.
در دومین روز از رمضان هزار و چهارصد و چهل و ششم، نگاهی میاندازیم به آداب و رسوم جالب دیروز و امروز شهرهای مختلف ایران که «مهر» آن را منتشر کرده است.
طبلها برای که به صدا درمیآیند؟
در روزگاری که ساعت و زنگ هشدار هنوز اختراع نشده بود، شهر کرمانشاه شبهای رمضان را با نوای طبلهای سحری به صبح میرساند. «جارچی رمضان» مردی که مسئول بیدار کردن مردم بود، شبها در کوچههای شهر میچرخید، طبل میکوبید و با صدای بلند روزهداران را به بیدار شدن دعوت میکرد. اما در دوران قاجار، بیدار باش رمضان شکوه بیشتری پیدا کرد؛ توپهایی که با گلولههای مشکی شلیک میشدند و صدای نزدیک شدن به اذان صبح را به تمام شهر میرساندند. حتی اعلام رؤیت هلال ماه هم با همین روش انجام میشد. رسم «کاسه همسایه» هم نمونه دیگری از آداب و رسوم کرمانشاهیهاست و نشانه مهربانی مردم این دیار. در این آیین، خانوادهها یک وعده کامل از غذای افطار خود را برای همسایهشان میفرستند. این سنت زیبا در تمام طول ماه رمضان ادامه دارد به این امید که هیچ سفرهای بیافطاری نماند.
در سیستان، رمضان رنگ دیگری دارد؛ رنگ آتش اجاقهایی با گرمای همدلی و مهربانی. سنت دیرینه «آرَک و بَرَک» - به معنای آوردن و بردن- میگوید اگر از دودکش خانهای دود بلند شود، یعنی غذایی در حال پخت است و اهل آن خانه باید از غذای خود سهمی به خانههایی ببرند که دود آن را دیدهاند.
در آذربایجان شرقی، رمضان از نیمه شعبان آغاز میشود. مردم این منطقه در روزهای منتهی به ماه مبارک، خانهتکانی میکنند، مساجد را غبارروبی کرده و با دلهایی آماده، به استقبال این ماه عزیز میروند. دوختن «کیسه برکت» هم رسم زیبای آذربایجانیهاست. در آخرین جمعه یا پنجشنبه رمضان، زنان و دختران در خانههایشان پارچهای کوچک میدوزند، مقداری پول در آن میگذارند، دعا میخوانند، فوت میکنند و آن را در صندوقچه خود تا سال آینده نگه میدارند. باورشان این است که این کیسه، برکت را به خانهشان میآورد و آنها را از بیپولی در امان نگه میدارد.رمضان در زنجان، آمیختهای از آیینها و رسمهای قدیمی است. در گذشته، کوبیدن در خانهها، شلیک توپهای مشقی و مناجاتخوانی از پشتبامها از راههای بیدار کردن مردم برای سحر بود. اما در سالهایی که کارخانه کبریتسازی زنجان تأسیس شد، سوت این کارخانه وظیفه اعلام سحر و افطار را به عهده گرفت.
طعم قُوِتو
ماه رمضان در لرستان، ماه مهرورزی و بخشش است. با شروع این ماه، رسم دیرینهای در میان مردم این خطه زنده میشود که به آن «کاسم سا» میگویند. در این آیین، مردم در سحر و افطار بخشی از غذای خود را برای همسایگان میفرستند. زنان لرستانی که دستپختشان زبانزد است، در این ماه سفرههای خود و اطرافیانشان را با شیربرنج، شلهزرد و حلوا رنگینتر میکنند.زنان بختیاری برای اجابت حاجتهایشان، رسم زیبایی دارند که در ۲۷ روز ماه رمضان انجام میشود. آنها با سینیهایی پر از حنا به مسجد میروند و از حنای یکدیگر، با قاشق مقداری برداشته و به سینی خود اضافه میکنند. این ترکیبشدن حناها نشانی از یکی شدن آرزوها و دعاهایشان است. آنها این حنا را نگه میدارند و در روز عید فطر، با گلاب ترکیب کرده و به دستان و پاهایشان میبندند. باور دارند این رسم که «حنای مراد» نام دارد، حاجتهایشان را برآورده خواهد کرد.در شیراز، رمضان با جشنی به نام «کلوخاندازون» یا «روز والون» آغاز میشود. آخرین جمعه ماه شعبان، مردم شیراز دستهدسته راهی باغها و گردشگاههای اطراف شهر میشوند و این روز را با تفریح و شادمانی به شب میرسانند. باور دارند که ماه رمضان، ماه عبادت و راز و نیاز است و پیش از ورود به این ماه، باید دل را شاد کرد و برای یک ماه پر از معنویت آماده شد.
اما شبهای رمضان در کرمان حال و هوای دیگری دارد. پسران کرمانی در شبهای قدر با خواندن «الله رمضانی» و دختران با انجام آیین «کلیدزنی» به در خانهها میروند. همچنین این ماه مبارک در کرمان با طعم «قُوِتو» نیز شناخته میشود. این خوراکی مقوی که ترکیبی از گیاهان و دانههای مغذی است، از گذشته تا امروز نهتنها در سفرههای افطار کرمانیها جایگاه ویژهای داشته، بلکه بهعنوان نذری در میان نیازمندان توزیع میشود.
«جیرجیرونی» کاشان
در اصفهان یکی از سنتهای قدیمی، پخش نان رایگان در روز ۱۵ رمضان، همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) است. نانواییها در این روز نانهایی را به مردم اهدا میکنند و اغلب هزینه این نانها را مردم شهر تأمین میکنند. در سالهای اخیر، این رسم شکل گستردهتری به خود گرفته است؛ واحدهای سیار نان را میان نیازمندان، مراکز بهزیستی، زندانها و بیمارستانها توزیع میکنند تا هیچکس در این روز عزیز بیبهره نماند.در مناطق ترکمننشین، آخرین جمعه پیش از رمضان، مردم بهصورت گروهی به مساجد میروند، غبار از خانه خدا میروبند و آن را برای پذیرایی از نمازگزاران مهیا میکنند. یکی از رسمهای زیبای ترکمنها، اهدای سجادههایی از جنس قالیچه و نمد به نام «نماز لیق» به مسجد است. این سجادهها که با عشق و نیت خالصانه به مسجد هدیه میشوند، نشانهای از پیوند ترکمنها با سنتهای مذهبیشان است.
برخی آیینهای رمضانی کاشان، در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شدهاند. به جز «نخلگردانی» در شب ۲۱ رمضان و به نشانه عزاداری و سوگواری شهادت امیرالمؤمنین(ع)، مردم کاشان در شبهای پایانی رمضان در دستههای ۵ تا ۱۰ نفری، به در خانههایی میروند که در آنها پسران مجرد زندگی میکنند. آنها با خواندن اشعاری زیبا، برای این جوانان آرزوی ازدواجی نیکو و پربرکت میکنند. صاحبخانه نیز به رسم مشتلق (مژدگانی) هدیهای به این میهمانان ناگهانی تقدیم میکند. این سنت به «جیرجیرونی» معروف است.رمضان در ایران، چیزی فراتر از یک ماه روزهداری است؛ فصلی از مهر، همدلی و پیوندهای عمیق فرهنگی که قرنها در تار و پود این سرزمین تنیده شده است. این ماه، فرصتی است برای زنده نگه داشتن سنتهایی که در گذر زمان رنگ نباختهاند؛ لحظاتی که در آن، عطر ایمان و مهرورزی در هوای ایران میپیچد و زندگی، رنگی از آسمان میگیرد.
نظر شما